Սարո Սարոյան. «Շարժիչն այն հայ մարդն է, ով կարող է իր տականքին ուղարկել մկան ծակը»

Մեր զրուցակիցն է քաղաքական վերլուծաբան Սարո Սարոյանը

- Պուտինը տարեվերջյան իր ասուլիսում հայտարարել է, որ Ռուսաստանը իր սահմաններից դուրս ունի ընդամենը երկու ռազմակայան՝ Ղրղզստանում և Տաջիկստանում: Ո՞ւր մնաց Գյումրիի 102-րդ բազան: Սա արդյոք նրա կողմից կարող է վրիպակ լինել:

- Պուտինի այդ խոսքը ընկալելու համար պետք է այն չկտրել իր պատասխանի ընդհանուր կոնտեքստից։ Պուտինը խնդիր ուներ ցույց տալ ԱՄՆ ռազմաբազաների սփռվածությունը ողջ աշխարհով մեկ ու դրանց ագրեսիվ բնույթը։ Եվ ի հակադրություն այդ ամենի՝ Ռուսաստանի խաղաղասիրական նպատակադրվածությունը։ Վկայակոչելով Ղրղզստանում և Տաջիկստանում ռուսական ռազմաբազաների առկայությունը՝ նա հենց մատնանշեց Աֆղանստանից եկող սպառնալիքները կանխելու այդ ռազմաբազաների նպատակաուղղվածությունը, որը, ըստ Պուտինի, թե այդ երկրների և թե Ռուսաստանի ընդհանուր շահերի տիրույթում է գտնվում։ Ի՞նչ եք կարծում, Պուտինը կարո՞ղ էր ասել, որ Հայաստանում գտնվող 102-րդ ռազմաբազան նրա համար է, որ կանխի Հայաստանի շահերի տեսանկյունից թուրքական ագրեսիան, իսկ Ռուսաստանի շահերի տեսանկյունից՝ Թուրքիայի՝ մի կողմից որպես գերտերություն, իսկ մյուս կողմից որպես Մերձավոր Արևելքում ՆԱՏՕ-ի առանցքային հիմնասյուն՝ դեպի Կովկաս ծավալումը։ Դա կնշանակեր ռուս-թուրքական ներկա սերտ գործակցության և առավել ջերմացմանը միտված քաղաքականության մեջ սեպ խրել։ Թուրքիան Ռուսաստանի ներկա արտաքին քաղաքականության մեջ այն բացառիկ երկրներից է, որը հույս է ներշնչում Պուտինին, թե նրա միջոցով ինքը կկարողանա ճեղքել արտաքին աշխարհի կողմից Ռուսաստանին պարտադրված մեկուսացումը։ Ուստի Թուրքիային դնել Աֆղանստանի կողքին և խոսել նրանից եկող սպառնալիքների մասին՝ ներկա իրավիճակում ուղղակի հնարավոր չէր։ Այդ իսկ պատճառով, Պուտինին մնում էր կեղծել իրականությունը՝ չխոսել Հայաստանում իր երկրի ռազմաբազայի մասին, որքան էլ որ այն ևս պաշտպանական նպատակաուղղվածություն ունի և ըստ էության միայն քաղաքական (ոչ ռազմական) գործառույթ է իրականացնում։

- Բելառուսի ԱԳՆ-ն, Ղազախստանի օրինակին հետևելով, հայտարարել է, որ ԼՂՀ-ն մաս չի կազմելու ԵՏՄ-ին: Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ է նման բան հայտարարելու անհրաժեշտություն առաջացել և ի՞նչն է ստիպել Բելառուսի ԱԳՆ-ին նման բան հայտարարել:

- Արձանագրում են այն, ինչը դուրս է սովորական իրավապայմանագրային պրակտիկայից։ Ուստի ոչ սովորական լուծում են տալիս՝ հղում անում նոտային և բանավոր պայմանավորվածությանը։ Այդ լուծումից զատ մեզ համար կարևոր է այն իրավիճակը, որ ստեղծվել է Հայաստանի ու ԵՏՄ-ի շուրջ աշխարհում։ Այ այստեղ է, որ պետք է քննարկումներ ծավալվեն։

- Առհասարակ, այդ կառույցի ճակատագիրն այս պահին էլ անորոշ է՝ հաշվի առնելով Բելառուսի քննադատությունները և սպառնալիքները Ռուսաստանին: Գուցե այդ միություն դեռ չմտած այն գոյություն չունենա՞:

- Եվրասիական տնտեսական միությունն անապագա կառույց է լինելու։ Այն հունվարի 1-ից գործելու է շատ մեծ խաթարումներով, անորոշություններով, անհստակություններով և ի վերջո փլուզվելու է։ Ցանկացած օրգանիզմ պետք է բնական նյութափոխանակության վրա հիմնվի։ Պետական օրգանիզմի դեպքում նրա տարրերը գոնե մինիմալ նպատակներ պետք է կարողանան կենսագործել։ ԵՏՄ-ում գրեթե ամեն ինչ արհեստական է և ուղղված Կրեմլի քաղաքական ախորժակը բավարարելուն։ Բելառուսն ու Ղազախստանը դրա դիմաց ծրագրել էին ինչ-ինչ տնտեսական շահաբաժիններ ունենալ։ Սակայն Ռուսաստանի՝ աշխարհից մեկուսանալու և մեկուսացվելու պայմաններում արդեն իսկ ակնհայտ է, որ այդ երկու պետությունների համար խնդիր է դարձել առայժմ հնարավոր սողանցքերով քամել ամեն հնարավորը, մինչև որ արհեստական այդ օրգանիզմը կոչնչանա։

- Իսկ Հայաստանն ի՞նչ է անելու այս կառույցում, երբ անգամ արտադրանք չունի արտահանելու:

- Նախ հասկանանք Հայաստանի դերը առկա իրավիճակում, որից էլ պարզ կդառնա նրա անելիքը։ Արդեն տասնհինգ տարի է Հայաստանը Ռուսաստանի համար հանդես է գալիս իբրև ֆորպոստ։ Վերջինս բնութագրվում է երեք կոմպոնենտներով՝ քաղաքական, ռազմական և տնտեսական։ Հայաստանի քաղաքական նշանակությունը Կովկասի շուրջ իրականացվող աշխարհքաղաքական մրցակցությունում ռուսական շահերի սպասարկմանը ճկունություն հաղորդելու մեջ է։ Դրա մեջ մտնում են մասնավորապես հետևյալ մեխանիզմները՝

ա. որպեսզի Հայաստանը հարկ եղած դեպքում օգտագործվի ռուս-թուրքական հարաբերություններում որպես մանրադրամ (հիշենք հայ-թուրքական արձանագրությունների ոդիսականը՝ սկսված և ավարտված Մոսկվայում, այսօր արդեն Ցեղասպանության 100-ամյակի խնդիրը),

բ. ՄԱԿ-ում առանցքային հարցերում Հայաստանը քվեարկի իբրև Ռուսաստանի երկրորդ ձայն,

գ. Հայաստանը ծառայի որպես փորձադաշտ Ռուսաստանում ներդրվող քաղաքական նախագծերի համար (համեմատելի են, օրինակ, Դումայում և ընդհանրապես քաղաքական դաշտում քաղաքական ուժերի հարաբերակցության մի քանի օրինակներ),

դ. Հայաստանը ծառայի որպես վախեցնող մահակ Կովկասում (օրինակ՝ Հայաստանի այս կամ այն քայլի միջոցով Ադրբեջանին հարկադրվի չգնալ Արևմուտքի հետ հարաբերությունների սերտացման և մնալ պաշտոնական Մոսկվայի «տեսադաշտում») և այլն։

Ռազմական կոմպոնենտը իրենից ենթադրում է դեպի Կովկաս ՆԱՏՕ-ի և այլ տերությունների ծավալման դեպքում նախնական օպերատիվ արձագանքման ու հակադարձման ռազմական-ռազմավարական պլացդարմի ստեղծումը։ Իսկ տնտեսական կոմպոնենտը՝ էներգակիրների տարանցման համար հարմար միջանցք ունենալու, Կովկասում այլոց էներգետիկ նախագծերը վիժեցնելու, աշխարհի հետ ֆինանսական տարբեր ստվերային գործարքներ կնքելու, սեփական երկրի համար մարդկային կապիտալի (աշխատուժ, մասնագիտական կադրեր) լրացուցիչ բազա ապահովելու մեխանիզմները և նմանատիպ այլ քայլեր։

Ներկայացված մեխանիզմներից յուրաքանչյուրը Հայաստանի ինքնիշխանությունը ապահովող մեխերն են եղել, որոնք Կրեմլի կողմից հանվել են տարբեր տարիներին։ Այսօր Հայաստանի հետ կապված իր մշակումներում Ռուսաստանն արդեն խնդիր էր դրել ֆորպոստի տնտեսական ինքնուրույնության հերթական մեխը հանել՝ ԵՏՄ-ի միջոցով ապահովել ապրանքների շրջանառության ու մաքսային եկամտի շրջապտույտի վերահսկողությունը։ Ապագայում այս հիմքի վրա կստեղծվի Ռուսաստանին կրկնօրինակող հարկային համակարգը և ընդհանուր դրամային միջոցը։

Հարկ եմ համարում այստեղ նշել, որ ներկայացվածը բոլորովին կապ չունի Հայաստանի անկախության սպառնալիքների հետ։ Ռուսաստանի կողմից Հայաստանի անկախությանը ոչինչ չի սպառնում։ Ընդհակառակը, Հայաստանի անկախության կորուստը շատ թանկ կնստի Ռուսաստանի վրա թե աշխարհքաղաքական առումով և թե ստանձնելիք ներքին պարտավորությունների։ Եվ ընդհանրապես, ներկա աշխարհակարգի ողջ յուրօրինակությունն այն է, որ տերությունները և միջազգային ֆինանսական կապիտալի հսկաները ոտնձգություն են կատարում պետությունների ինքնիշխանության նկատմամբ, բայց ոչ երբեք անկախության։ Սա հատկապես ուզում եմ շեշտել, ցույց տալու համար այն փաստարկների սնանկությունը, որոնք շրջանառվում էին, իբրև թե ապացուցելու համար, թե ոչ մի աղերս չկա Հայաստանի այլ ժամանակաշրջանների պետականության կորուստների և ներկայիս իրավիճակի հետ։ Հայաստանի ԵՏՄ-ին անդամակցելուն լոյալ վերաբերվող մարդիկ կարիք չկա, որ զինվեն մեր անկախության կորստի պատմական օրինակներով և կեղծեն իրականությունը՝  սքողելով մեր ինքնիշխանության տարրերից մեկի կորստի հերթական այս դրվագը։ Պետականության կորուստը 21-րդ դարում կատարվում է հենց ինքնիշխանությունը հանձնելու/ոչնչացնելու միջոցով, ուստի ֆորմալ առումով հիմնի, զինանշանի, ՄԱԿ-ում ձայնի իրավունքի, կամ սպորտում սեփական դրոշը տեսնելու համար չէ, որ պետք է պայքարել պետականության համար։ Կան կենսական պահանջմունքներ, որոնք յուրաքանչյուր պետության ծնունդն են ազդարարել։ Ով սա չի գիտակցում, ուրեմն նրա համար պետությունը գավառական հայրենասիրության պատկերացումներից այն կողմ չի անցնում:

- Դուք խոսեցիք Հայաստանի ինքնիշխանության կորստից, դրա վտանգներից: Այդ դեպքում ի՞նչ կլինի Ղարաբաղի հետ, որի անվտանգության երաշխավորը Հայաստանն է:

- Նախ պետք է նկատեմ, որ որքան էլ պարադոքսալ թվա, բայց մենք աշխարհին այսօր ներկայանում ենք երկու տարբեր դեմքերով։ Մի դեպքում Հայաստանն է, որը ունի անկախություն, բայց չունի ինքնիշխանություն, իսկ մյուս դեպքում Արցախը, որը ունի ինքնիշխանություն, բայց չունի անկախություն։ ԼՂՀ-ի բանակը կարող է Կովկասում գրեթե յուրաքանչյուր ռազմաքաղաքական հարց լուծել ինքնուրույն, և դա տեսնում են օտարները։ Նրա կարիքը կա տարածաշրջանում, և առաջիկայում նրա դերը ավելի է մեծանալու։ Ի տարբերություն Հայաստանի, ԼՂՀ-ում օտար զինուժեր չկան, իսկ իր սահմաններն էլ նա ինքնուրույն է վերահսկում։ Այն, որ ԵՏՄ անդամակցության գործում Արցախին տեղ վերապահված չէ, դա ոչ թե նրանից է, որ նրան թողնում են բախտի քմահաճույքին, այլ որովհետև ոչ մի կերպ չկարողացան այնտեղ «խաղաղապահ» ուժեր տեղակայել։ Լրացուցիչ բարդություններ ստեղծելով ՀՀ-ԼՂՀ վարչական տարածքների բաժանարար հատվածում՝ խնդիր կա դա ևս ծառայեցնել որպես լծակ՝ ԼՂՀ հանրությանը, բանակին հետագայում պարտադրելու համար ընդունել ռուսական «խաղաղապահությունը»։ Ուստի պետք չէ ավելորդ վայնասուն բարձրացնել առ այն, թե տեսեք ԼՂՀ-ին մոռացան։ Լավ կլիներ ԵՏՄ-ի հարցում Հայաստանին էլ մոռանային։ ԼՂՀ-ն իր չճանաչված կարգավիճակով առավել մեծ խնդիրներ կարող է լուծել այսօր, քան Հայաստանը իր մոտ երեք միլիոն բնակչությամբ։ Առկա դասավորությունում, երբ շատ հարցերում Հայաստանի ձեռքերը կապված են, իսկ բնակչությունն էլ ինչ-որ առումով անորոշության մեջ, ԼՂՀ-ի ներկա քաղաքական արժեքը մենք պետք է կարողանանք վերածել համահայաստանյան խնդիրների լուծման լոկոմոտիվի։

- Այդ դեպքում ի՞նչ խնդիրներ կարող ենք լուծել հիմա և որո՞նք են մեր սայթաքումների պատճառները։

- Հետևելով ներկա քաղաքական միտումներին՝ կարելի է երկու հանգամանքի վրա կանգ առնել՝ մեր ներքին գործունակության և արտաքին աշխարհի մարտահրավերների ու ընձեռած հնարավորությունների։ Յուրաքանչյուրս մի բան պետք է մեր մեջ լիարժեք յուրացնենք։ Այն վիճակը, որ ստեղծվել է Հայաստանի Հանրապետության ներքին ու արտաքին ճակատներում, դա գալիս է ոչ թե արտաքին աշխարհից, այլ հենց մեզանից։ Եվ այն, որ Արցախը հիմա ինքնիշխան պետություն է, դա նույնպես մեզանից է գալիս՝ մեր արցախյան ժողովրդի պայքարի արգասիքն է։ Արցախցիները արյուն են հեղել իրենց ինքնիշխանության համար և գիտեն դրա արժեքը։ Հայաստանում ժողովուրդը չի ցանկանում ոչինչ ձեռնարկել, բացի կոլեկտիվ անատամ բողոքից։ Բոլորի հույսը իրենցից դուրս է գտնվում։ Կամ կուսակցական ինչ-որ լիդերների հետ են հույսները կապում, կամ էլ՝ արտաքին ուժերի։ Մարդիկ անգամ մրցույթի են բռնվել, թե ում կուռքը կամ արտաքին կողմնորոշումը «ճիշտ» դուրս կգա այս կամ այն իրավիճակում։ Ես արդեն նշեցի, որ ԵՏՄ-ն ըստ էության փլուզվելու է, քանզի թե նրա ներսում չկա ամրության պաշար, թե արտաքին աշխարհն է լիարժեք ճնշում։ Սակայն մեր ուշադրության կենտրոնում ԵՏՄ-ն չպետք է լինի, քանզի այն ընդամենը Ռուսաստանի քաղաքական գործիքներից մեկն է։

Պետք է հասկանանք, որ աշխարհը գտնվում է անցումային մի փուլում։ Փլուզվել է նախկին աշխարհակարգը, որոնք գծել էին Ստալինը, Ռուզվելտը և Չերչիլը 1945 թ.։ Մինչ նոր աշխարհակարգի ձևավորումը մեր աչքի առաջ տեղի են ունենալու պատերազմներ, կոտորածներ, սովամահություններ, համաճարակներ, ֆինանսական վայրիվերումներ, տնտեսական անկումներ և այլն։ Դրանք անխուսափելի են աշխարհի համար։ Մեր խնդիրն այս ամենը հասկանալն է, իրավիճակը ճիշտ գնահատելը և արդյունավետ լուծումներ գտնելը։

Իմ գնահատականով, Ռուսաստանը չունի ոչ մի պաշար՝ դիմադրելու համար արտաքին ճնշմանը։ Նա հայտնվելու է կամ 1990-ականների սկզբի իր դիրքերում, կամ ավելի է խրվելու աշխարհքաղաքական ճահճում։ Դա որքան մարտահրավեր է մեր երկու պետությունների համար, նույնքան էլ հնարավորություն է ճեղքում իրականացնելու համար։ Ու այս իրավիճակում է, որ ԼՂՀ նշանակությունը կրկնապատկվելու է։ Սակայն որքան էլ խոսենք արտաքին դաշտում հնարավորությունների մասին, միևնույն է՝ ներքին ու արտաքին շարժիչը այն հայ մարդն է, ով կարող է իր տականքին ուղարկել մկան ծակը։ Չկա որևէ լուծում, եթե հանրությունը խեղդվում է անզորության մեջ։ Հասել ենք այն օրվան, որ պետք է թշնամի համարենք բոլոր նրանց, ովքեր ավելացնում, կրկնապատկում են անզորությունը։ Ես գտնում եմ, որ այլևս չի կարելի թույլ տալ, որ ինչ-որ մեկը խոսի արտաքին օգնության, արտաքին հույսի, Աստծո օգնության և նման հիմարությունների մասին։ Պետք է լռեցնել այդ ամենը, իսկ եթե բան չկա ասելու՝ ուրեմն լռել է պետք։ Հայաստանում պետք է խոսեն միայն նրանք, ովքեր անձամբ կարող են գործ անել։

Հարցազրուցավար՝

ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ

Lragir.am

Վահան Բադասյան. Ինչ որ տեղ պետք է շնորհակալ լինել Տեր-Պետրոսյանին, որ բացահայտեց բոլոր հանցագործությունները

Մարտական խաչի ասպետ Վահան Բադասյանը Lragir.am-ի հետ զրույցում անդրադարձել է երեկ ՀԱԿ համագումարում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթում հնչած ԼՂՀ խնդրի լուծման հետ կապված դիտարկումներին:

Վահան Բադասյանի խոսքով՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը բացահայտեց ամբողջ հանրության համար, որ այս վարչախումբը, դինաստիան, որ իշխումէ 1991-ից ի վեր, տերպետրոսյանական դինաստիան է, որին հաջորդեցին Ռոբերտ Քոչարյանը, հետո Սերժ Սարգսյանը:

«Ոչինչ չի փոխվել, իշխանության գաղափարախոսության մեջ ոչ մի փոփոխություն տեղի չի ունեցել, մասնավորապես, երկրի ունեցած-չունեցածը թալանելու, երկրի ներսում կոռուպցիան զարգացնելու, ժողովրդին ու երկրին հասցնելու ծայրաստիճան աղքատության: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք գործարանները փակվեցին, երկրի հարստությունը թալանվեց, բանակի վրա ոչ մի ուշադրություն չդարձվեց, սակայն այնքան ուժեղ էր ժողովրդական, ազգային-ազատագրական շարժման թափը Արցախում, այնքան մեծ էր, որ նրանք երբեմն ստիպված էին ականջալուր լինել ժողովրդի պահանջին:

Մենք ունեցանք հաղթանակ, բայց այդ հաղթանակը սեփականաշնորհեցին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, անորակ գերենալիտետը, երկիրը հասցրին աղքատության: Ստորագրվեցին ոչ հայանպաստ պայմանագրեր: Մինսկի խմբի համանախագահները մեր առջև դրեցին ստորացուցիչ պարտավորություններ, և 1998 թ-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարական տվեց ոչ թե նրա համար, որ ուզում էր ծախել Ղարաբաղը. կար տնտեսական խորը ճգնաժամ, որ արդեն հասցրեց այն աստիճանի, որ պետք էր իշխանափոխություն ներսում, կազմակերպված, համաձայնեցված իշխանափոխություն: Երկրի պետական վերնախավում, փաստորեն, հակասություն կար տնտեսական, ազդեցությունների ոլորտի հարցում, Քոչարյան Ռոբերտ և Լևոն Տեր-Պետրոսյան խաղն էր գնում, ոչ թե Արցախի հարցում ունեին հակասություն Ռոբերտ Քոչարյանը, Լևոն Տեր- Պետրոսյանև և Սերժ Սարգսյանը», ասել է Վահան Բադասյանը:

 2000-ից հետո, նրա խոսքով, Արցախյան հարցում Ռոբերտ Քոչարյանը նույնպես բռնեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ճանապարհը, ավելի վատ ձևով, և նրանից էլ ավելի վատ երրորդ նախագահը: Ըստ նրա՝ եթե այս երեքի միջև հիմա կա հակասություն, ապա այն խիստ անձնական է, և ազդեցությունների ոլորտների բաշխման շուրջ է, երրի ներսում ալան-թալանի և այլ ազդեցության ոլորտների, բայց Արցախի հիմնահարցում նրանք երեքն էլ նույն դիրքորոշումն ունեն:

«Եթե ժողովուրդը դեմ է հողերը հանձնելուն, ապա երկիրը պետք է հասցնել այնպիսի աղքատության աստիճանի, բանակը հասցնել այնպիսի վիճակի, որ ոչ ոք դիմադրություն ցույց չտա, և միայն անվտանգության երաշխիք հանդիսացող բանակը նույնպես այնքան թուլակազմ լինի, որ նույնպես դիմադրություն ցույց չտա: Մինչև 94 թվականը մենք ստեղծել էինք ազգ-բանակ մոդելը, և Լևոն Տեր-Պետրոսյանը տեղյակ չէ, որ մեր ստեղծած բանակը, որ հաղթեց թշնամուն, եղել է ազգ-բանակ մոդելով, բայց ոչ թե նման հրեաներին, շվեյցարիացիներին, այլ յուրահատուկ էր, և մենք դա ստեղծել էինք՝ ելնելով մեր պաշտպանության անհրաժեշտությունից: Եվ մեր ազգ-բանակը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ վերածվեց ղարաբաղյան մեկ ուրիշ բանակի՝ մեկ ուրիշ մոդելով, և Սեյրան Օհանյանն էլ ավելի քանդեց մեր բանակը՝ հասցնելով մեկ ուրիշ տեսակի: Այսօր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հատկանշական քայլ է առաջարկում, բացահայտում է իր մտադրությունները, և ոչ միայն իր, այլ նաև Սերժ Սարգսյանի և Ռոբերտ Քոչարյանի հետ նախկինում ունեցած հանցավոր համաձայնության վերաբերյալ, որը վերաբերում է արցախյան հարցին: Դա հետեւյալն է՝ երկիրն ընկղմել ծանր ճահճի մեջ, կրթական, մշակութային թալան և ջարդ իրականացնել, հետո ասել, որ չունենք ոչինչ՝ օգտակար հանածոները թալանված են, աղքատ ենք, բանակը թուլացած է, սպառազինություն չկա: Միայն մի ելք կա՝ հանձնվել: Հանձնել տարածքները՝ նշանակում է հանձնվել», ասել է Վ. Բադասյանը:

Ըստ նրա՝ մենք այսօր ավելի մեծ հնարավորություն ունենք ունենալու ավելի ուժեղ բանակ, հնարավորություն ունենք կանխել արտագաղթը, պետության քայքայումը, կանխել օգտակար հանածոների, երկրի ընդերքի շահագործումը և յուրացումը, մենք բոլոր հնարավորություններն ունենք նորմալ պետություն դառնալու: Որևէ միջազգային հանրություն մեր անպաշտպանության ժամանակ մեր իրավունքներին տեր չի կանգնելու, ինչպես կոչ է անում մեզ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Ինչ-որ տեղ պետք է շնորհակալություն հայտնենք Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, որ բացահայտեց բոլոր հանցագործությունները, բոլոր հանցավոր համաձայնությունները հանցագործների հետ և երկրորդ, և երրորդ նախագահներին՝ իր ամբողջ դինաստիայի հետ:

«Պատերազմով ուզում են վախեցնել ժողովրդին, սա ստոր դավաճանություն է: Ես պատմական անցյալից ուզում եմ հիշեցնել, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է Լիսկայի հետ կազմակերպել, որպեսզի հանձնեն Հորադիսը, նա ուզում էր ամբողջը հանձնել, բայց այդքանը նրան հաջողվեց», հավելել է նա:

Ըստ նրա՝ գոյություն ունի մեկ ճշմարտություն՝ եթե ուզում ենք խաղաղություն լինի, ուզում ենք մեր մայրերը չլացեն, մենք պետք է պատերազմի պատրաստվենք, մենք պետք է հզոր բանակ և հզոր տնտեսություն ունենանք, այդ ժամանակ մեր զավակները սահմանին չեն զոհվի: Իսկ քանի թույլ ենք, միշտ զոհ ենք ունենալու, և մեր կորուստները կարող են լինել անդառնալի:

Հարցազրուցավար՝
ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ

Lragir.am

Ֆեյսբուքյան էջերից՝ ԼՏՊ-ի ելույթի մասին

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ (մեկնաբան, վերլուծաբան). Հայերովս մի բուռ ենք։ Ընդ որում միլիոնով խեղճացած շարքային մարդ կա մեր մեջ, հազարներով ԲԾ, հարյուրներով արտակարգ ճիվաղ, ու մատների վրա էլ հաշվելի՝ իրոք խելոք, միտք ասող ու քննարկող մարդիկ։

Ես հասկանում եմ, որ այդ հատ ու կենտերը ատելի են մի քիչ ավելի պակաս մտավոր ունեցողների կողմից։ Բայց շարքայիններով կարևոր մտքերն ու դրանք հրապարակ բերողներին պետք է տեր կանգնել, բեջարել, որ մեզ մարդ զգանք, այլ ոչ սաշիկ։

Ասածս էն է, որ քաղաքական քաք-ին զուգահեռ մարդկային լույսն է պետք տարածել ու գովերգել։
Ես փորձում եմ դա անել։ Նկատած կլինեք, որ ես այլոց փայլուն մտքերը փորձում եմ մասսայականացնել, որովհետև դա է ճանապարհը կյանք մտնելու։

Դուք էլ նույնն արեք՝ միայն կօգտվեք, Հրեաները հենց դա են արել ու աշխարհակալ են դարձել։



ԹԱՄԱՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ (դերասան, ռեժիսոր, Մհեր Մկրտչյանի կինը). Եվ ոչ մեկի մտքով չի անցնում հարցնել՝ այ առաջին, ոչ բարով նախագահ, ի՞նչ իրավունքով ես որոշում և ինքնավստահ ու ամբիցիոզ տոնով հայտարարում մի այլ պետության, որի ոչ անկախությունն ես ճանաչել, ոչ քո պետությանն ես միավորել, շրջանները «փուլային» տարբերակով հանձնել մի այլ պետության:

Եվ եթե նման բան պատահի հողագնդի վրա մի այլ տեղ, արդյո՞ք այդ մարդուն քրեական պատասխանատվության չեն ենթարի կամ քաղաքավարի չեն առաջնորդի հոգեբուժարան: Մի ազգ՝ երկու պետության օրինակները, որոնք լավ արդյունքի չեն հասել ամեն դեպքում, ունեցել են և ունեն ինքնուրույն բանակ, ինքնուրույն դրամական միավոր, ինքնուրույն պետական բյուդջե, ինքնուրույն տնտեսություն:

Մեր երկու «պետությունների» չեղած պետբյուդջեն երկու ուռճացած վարչակազմ է պահում ու արտաքին պարտք կուտակում: Որքան կարող ենք ձեր այս անգրագետ ու վտանգավոր կամայականությունը հանդուրժել...
Այ, այ, այ առաջին, երկրորդ ու երրորդ լարախաղացներ:



ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ (գրող, հրապարակախոս). Ավազակապետության հիմնադիր-նախագահի ելույթի հիմնական նպատակը՝ իր հոգեզավակի ձեռքով վերջապես ազատվել այդ Արցախից։ Դե, այդ Ղարաբաղն արդեն ո՞ւմ է պետք՝ դրա անունով «Ղարաբաղ» կոմիտե ստեղծեցին, իշխանության եկան, երկիրը հնարավորինս մաքրազարդեցին, բանկերում-մանկերում իրենց մի 30-40 սերունդի բարեկեցիկ կյանք ապահովեցին։ Հիմա ի՞նչ է մնում. երջանիկ ծերություն՝ ռուս-թուրքական բարձր հովանու ներքո։ Մեջտեղ սկզբունքի հարց էլ կա՝ էն գլխից թքած ուներ Ղարաբաղի վրա, հնարավոր ամեն ինչ անում էր այն հանձնելու համար, բայց չթողեցին։ Հիմա իսկը ժամանակն է այդ ամենն անել ուրիշի ձեռքով։ Հատկապես երբ մեր ժողովուրդը կարճ հիշողություն ունի և երբեք դասեր չի քաղում իր սխալներից...
Մնացյալը լոլոներ են՝ միամիտների ականջից կախելու համար։

Մտածում եմ՝ ի՞նչ կլիներ, եթե լտպ-ն ծնված-մեծացած լիներ ոչ թե Սիրիայից Հայաստան տեղափոխվածի ընտանիքում, այլ, ասենք, ծնված ու ապրելիս լիներ Մոզամբիկում, Ֆիլիպիններում, Իսրայելում, Ալբանիայում, Մեքսիկայում կամ ընդհանրապես ծնված չլիներ։ Վերոհիշյալ երկրներում հազիվ թե դրանից որևէ բան փոխվեր, բայց, ըստ իս, Հայաստանում շատ բան կփոխվեր։

Նախ՝ մենք այսօր չէինք ունենա քրեաօլիգարխիկ Հայաստան։ Ամենայն հավանականությամբ, Արցախն՝ ազատագրված տարածքներով, արդեն Հայաստանի անբաժանելի մաս կլիներ, պատերազմում մեր հաղթանակն ամրապնդված կլիներ թշնամուն թելադրված-պարտադրված բազմաթիվ պայմաններով և այլն։

Պատերազմում անկասկած ավելի քիչ կորուստներ կունենայինք, միաժամանակ թշնամուն ավելի մեծ կորուստներ կլինեինք պատճառած, քանզի ստիպված չէինք լինի կռվել երկու ճակատում՝ ներքին ապազգայինի և արտաքին ոսոխի դեմ, և հարկ չէր լինի, որ պաշտպանության նախարարի աթոռին նստածը հեռուստատեսությամբ ելույթ ունենար ու խնդրեր 500 մահապարտներ միանան իրեն՝ Արցախը փրկելու, քանզի պաշտպանության նախարարի աթոռին նստած անձը այդ ընթացքում արդեն կազմակերպված ու կանոնավոր բանակ ստեղծած կլիներ։

Շահումյանն անշուշտ այսօր հայկական կլիներ, իսկ Մարտակերտը չէինք տա և հետո բազմաթիվ հայորդիների արյան գնով կրկին ազատագրելու։ Այսօր մենք չէինք ուրախանա, որ մեկը վերջապես խոսում է ոսկեղենիկ հայերենով և իր «անուշ լեզվով» բացատրում, թե մենք ինչպես պետք է փուլ առ փուլ զիջենք Հայաստանը։

Հաստատ ամեն արկածախնդիր չէր կարող դառնալ Հայաստանի գերագույն ղեկավար՝ առանց քաջածանոթ լինելու մայրենի լեզվին ու սեփական ազգի պատմությանը։ Դե, պարզ է, որ կբացառվեր նաև գաղջ մթնոլորտն, ու այդ գաղջությունից գլխապատառ փախչող տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ չէին լինի։ Փոխարենը թերևս ներգաղթի ծավալից առաջացած խնդիրները մեզ հուզեին...

Եվ այս ամենը թերևս այսպես լիներ, մի քիչ լավ կամ մի քիչ ավելի մեղմ գույներով լիներ, եթե ընդամենը մի հոգի 71 տարի առաջ չբարեհաճեր լույս աշխարհ գալ։ Պատմությունը երբեմն չար կատակներ է անում։ Բայց հատկապես միշտ մեզ հետ։

Հ.Գ. - Մարդկության պատմությունից ինձ հայտնի երեք տիպ կա, որոնցից սարսափելի զզվում եմ, որոնց համարում եմ մարդկության ամենավերջին տականքը։ Առաջինը միխայիլ գորբաչովն է, երկրորդը՝ լտպ-ն, երրորդը, կարծում եմ, բոլորդ գիտեք, թե ով է... Սրանք ավելի ստոր, ավելի եղկելի են, քան Ներոնը, Լենկթեմուրը, Թալեաթը, Հիտլերը և այլ հրեշները։ Սրանք ատում են սեփական երկիրն ու ժողովրդին։



ՍՏԵՓԱՆ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ (քաղաքագետ). Եկեք սառը դատենք Տեր-Պետրոսյանին: Նա չունի որևէ լծակ արտաքին և ներքին քաղաքականության վրա ազդելու համար: Չունի նաև բազմամարդ և ազդեցիկ կուսակցություն, որպեսզի ազդի քաղաքական գործընթացների վրա: Նրա մտքերը չեն կարող ընտրություններից առաջ նրան լրացուցիչ ձայներ բերել:

Այդ դեպքում առաջանում է հարց. Ինչին է իրեն պետք Արցախը հանձնելու (իրականում խոսքը հենց Արցախը Ադրբեջանին հանձնելու մասին է, այլ ոչ թե գրաված տարածքները) մասին հայտարարություններ անել:

Եթե հավատանք այն կարծիքին, որ նա լուրջ գործիչ է և ունի արտակարգ մտավոր ունակություններ, ապա վերը նշված փաստարկներից ելնելով պետք է հետևություն անել, որ նրա խոսքերը հանրությանը չեն ուղղված, այլ Սերժ Սարգսյանին և այն դրսի խաղացողներին, որոնք տարածքներ հանձնելու տարբերակն են առաջ մղում:

Նույն բանն Արցախում ակնարկեց Սերժ Սարգսյանը` սպասվող դժվարին ժամանակների մասին խոսելով:
Տեր-Պետրոսյանն իր վրա դեր է վերցնում, որը լրացնում է Բաքու գնացած «տղաների և աղջիկների» գործը, ինչը կարևոր է համարել նաև ձեր սիրելի Կիսիլյովը:

Այդ ամենն ակնհայտ է, սակայն պետք է հասկանալ, թե այդ ծառայության դիմաց նա Սերժ Սարգսյանից ինչ է ակնկալում:

Էդիկ Բաղդասարյան. «Եթե Լևոն Տեր-Պետրոսյանին թվում է, թե յոթ շրջանները, նույնիսկ Ղարաբաղը հանձնի, Հայաստանում կյանքը փոխվելու է, առնվազն ծիծաղելի է»...

Եթե Լևոն Տեր-Պետրոսյանին թվում է, թե յոթ շրջանները, նույնիսկ Ղարաբաղը հանձնի, Հայաստանում կյանքը փոխվելու է, առնվազն ծիծաղելի է։ Տասնամյակներ շարունակ ընտրությունները կեղծվել են, նաև նրա նախագահության օրոք, Հայաստանի հարստությունները հանձնվել է մի խումբ մարդկանց, նաև նրա նախագահ եղած ժամանակ։ Եւ հիմա մեր դժբախտությունների պատճառը, կարճ ասած, համարում է Ղարաբաղը։ Իսկ Հայաստանի այսօրվա վիճակի համար հավասարաչափ մեղավոր է և Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, և Ռոբերտ Քոչարյանը, և Սերժ Սարգսյանը։

Միմյանց փոխանցելով իշխանությունը՝ ձևավորվել է այսպիսի անգաղափար «էլիտա», որն էլ ստեղծել է մի այնպիսի համակարգ, որտեղ միակ արժեքը փողն է։ Իսկ ժողովուրդը 25 տարի զբաղված է սահմանը պաշտպանելով և իր ապրուստի միջոցները մի կերպ հոգալով։

«Էլիտան» թալանել է ու հիմա էլ շարունակում է թալանել երկրի վերջին փշուրները։ Հինգ հազար դրամանոց ընտրող չի եղել Հայաստանում, Հայաստանում փողով ընտրություն չի եղել՝ այդ ամենն ստեղծեց Հայաստանի իշխանությունը, այսպես կոչված, «հայկական էլիտան»։

Ալիևի հետ բանակցելն ընդհանրապես անիմաստ է. նա ցանկացած պայմանավորվածություն կխախտի։ Միջազգային կառույցները կամ խաղաղապահ ուժերն այսօր ոչ մի տեղ երաշխիք չեն կարող դառնալ՝ Սիրիան դրա լավագույն օրինակն է, աշխարհն առաջվանը չէ, ժամանակները փոխվել են և դժվար է ասել, թե եռացող տարածաշրջանում վաղը ինչեր կարող են տեղի ունենալ։

Ու մեկ էլ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը պետք է անկեղծ լինի ու ասի, որ 7 շրջանները տալուց հետո, ստիպված ենք լինելու Ղարաբաղն էլ տալ, որովհետև հնարավոր չի լինելու օղակի մեջ գտնվող Ղարաբաղը պահպանել, իսկ հետո էլ Սյունիքը պիտի տանք, որովհետև Թուրքիան ասելու է, որ պիտի սահման ունենա Ադրբեջանի հետ հենց ա՛յդ հատվածով...

Քաղաքական դոգման և Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի վախը

Ապրիլյան պատերազմը տրանսֆորմացիայի ենթարկեց ոչ միայն հանրային ընկալումները, այլեւ ղարաբաղյան հիմնախնդիրն ամբողջությամբ: Ակնհայտ էր, որ ետպատերազմական իրողություններում հիմնախնդրի կարգավորման մինչպատերազմական մոտեցումները չէին կարող գործնական լինել: Ըստ այդմ՝ տրանսֆորմացիայի ենթարկվեցին կարգավորման նախկին սկզբունքները՝ կողմերի դիրքորոշումները, միջազգային կարգավորողների վարքագիծը, բացահայտվեց ռուսական դավադրությունը, Ադրբեջանի սպառազինության բարձր աստիճանը:

Անփոփոխ մնացին միայն հիմնախնդրի կարգավորման՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մոտեցումները՝ «Խաղաղություն՝ տարածքների դիմաց» եւ «Փոխզիջման այլընտրանքը պատերազմն է»: Եվ այժմ Տեր-Պետրոսյանը հայտնվել է սեփական քաղաքական դոգմատիզմի ցանցում: Տեր-Պետրոսյանի որդեգրած քաղաքական դոգման նույնքան կարծր է, որքան նրա վախը Ղարաբաղից:

Դեկտեմբերի 17-ին ՀԱԿԿ համագումարում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթը, ավելի որոշակի՝ ելույթի ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման հատվածը, դարձյալ ալեկոծել է ներհայաստանյան կյանքը: Անշուշտ, ոչ այն ուժգնությամբ, ինչպես հեռավոր 1997թ. նոյեմբերին հրապարակած նրա «Պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն. լրջանալու պահը» հոդվածի կանխադրույթները: Տեր-Պետրոսյանն այսօր իշխանություն չէ, նա անգամ ընդդիմություն չէ, թերեւս նաեւ այդ պատճառով նրա մոտեցումներն այժմ ալեկոծում են հանրային կյանքը, սակայն փոթորիկ այլեւս չեն առաջացնում: Եվ ինչպես 97-ին, այնպես էլ այսօր, նա ասպարեզ է նետում ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման իր մերժելի սկզբունքները՝ պատերազմի եւ խաղաղության երկընտրանքը, ազատագրված տարածքների վերադարձի պարտադրանքը, Հայաստանի բոլոր ձախողումները Ղարաբաղով պայմանավորելու խաբկանքը: Տեր-Պետրոսյանն առաջարկել է, որ իր գլխավորած կուսակցությունը՝ ՀԱԿ-ը, 2017թ. խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցի «Խաղաղություն, Հաշտություն, Բարիդրացիություն» կարգախոսի ներքո, որն իրականում ոչ թե ներքաղաքական ընտրապայքարի կարգախոս է, այլ Ադրբեջանին եւ Թուրքիային պարզած սպիտակ դրոշ:

Խաղաղության ձգտումը բնական է, օրինաչափ, մարդկային, սակայն եթե քո՝ ոչ այնքան բարի դրացին, սպառազինված մինչեւ ատամները, անսպասելի պատերազմ է սանձազերծում, սպանում զինվորներիդ, անդադար հրետակոծում երկրիդ սահմանները, խաղաղ բնակիչներին, հանդես գալիս ռազմաշունչ պահանջներով, այս դեպքում սպիտակ դրոշը ոչ թե հաշտության խորհրդանիշ է դառնում, այլ վախի: Տեր-Պետրոսյանն այնքան հեռուն է գնում, որ առաջարկում է համախմբվել… վախի շուրջ:

Ինչի՞ց է վախենում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը:

Պատերազմի՞ց: Պատերազմից վախենում են բոլորը: Թեպետ այն չարիք է, որը մահ է սփռում եւ ավերներ գործում, այնուամենայնիվ պատերազմներն ուղեկցել են մարդկությանը բոլոր ժամանակներում: Մարդկությունը դեռ չի սրբագործվել, որ հրաժարվի պատերազմից: Պատերազմները սահմաններ են սրբագրել, ազգեր կործանել եւ ազգեր ստեղծել: Կա նվաճողի պատերազմ, կա նաեւ սրբազան պատերազմ: Պատերազմի վախից ժողովուրդը կարող է նաեւ թշնամուն հանձնել հայրենիքը եւ ապրել անհայրենիք: Ժողովրդին չի կարելի այնքան թուլացնել, որ վախենա պատերազմից: Ավելի լավ է մի անգամ պատերազմել, քան անվերջ ապրել պատերազմի վախով: Մանավանդ, միշտ չէ, որ հնարավոր է խուսափել պատերազմից: Եվ պատերազմի այլընտրանքը միշտ չէ, որ խաղաղությունն է: Տեր-Պետրոսյանը պետք է կոչնակ հնչեցներ ապրիլյան պատերազմի բացահայտած ամոթալի իրողությունների դեմ: Պատերազմի մշտական սպառնալիքով հանրությանը վախ ներշնչելն իրականում վկայում է, որ նա, ով ներշնչում է այդ վախը, ինքն է վարակված վախով:

Ռուսաստանի՞ց: Շարունակաբար անտեսելով Ռուսաստանի կողմից Ադրբեջանին սպառազինելու քաղաքականությունը՝ Տեր-Պետրոսյանն անվերջ Մոսկվային է փորձում հանձնել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման բանալիները, գիտակցելով, որ կարգավորման ռուսական ծրագիրը բացահայտվեց հենց Մոսկվայի սադրած ապրիլյան պատերազմի ժամանակ՝ պատերազմի միջոցով ստիպելով հայկական կողմին վերադարձնել տարածքները: Ռուսաստանի վրա դնելով հիմնախնդրի կարգավորման պատասխանատվությունը՝ Տեր-Պետրոսյանն այդ պետությանը հռչակում է որպես միջնորդ հայկական տարածքների հանձնման-ընդունման գործընթացում:

Ղարաբաղի՞ց: Ով-ով՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը լավ գիտե, որ Ղարաբաղը Հայաստանում իշխանափոխության լուրջ վտանգ է ներկայացնում: Նրա համար ղարաբաղյան հաղթանակները վաղուց են վերածվել ծանր բեռի: Անգամ ապրիլյան պատերազմը չստիպեց Տեր-Պետրոսյանին վերանայել ազատագրված տարածքները վերադարձնելու իր տխրահռչակ թեզը, որը վաղուց վերածվել է քաղաքական դոգմայի, որը նա փորձում է ներկայացնել որպես աշխարհաքաղաքական նոր անխուսափելիություն: Մինչդեռ Հայաստանում եւ նրա շուրջ ստեղծված աշխարհաքաղաքական նոր իրողություններն ստիպում են ազատագրված յոթ տարածքները մեկընդմիշտ ընդունել եւ հռչակել որպես Ղարաբաղի անբաժանելի մաս: Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական դոգմատիզմը բախվում է Ղարաբաղի ազատագրման պատմական փաստին, իսկ պատմությունը ետին թվով անհնար է սրբագրել. նա դա լավ գիտե: Ազատագրված յոթ տարածքներն այժմ Ղարաբաղի սահմաններում են, եւ դրանք պատկանում են հայկական կողմին:

Տեր-Պետրոսյանի ծայրահեղ պացիֆիզմը գուցե եւ գոյության իրավունք ունենար, եթե դրա հեղինակը լիներ պարզապես շարքային քաղաքացի, այլ ոչ թե ՀՀ հիմնադիր նախագահը: Տեր-Պետրոսյանը շարունակ ապրում է պատերազմի, Ռուսաստանի, Ղարաբաղի վախով եւ փորձում է դրան ոչ միայն հաղորդակից դարձնել Հայաստանի հանրությանը, այլեւ վախի բացիլով վարակել նրան: Վախով վարակված հասարակությունը դիմադրության ունակ չէ: Այդպես էր նաեւ 1915թ., երբ հայ ժողովրդի քաղաքական առաջնորդները արեւմտահայությանը վարակեցին դատապարտվածության վախով եւ Ռուսաստանի հանդեպ չպատճառաբանված հույսերով:

Եվ այժմ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը քաղաքական պահոցներից դարձյալ դուրս է բերել Ղարաբաղը հանձնելու իր քաղաքական մռայլ դոգման եւ փորձում է այն մատուցել որպես վերին ճշմարտություն: Տեր-Պետրոսյանն այդ ճշմարտությանը հավատում է այնպես, ինչպես հավատում էր 1996թ. ՀՀ նախագահի ընտրություններում իր հաղթանակին: Այն ժամանակ նրա կողքին դեռ ուժեր կային, որ պատրաստ էին 100 տոկոս պարտության դեպքում անգամ ապահովել նրա հաղթանակը: Այսօր Տեր-Պետրոսյանի եւ նրա ճշմարտության կողքին կարող են կանգնել իր գլխավորած ՀԱԿԿ-ը եւ Սերժ Սարգսյանի գլխավորած ՀՀԿ-ը: Այդ երկու ուժերը վաղուց անցել են Ռուսաստանի կողմը եւ պայքարում են Հայաստանի եւ ազատագրված տարածքների դեմ: Նրանք միասին կարող են պատսպարվել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական դոգմայի ետեւում՝ սնուցելով սեփական վախը եւ Ադրբեջանից խաղաղություն մուրալով:

Խաղաղություն կարելի է ստանալ կապիտուլյացիայի հետեւանքով կամ այն ձեռք բերել հաղթանակի արդյունքում: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական դոգմատիզմը կապիտուլյացիան է նախընտրում։

Նարինե ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Hraparak.am

Հայկ Ա. Մարտիրոսյան. «ԼՏՊ-ի՝ վերջին հարյուրամյակում՝ շատերի գնահատմամբ ազգային ամենամեծ դավաճանի եւ ներկայիս համակարգի հիմնադրի ելույթը բխում է նախեւառաջ իշխանության շահերից...»

Կարծում եմ, որ ԼՏՊ-ի՝ վերջին հարյուրամյակում՝ շատերի գնահատմամբ ազգային ամենամեծ դավաճանի եւ ներկայիս համակարգի հիմնադրի ելույթը բխում է նախեւառաջ իշխանության շահերից եւ արտահայտում է հենց իշխանության մոտեցումները: Մեկ անգամ չէ, որ ԼՏՊ-ն գնացել է կոնսենսուսի՝ իրեն փոխարինած ուժերի հետ՝ հանուն ինչ-որ լծակներ ետ ստանալու կամ որոշակի քաղաքական ազդեցության: Հիմա շահերի երկրորդ համընկնումն է առաջ եկել. գաղափարական: Կիսելյովի հարցազրույցում արտահայտված բոլոր դրույթները համընկնում էին ԼՏՊ-ի հիմնադրած գծին եւ դրա անխախտ շարունակությունն էին: Հիմա Մատենադարանի նախկին գիտքարտուղարը իր դավաճանական գաղափարները վերակենդանացնում է, որովհետեւ կա ոչ թե հասարակական, այլ իշխանական պահանջարկ:

Եւ այն, որ լայն հասարակությունն այնուամենայնիվ հանդուրժում է դա՝ անչափ մտահոգիչ է: Պետք չէ խաբվել ԼՏՊ-ի մի քանի փոքրիկ ճշմարտախոսություններով: Դրանք չեն կարող եւ չպետք է դրականության շղարշ հաղորդեն ելույթի բուն մասին, որ բացահայտ դավաճանական, հանցավորության աստիճան հակազգային մոտեցումներ են:

Եւ այն, որ նման մարդը, որ հիմա, եթե ամեն բան տրամաբանորեն լիներ՝ պետք է ցմահ դատապարտյալների բանտում լիներ, կամ պետական բարձրագույն հանցագործությունների եւ պետական դավաճանության համար դատարանով մահապատժի դատապարտվածների անանուն մի գերեզմանում՝ Հայաստանում հին-նոր դիսկուրս է վերսկսում եւ անգամ գովեստի խոսքերի արժանանում որոշ անձանց կողմից՝ ներկայիս բանականությունը կորցրած հասարակության մեղքն է եւ մեղավորությունը:

Նման պահերին հիասթափությունը հայկական հասարակությունից գագաթնակետին է հասնում: Ու սկսում ես մտածել, որ ամեն բան հենց այդ հասարակության մեղքն է եւ այն արժանի է նրան՝ ինչը հանդուրժում է ու հաճախ անգամ քաջալերում:

Վերջապես պետք է վերաիմաստավորենք ինքներս մեզ: Երկիրն անդունդի եզրից արդեն այն կողմ է անցել: Պետք է գոնե անկումը կառավարելի դարձնել։

*  *  *
Հրեաները, ճապոնացիները, նորզելանդացիները, մասոնները, երևակայական իլումինատիները, վուդույի կախարդները, շամաններն ու համաշխարհային գերգաղտնի կառավարության մութ ուժերը որևէ կապ չունեն ո՛չ ԼՏՊ-ի և ոչ էլ Հայաստանի իշխանությունների հետ ու նրանց թելադրանքով չէ, որ դավաճանությունը դառնում է ընդունելի հոգեբանություն: Խնդիրը մենթալիտետի, անձնական զարգացածության, հանցավոր մոտիվների և հանուն իշխանության՝ դավաճանության հակման մեջ է:

Մի դրեք մի քանի անձերի անձնական հանցանքի և հանցավոր մտածողության պատասխանատվությունը երևակայական ուժերի վրա: Հարգեք ինքներդ ձեր ինտելեկտը և հասկացեք, որ շատ ավելի պարզ հանցագործություն է կատարվում. մարդիկ սեփական մաշկի հարմարավետության համար վաճառում են սեփական հայրենիքը: Եվ ընդերքի ջրերի անվերադարձ շահագործումը՝ հանուն ձկնաբուծության, հանքավայրերի խայտառակ շահագործումը՝ հանուն չհարկվող գումարների, հին Երևանի ավերումն ու բանակի թալանը, տնտեսության մոնոպոլիզացիան, որ ոչնչացնում է երկրի տնտեսությունը վերոնշյալ տարրերի հետ կապ չունեն: Դրանք նույնպես հանուն սեփական մաշկի և հանուն գրպանի կատարվող հանցագործություններ են: Հայրենիք վաճառելն ընդամենը այդ բոլորի առավել բարդ և առավել եկամտաբեր աստիճանն է: Հիմարություն է կարծելը թե ԼՏՊ-ին և իր գաղափարակիցներին վճարում կամ թելադրում են մասոնական տաճարներից կամ Թել Ավիվի գրասենյակներից: Երևանին Անկարան ավելի մոտ է՝ քան Թել Ավիվը, առավել ևս՝ ֆրանսիական մեծ օթյակը:

Եթե պատվիրատուներ եք փնտրում՝ ավելի լավ է փնտրեք դրանց Անկարայում, Բաքվում և Երևանում, իսկ ավելի լավ է՝ առաջին նախագահի ուղեղում, ոչ թե երևակայական հասցեներում:

Հայկ Մարտիրոսյանի

Ֆեյսբուքյան էջից

«Առաջին անգամը չէ, որ այս մարդը «ազգին» հեգնելու, ծաղրելու առիթներ է օգտագործում». Հրանուշ Խառատյան

«Ազգ, որի ուրախության ու հպարտության միակ առարկան այսօր Հենրիկ Մխիթարյանն է»,- «ազգին» հեգնել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը: Է, ինչպես չասել՝ Հենրիկ Մխիթարյանը պատվով է կատարում իր առաքելությունը, «ազգն» էլ նրանով ազնվորեն ուրախանում է, իսկ Լևոն Տեր Պետրոսյանն ուներ բոլոր հնարավորությունները ազգի ուրախության և հպարտության առարկան լինելու, եթե պատվով կատարեր ա՛յն առաքելությունը, որն ի՛ր հետ կապել էր «ազգը»:
Ուժի՞ց էր վեր, թե՞ բոլորովին այլ, «ազգին» անհայտ առաքելություն ուներ, և դրանք հակդրվեցին միմյանց: Ո՞րն է փորձել պատվով կատարել՝ «ազգի» կողմից իրեն վերապահվա՞ծը, թե՞ «ազգին» անհայտը: Առաջին անգամը չէ, որ այս մարդը «ազգին» հեգնելու, ծաղրելու առիթներ է օգտագործում: «Ա՞զգը» իր քիմքին հարմար չի գալիս, թե՞ «խաղողը խակ է»: Որքան մտածում եմ՝ ավելի ու ավելի եմ համոզվում՝ հայ ժողովուրդը և Հայաստանի հասարակությունը Լևոն Տեր Պետրոսյանին դուր չեն գալիս: Իր «հասարակական ճարտարապետությունն» էլ թույլ է՝ հեգնանքից այն կողմ չի անցնում: Կարող են, իհարկե, դուր չգալ, բայց այդ դեպքում ինչու՞ և ինչպե՞ս է ուզում նրանց ղեկավարել, հեգնանքո՞վ, թե՞ չօգտագործված նոր ռեսուրսներ է հայտնաբերել իր իմացաբանական խոհանոցում։

Հրանուշ Խառատյանի գրառումը
Hayeli.am

Հին մեռելները վերակենդանացան, դուրս եկան դաշտ

Մեր զրուցակիցն է երգիչ–երգահան Արմեն Մովսիսյանը, ով վերջին տարիներին բնակվում է Միացյալ Նահանգներում

- Պարոն Մովսիսյան, «Արդարություն Հայաստանում» նախաձեռնության անդամներից շատերն ապրիլին կլինեն Հայաստանում և կվերահսկեն խորհրդարանական ընտրությունները։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս նախաձեռնությունը, Հայաստանի խնդիրն ընտրություների թափանցիկությունն ապահովելու մե՞ջ է։

- Մենք ընկել ենք մի բանի հետևից, որը տարիներ շարունակ իր չգոյությունը ցույց է տվել, այսինքն՝ իրականության մեջ մենք երևի շատ կարճ հիշողություն ունենք, մոռանում ենք՝ անցյալ տարի դեկտեմբերին սահմանադրական հանրաքվեն ինչպես անցկացվեց, դրանից առաջ՝ 1996-ից սկսած ինչպես են ընտրություններն անցկացվում։ Ինչո՞ւ է մեզ թվում, թե հրաշք պետք է կատարվի, ընտրություններ կազմակերպողները նույն մարդի՞կ չեն, նույն Մուկուչյա՞նը չէ, որ հաշվելու է ձայները։ Այսինքն՝ այս ամենը մի փոքր իրականությունից կտրված է։ Վերջին հաշվով, պետք է նայել ընդհանուր դեպքերի ընթացքը։ Նույնիսկ այն դեպքում, որ իբր կառավարությունը փոխվեց, նոր կառավարություն ձևավորվեց, շատուշատ հարցեր, միևնույն է, կիսատ մնացին, որոնց պատասխանը չտվեցին, այսինքն՝ ներքին ուժային կառույցները, որոնք երկիրը դարձրել են ոստիկանական կառույց, էլի մնացել են նույն մարդկանց իշխանության տակ։ Իշխանությունն իր համար ոստիկանական ուժերից հենարան է սարքել, որին չի կարող անգամ նոր վարչապետը կպնել, ինչի՞ մասին է խոսքը։ Եթե մինչ այդ հույս ունեինք, որ նոր վարչապետը կգա և ինչ-որ բաներ կշարժվեն դեպի դրականը, շուտով կլրանա վարչապետի պաշտոնավարման 100-րդ օրը, որևէ քայլ նկատե՞լ ենք, որ իրականության մեջ ինչ-որ բան փոխվել է։

- Ներդրումների վրա մեծ շեշտադրում է կատարվում, սակայն ներդրողներ չեն ավելանում, ինչո՞ւ։ Վարչապետն էլ պնդում է՝ Հայաստանում մենաշնորհ չկա։

- Այսինքն՝ ի՞նչ... բանանային երկիր էինք սարքում, մի անգամ  բանան բերեցինք, սկսեցին գրել, որ մեկը առանց արգելքի բանան է բերել Հայաստան... լավ էլի, ծիծաղելի է, աճպարարությանը թող վերջ տան, համատարած դեմագոգիա է։ Մանավանդ դրսի մտավորականների մեծ մասը, որոնց համար հայրենիքի հետ կապը մի փոքր ավելի ռոմանտիկ սիրողական կապ է, երևի լավ չեն պատկերացնում Հայաստանի անցքերը, դեպքերը,  որ սա Եվրոպան չէ, որ կանգնեն որպես դիտորդ, ամեն ինչ վերահսկեն և ամեն ինչ լավ լինի։ Մեզ մոտ հսկայական մետաստազներով մեխանիզմ է մտածված՝ ինչպես աճպարարություն անել, և ես կարծում եմ իրատեսական չէ ընտրությունները հսկելով՝ իրականություն փոխելը։ Ես կասեի այս մեխանիզմը կաշխատի, եթե իրականության մեջ տեսնեի, որ վարչապետի գալուց հետո 100 օրվա ընթացքում ինչ-որ փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Բայց քանի որ դա չկա, պատճառահետևանքային կապը ինձ հուշում է, որ ոչինչ էլ չի փոխվի։

- Ձևավորվող դաշինքները կարո՞ղ են արդյոք այլընտրանք լինել իշխանությանը։ ՀԱԿ ցուցակը կգլխավորի Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, ՀՀԿ ցուցակը՝ Սերժ Սարգսյանն է  գլխավորելու, ԲՀԿ երբեմնի առաջնորդն է վերադառնում քաղաքականություն։

- Ձեր թված բոլոր անունները մղջավանջի միջից դուրս եկած սարսափ ֆիլմի հերոսներ են, ինչպես ասում են՝ հին մեռելները վերակենդանացան, դուրս եկան դաշտ։ Նրանք իրենց ամլությունը ցույց են տվել քաղաքական դաշտում երկրի կառավարման, երկրին տեր կանգնելու առումով։ Իրականության մեջ հիմա քաղաքական դաշտը մեռած է, Ազգային ժողովը իր բոլոր կոալիցիաներով, կոմունիստական հավաքով, 7000 ՀՀԿ անդամագրություններով, այս բոլորը մեռելածին գործողություններ են, և ժողովուրդը  հիասթափված է այդ ամենից և զզվանքով է նայում։ Այսինքն՝ աճպարարությունը չի աշխատելու, թեև այս պարագայում ևս կտան մի քանի օրվա հացի փող, ժողովուրդը էլի կվերցնի և կընտրի նրան, ով իրեն վճարի։ Սա տխուր փաստ է, և ես շատ մեծ ցավով եմ դա ասում, բայց կարծում եմ՝ իրականությունն այսպիսին կլինի։ Կա առողջ մաս, որը փաստորեն չի կարողանա էական դեր կատարել երկրի այս տխուր քաղաքական ընթացքը փոխելու համար։ Սա վատ ճանապարհ է, շատ վատ։

- Հայաստանում ո՞ր դեպքում է հնարավոր հասնել փոփոխությունների, ՀՀԿ-ն իմիջն է փոխում, երիտասարդ կադրեր բերում ԳՄ, ի՞նչ տպավորություն եք ստանում այս գործընթացներից։

- Միանշանակ թատրոն է այս ամենը։ Հայաստանում մի դեպքում կարող է փոփոխություն լինել, եթե հրաշք տեղի ունենա, և բոլոր հին, վարկաբեկված դեմքերը հանկարծ որոշեն դառնալ ազնիվ քաղաքացիներ, բայց դա հնարավոր չէ։ Կամ եթե Սերժ Սարգսյանը տղերքին մատաղ անելուց, հողեր կորցնելուց հետո հրաժարական տա, ասի՝ տղերք, չստացվեց ինձ մոտ, եկեք հայավարի մի քայլ անեմ, հեռանամ, բայց նա աթոռին շատ է կպած։ Իհարկե, պայմանականություններով են կպած էդ աթոռին, ու հիմա կթում են երկիրը, կթում են շատ դաժանորեն, այսինքն այն, ինչ կարելի է կթել, ուղղակի քամում են։ Սրանք երկրի մասին չեն մտածում։

- Բայց նոր կառավարությունն ու վարչապետը խոսում են  մնաշնորհների, ստվերի ու կոռուպցիայի դեմ պայքարից։ Ձեր կարծիքով, եթե վարչապետը նույնիսկ շատ ցանկանա, կկարողանա՞ որևէ փոփոխություն անել այս առումով։

- Եթե իր ձեռքերը լրիվ բաց թողնեն, գուցե, բայց նա շատ պայմանականություններով կապված է այս իշխանությունների հետ։ Առաջին քայլն էլ արեց՝ գնաց դարձավ ՀՀԿ-ի անդամ։ Այստեղ արդեն շատ հարցեր պարզվեցին, թե խաղն ինչ կանոններով է գնալու։ Եթե նույնիսկ կար էդ հույսը, ՀՀԿ-ի «սովետասոցիալիստական» համագումարից հետո ինձ համար ամեն ինչ պարզ դարձավ, որ չէ, այս անգամ էլ փուստ տվեցինք։ Տխուր բան եմ ասում, բայց իսկապես ծանր իրավիճակ է երկրում։ Ես հոռետես չեմ, շատ կուզեմ լավ լինի, ես մտածում եմ երկրի մասին, բայց շատ վատ մարդիկ են այսօր մեր երկիրը ղեկավարում։ Նրանք երկրի համար չեն ցավում։

- Քանի որ բանակի հետ  սերտ կապեր եք ունեցել, հետաքրքիր է, ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-ռուսական միացյալ զորախմբի ստեղծումը, սա մտահոգվելու առիթ տալի՞ս է, թե՞ ոչ։ Շատերը նշում են, որ սրանով ինքնիշխանության կորստի առջև ենք կանգնում։

- Այո, մենք մեր անկախությունը կաթիլ-կաթիլ հանձնում ենք։ Ես չգիտեմ, էլ ինչ պետք է լինի, որ հասկանանք, որ մենք անկախություն ենք կրվում։ Ինչ պետք է անեն, որ մենք դա հասկանանք։ Մնում է մեզ պարտադրեն ռուսական հիմնը երգել։

Հարցազրուցավար`

ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ

Lragir.am

Երևի արդեն բացարձակ անհնար անելիքը

 Որոշ տրամաբանական պարզեցումներ անեմ, որ հասկանանք թե ինչ է կատարվում։

1. Պետք է գիտակցվի, որ հայկական իշխանություններն առաջին հերթին քրեական հանցագործներ են,  դրանից հետո նոր տականք, սրիկա, մարդակեր և այլն։
Հանցագործության առաջին հայտանիշն այն է, որ  իրենք արդեն 21 տարի է ուզուրպացրել են իշխանությունը շարունակաբար կեղծվող ընտրություններով։
 Թող ամեն մեկն իրեն պատկերացնի ընտրական կեղծիքում։ Մեզանից քանիսը կհամարձակվի ուրիշ մեկի ձայնն իրենով անել։ Լուրջ եմ հարցնում, նման հանցագործության գնալու համար քրեական հոգեբանության տեր է պետք լինել։

2. Հետևաբար, իշխանության մեջ եղածներն ու նրա վերարտադրմանը սատարողները բոլորն առնվազն հանցակիցներ են։ Այսինքն՝ Հայաստանի մոտ 10-15 տոկոսը քրեական հանցագործներ են։

3. Արդյո՞ք քաղաքականության մեջ եղած ընդդիմադիրներն իրենց հաշիվ տալիս են, որ քաղաքական մեթոդներով պայքարի են մտնում ահռելի քրեական բանդայի դեմ, որն աբսուրդ է։
Ըստ 21 տարվա փորձի կարելի է հաստատապես պնդել, որ ընդդիմությունն այդ ոչ ադեկվատությունը չի հասկանում, կամ էլ ուղղակի իրեն անհասկացողի տեղ է դնում։

4. Արդյո՞ք մենք գիտակցում ենք, որ քրեականը մարդկայինից դուրս է, քանի որ նրա առաջին հատկանիշը հակամարդկայնությունն է,  մարդու ու մարդկայինի  դեմ ի շահ իրեն գործելը։

5. Արդյո՞ք մենք  հասկանում ենք, որ քրեականի դեմ պայքարի միակ միջոցը նրան պատժելն է,  մեկուսացնելը, կամ էլ ոչնչացնելը։ Որովհետև մարդկային պատմության մեջ քրեականի վերջնական ուղղման դեպքեր նկարագրված չեն (բացառությամբ որոշների կրոնամոլ դառնալու և դրա հետևանքով վերափոխվելու)։

6. Արդյո՞ք ժամանակը չէ, որ ամբողջ հայությունը հասկանա վիճակի տրագիզմը և հարցին մոտենա հենց այս բանաձևով՝ ինչպես հաղթահարել հայությանը հոշոտող իր իսկ 10-15 տոկոս քրեականին։

7. Անհնար է քաղաքական կամ ճակատային որևէ ընդհարումով պայքարել ներքին մետաստազներ տված այս հրեշի դեմ։ Ու սա փորձով է ապացուցվել  հազարավոր անգամներ։

8. Ես որպես միակ լուծում տեսնում  եմ ամեն մեկի խնդրի գիտակցումը և մեկուսացումը իշխանություններից ու նրա հենարանից։ Պետք է կարողանանք կերտել պատկերավոր ասած,  ստվերային նոր հայություն, որը կապրի ուրիշ օրենքներով, կմեկուսանա  իր իսկ սրիկա բարեկամից ու կհոգա իր հոգսերը որպես այլ հայ։

Քաղաքականները հաճախ պնդում են լյուստրացիայի մասին։ Բայց ի՞նչ լյուստրացիայի մասին կարող է խոսք լինել ։ Ով չգիտի իր ծանոթ, բարեկամ, հարևան ու նույնիսկ հրապարակային հրեշներին։ Ո՞վ է կասկածում, որ քրեականն իր գաղտնիքները չի բացի առանց մեծ արյան։

9. Մոտավորապես նման բան ես ասում եմ արդեն տարիներ շարունակ, բայց արդյունքը զերո է։ Հասկանում եմ, որ երևի սա էլ ուժերից վեր խնդիր է, բայց մյուս կողմից էլ հենց էնպես վերանալն էլ սիրուն չէ։

Սաղ-ուրախ, գյոզերով,  մուղամով, եղունգներով, փալաններով ու նամանավանդ իրար էշի տեղ դնելով։

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

«Անասունների ագարակը»

hayeli.am-ի հարցազրույցը գրող, թարգմանիչ Սամվել Մկրտչյանի հետ

– Սկսենք գլխավոր հարցից. ըստ Ձեզ՝ ո՞րն է այսօր գլխավոր հարցը:
– Ինչպես դարեր շարունակ՝ ողջ մնալը. գոյատևել՝ իրականացնելու մեր հավիտենական առաքելությունը: Ամեն ինչ անել՝ չմեռնելու համար: Մենք ուրիշ ոչնչով չենք զբաղված: Մենակ թե չասեք, թե պետություն ենք կառուցում: Հասուն մարդիկ ենք ու պետք է հասկանանք, որ այսպիսի պետություն չի լինում, ու պետությունն այսպես չեն կառուցում: Այսպիսի մշակույթ, ԶԼՄ-ներ, նախագահ, կառավարություն, ԱԺ, նույնիսկ սերիալներ չեն լինում. սրանք հակացուցված են մարդկությանը: Մեր իրականությունն այնքան է աղճատվել, որ սկսել ենք իրար հետ տարբեր լեզուներով խոսել:

– Ուրիշ ո՞ւմ, եթե ոչ Ձեզ պիտի հարցնել որպես «Ուլիսեսի» թարգմանչի՝ արդյո՞ք մեռած լեզու չի գրական կոչված հայերենը. կյանքի այսօրվա ռիթմին, բաց տեքստերին կարողանո՞ւմ է այդ լեզուն սպասարկել:
– Եկեք վերջնականապես ճշտենք «գրական»-ի տեղը. դա գրականության լեզուն է, որը լեզվաբանները որպես «բարձր» են դասակարգում՝ ի տարբերություն «ցածրի» (խոսակցական, բարբառներ, արգո, ժարգոն, և այլն): Այս դասակարգման մեջ հետին միտք չկա: Այն, որ ժարգոնով կարելի է գեղարվեստական գործ գրել՝ մասնավոր հարց է: Որքան սրանք իրարից հեռու են մի լեզվում, այնքան մեծ է երկլեզվության վտանգը: Ղըրղըզներն, օրինակ, ունեն «ժողովրդական» ու «փիլիսոփայական» (իրենց իսկ բնորոշմամբ), ընդ որում հասարակ ժողովուրդը բացարձակապես չի հասկանում «փիլիսոփայականը»: Մենք դեռ այդքան չենք հեռացել, բայց շատ գրողներ, ԶԼՄ-ների հետ միասին, ամեն ինչ անում են, որպեսզի չշեղվեն ամեն ինչ հարամ անելու բնատուր տաղանդից: Գրական հայերենը փառավոր լեզու է, Բայրոնի ասած՝ Աստծո հետ խոսելու լեզու. բարդ, խրթին, բայց իսկական գրականության թարգմանիչները սա իրենց մաշկի վրա են զգացել: Հայոց լեզվի համար ամեն ինչ թարգմանելի է և արտահայտելի (մի կարծեք, թե բոլոր լեզուներին է տրված այս շռայլությունը): «Ուլիսես»-ում լեզվական բոլոր շերտերը կան. ես ցանկացել եմ ապացուցել, որ հայերենը ևս (կրկնում եմ՝ ի տարբերություն բազմաթիվ «զարգացած» համարվող լեզուների) ունի այդ շերտերը: Քանի դեռ կա գիր, գրականություն ու թարգմանություն, լեզուն մեռած չի կարող լինել: Ափսոս, որ գրականն ու ամենօրյա խոսակցականը շատ են հեռացել իրարից: Հարցի մյուս կողմը. գրական լեզուն, այո, չի կարող լինել, և ծիծաղելի կհնչի, եթե լինի, «ժողովրդական», բայց խոսակցական, կենդանի լեզու այդպես էլ չի ստեղծվում. ռուսերենն ու դրանից բխող գողալեզուն իրենց ազդեցությունն այստեղ ևս ունեն: Այսօր միայն մի քանի անհատների ուսին է՝ քո ասած կյանքի ռիթմն արտահայտելու, կենդանի լեզվով հաղորդակցվելու «բեռը»: Լեզուն ամենայն հոգածությամբ պղծվում է պետական մակարդակով, ու հայերենն այստեղ մեղք չունի: Հղում անենք հոգեբան, լեզվաբան Ն. Չոմսկիին, ով պնդում է, որ լեզուն անհատական է ու աճում է որպես կենդանի օրգան՝ ձեռք, աչք, թոք: Այսօր մի դուրսպրծուկ գրող ու լեզվի տեսչության մի խեղկատակ հաջողությամբ ապացուցում են, որ հայերենը կռնատ է, կամ միաչքանի: Ղըրղըզերենի ճյուղ: Մինչդեռ իրենք են հաշմված: Ցավալի է հատկապես կլիմաքսային բանաստեղծներին հետևելը:

– Միգուցե, հենց այդ երկլեզվանիությունից էլ գալիս է էսքան սուտն ու անհարմարությունը, մեր պատճառով մեր լեզուն ստվել է. մեր երեխաները դպրոցի, տան, փողոցի լեզվական սղումների մեջ մանկուց սկսում են կեղծիքին հարմարվել: Դուք հրապարակային նման խոստովանություն չեք արել, բայց ինձ թվում է, որ «Ուլիսես» թարգմանելու պատճառներից մեկն էլ այն է եղել, որ շտապել եք հայերենը շփել անգլերենի բոլոր բառերի հետ միաժամանակ, ստեղծելով լեզվի, ոճի բազմազան հայերեն ֆորմաներ. հիմա դրանցից ո՞րն է ավելի օրինակելի զանգվածայնացնելու համար:
– Լեզուն, ի միջի այլոց, նաև ստի խոսափող է, բայց ոչ նրա գործարանը: Լեզուն չի սիրում կաղապարներ. այն ազատ է, միշտ զարգացման մեջ է, քանի որ կախված չէ մեկ անհատից: Եթե կուզեք՝ լեզուն ինքն է գտնում համապատասխան ձևերը, և այս օրգանիզմի համար կարևոր է, թե ինչ միջավայրում է այն աճում: Ժարգոնը նույնպես մշակույթի մաս է, բայց նույնիսկ նա կարող է «կռնատ» լինել, քանի որ չունի «մատեր» (տարատեսակներ): Վկա՝ այսօրվա «խոսակցական» հայերենը, որն առավելապես գողական ժարգոնն է: Չզարմանաք, եթե ասեմ, որ համընդհանուր նորմալ լեզու (գրական թե խոսակցական) վերջին հաշվով չի կարող լինել մի երկրում, որտեղ չկա քաղաքացիական հասարակություն, այսինքն՝ որտեղ ամեն ինչ (առաջին հերթին՝ լեզուն) ենթակա է այլասերման ու լճացման: Իսկ «օրինակելի զանգվածայնացնելու» ձևը ամենից լավ գտել է հեռուստատեսությունը. ապազգային ապուշները գլխի են ընկել, որ մարդկանց ապուշացնելու հզորագույն միջոցը մեդիան է: Ինչը և անում են՝ իրենց չխնայելով: «Ներքին թուրքին» ներքին մասոնն է փոխարինում:

– Սամվել, պարզ է, որ լեզուն պիտի դուրսուներս անի, որ չդախանա, ճկուն մնա. չլիներ հների թարգմանական եռանդը, մենք վաղուց վերջացած կլինեինք. հիմա Դուք՝ որպես այդ գործի ամենահմուտ մասնագետ, ինչի՞ վրա կհրավիրեք երիտասարդ թարգմանիչների ուշադրությունը՝ հատկապես ինչը եւ ինչպես արժե թարգմանել. գոնե մի քանի կարևոր բան Դուք պիտի հուշեք, որովհետև, ինչպես երեւում է, վերեւները զահլա չունեն էսպիսի բաների հետ, առավելագույնը թարգմանչաց տոն կանեն՝ «ուտուշ–խմուշի» սուրբ ռիտուալով:
– Տերտերների մենաշնորհը թողնենք տերտերներին. իրենք դրանից լավ են զգում: Ի՛նչ թարգմանել. պարզ է՝ այն լավագույնը, ինչը մեզ կմոտեցնի աշխարհի մշակույթին ու ամենակարևորը՝ կհարստացնի հայերենը: Բայց պետական քաղաքականությունը (այսինքն՝ դրա բացակայությունը) ամենամեծ խոչընդոտն է: Ոչինչ: Պետություն չենք ունենա, բայց լեզուն կպահպանենք. դարերի փորձ ունենք: Կներեք սև հումորի համար: Ունենալ հրաշալի լեզու, մտավոր ներուժ ու միաժամանակ լինել էսքան աննպատակ, տափակ ու պոռոտախոս: Սա նույնիսկ հարևանիդ կատուն չի ների, ուր մնաց՝ պատմությունը:
– Սամվել, Դուք մոդեռնիստական գրականության հոր գործ եք թարգմանում, մարդու ենթագիտակցական շերտերի քննություն եք առաջադրում մի հասարակության, որն իսկի իր կենցաղային պարզագույն պետքերը չի կարողանում հոգալ. ինձ թվում է, որ «Ուլիսես» չթարգմանած ժողովուրդները ոչ թե լեզվից են տկար եղել, այլ իրենց գրաշուկան միգուցե ավելի լավ է հաշվել պահանջարկը. հիմա, ըստ Ձեզ, Ուլիսեսին հասանելի քանի՞ ընթերցող կլինի մեր երկրում:
– Երկու միլիոն: Լավ, մի քիչ ծաղկացնում եմ: Երկու հոգի:

– Ի՞նչը կարող է մեզ մի քիչ կարգի բերել. դատելով Ձեր հրապարակային խոսքից՝ Դուք կարծես, ոգեւորված էիք քաղաքացիական շարժումներով…
– Ոչ դեմոկրատիան. այն սպառել է իրեն և վերածվել չարիքի: Դեմոկրատիան պարարտ հող դարձավ մարդկության շարունակական այլասերման համար: Ջ. Լենոնը երգում էր. «Քեզ բթացնում են կրոնով, սեքսով ու TV-ով»: Անձամբ ինձ պետք չէ դեմոկրատական-կղերական սուտ շիլան: 21-րդ դարում ամոթ է fucking peasant (նույն երգից է) լինել ու մամուլը հեղեղել անգրագետ գողերի մասին լուրերով ու նրանց հետ հարցազրույցներով: Մենք կյանքի կոչեցինք Օրվելի անասունների ագարակը: Բայց առանց ջանք թափելու կարելի է մի շատ պարզ բան հասկանալ՝ եթե չարիքը պարբերաբար վերարտադրվում է, հարկավոր է այն խեղդել: Հիասթափված լինելով հանդերձ (կամ այդ պատճառով) ես ռադիկալ քայլերի կողմնակից եմ: Ինձ այսօր ջղայնացնում է այն ամենը, ինչ խանգարում է իմ քաղաքացիական անհնազանդությանը: Non serviam, Ջոյսի սկզբունքն է. «Չեմ ծառայի»՝ ոչ պետությանը, ոչ՝ եկեղեցուն:

– Մեր երկրում արդեն մարդու կյանքի հետ անհամատեղելի դրություն է ստեղծվել. կարելի է ասել՝ աղետ է. ազնիվ, մտածող խավն, ով դեռ երեկ կարողանում էր իրենն աներ ու իրենն ասեր, արդեն մատնվում է սովի: Ի՞նչ կասես քո այդ եղբորը:
– Այս տարիների մեծագույն արհավիրքը ուրացումն ու դավաճանությունն է: Ինչպես մարդիկ, ում անկաշառ ես կարծել, հերթով, հեշտուհանգիստ խուրդվեցին: Իսկական ռնգեղջյուրացում: Հայաստանում գենային, օրգանական տեսակի աղետ է տեղի ունեցել. մտավորականության տեղը զբաղեցրել են ինչ-որ մուտանտ-դեգեներատներ, ովքեր դրամատիրական կարգեր են հաստատել: Ուշադիր նայեք ամենուր հայտնվող դրանց մռութներին ու կտեսնեք էվոլյուցիոն խախտման հետևանքները: Զզվելի է ապրել մի երկրում, որտեղ յուրաքանչյուր 10-ից 9-ի հետևում ուրիշի ականջներ են ցցված: Ծախվածն ավելի վտանգավոր է, քան գնորդը. վերջինս իր գործը հստակ է անում, քանի որ ծախվածների հսկայական բանակ ունի՝ յուրաքանչյուր գումարտակ, վաշտ, ջոկատ իր յուրօրինակ տեսակով: Սա ոգու սովն է, իսկ մեծագույն աղետը հոգու աղետն է, որից ավելի սարսափելին՝ այդ աղետը հավուր պատշաճի ընդունելն է: Սովյալը մի կերպ հաղթահարում է սովը, օլիգարխ դարձած գողը՝ երբեք: Դրանք բոլորը միասին վերցրած նույնիսկ գոմաղբ չարժեն, բայց երկիրը վերածեցին գոմի: «Ինչ անելը» մոռացած՝ գլխումս մի հարց է անընդհատ պտտվում՝ որտեղի՞ց Հայաստանում, կներեք, էսքան շատ գյոթ: Նույնիսկ Սովետի տարիներին ոնց որ էսքան չկային. որտեղի՞ց բուսնեցին: «Քռչ» բառը, առանց ձայնավորի, դրանց վրա ավելի լավ է նստում, քան թանկարժեք «կաստումները»: Դրանց մասին խոսելուց հետո մարդ պիտի ցնցուղ ընդունի: Հիմա ես ի՞նչ ասեմ իմ ազնիվ, մտածող, չուրացող, հեռացող ու վերացող եղբորը, սիրելի Վարդ: Ջարդիր քեզ սովի մատնողի գլուխը:

– Իսկ ի՞նչ կասեիք երկրի նախագահին, եթե աչքը աչքին հանդիպեիք նրան:
– Բարև, Ռոբ:

Վարդուհի Սիմոնյան

Hayeli.am

Ինչո՞ւ Հայաստանում իշխանությունը գրավեց գողական-քրեականը

Լռել պարտադրող տաբուներն ու մեր լինել-չլինելը

Ընտանիքի դրվածքներում ամրացած՝ զսպող, արգելող, համակերպվելն ու հանդուրժելը հաստատող տաբուների մեջ ենք:
Մենք հայ ենք, հայ ընտանիքից եկող «հայության» շնորհիվ: Մեզ որպես հայ կերտում է նախ հայ ընտանիքը և հետո նոր հայ հանրությունը, որն ինքնին հետևանք է հայ ընտանիքի: Նմանապես, հրեային հրեական ընտանիքն է կերտում, անգլիացուն՝ անգլիական ընտանիքը:

Մարդու անձնական գենետիկայով պայմանավորված հատկությունները մշտապես գտնվում են ընտանիքում և հանրային կոդեքսներում եղած վարքային նորմերի ճնշման ներքո և դրսևորվում են աղճատված տեսքով:
Նույն բնական խիզախության, բայց տարբեր հանրություններում ծնված ու մեծացած մարդիկ տարբեր էություններ ու դրսևորումներ ունեն:

Ըստ եղած փաստերի, առավելագույն հաջողության են հասնում այն հանրությունները, որոնք կարողանում են ներդաշնակել մարդու ներքին մղումներն ու հասարակայնորեն արժեքավոր վարքի նորմերը:
Սովետների օրոք ձևավորվել էր «սովետական մարդը», որը զուրկ էր նախաձեռնելու, գործարարության ու մրցակցելու ունակություններից:
Սովետ միության փլուզումից հետո այդ «միջին» մարդը հայտնվեց դեմ-հանդիման քրեականին: Այդ պահին մեր մեջ այլ տեսակի անհատներ ու գործող սուբյեկտներ ուղղակի չկային՝ միջին, սովետական մարդն էր ու գողականը: Նույնիսկ կուսակցական ապարատի կեսը միջին մարդ էր, իսկ մյուս կեսն էլ՝ գողականի կազմում:

Պարզ էր, որ «ուժեղ» լինելով իր գիշատչային հատկություններով, կեղծելու ու խաբելու իր արտակարգ ունակություններով, գողականը վերցրեց ներհանրային կյանքի բոլոր լծակները և այս կամ այն չափով, մինչև հիմա դրանք պահում է իր ձեռքերում:

Հարցը, թե hետսովետական որ երկրում ինչ չափով էր քրեականը դրության տերը և ինչքանով միջին մարդը կարողացավ պաշտպանել իր շահերը, արդեն կախված էր   տվյալ ժողովրդի ներընտանեկան ու ներհանրային արժեքայիններում եղած դրվածքներից, տաբուներից ու ազատություններից:

Մերձբալթյան երկրները, Վրաստանն իրենց ներընտանեկանում ամրացած արժեքայինով կարողացան հաղթահարել իրենց գողականին, իսկ մենք անսահման հանդուրժող ու լուռ եղանք  մեր տականքի հանդեպ:

Եվ օգտվելով դրանից, հայկական գողական-քրեականը գրավեց իշխանությունը, ապա ավելի ու ավելի ուժեղացնելով իր դիրքերը, հասավ օրենքներից վեր կարգավիճակի:
Ներհայկական հարցերը չեն լուծվում, որովհետև հայը սխալ պատկերացում ուներ և ունի թե դիմացի հայի մասին ու թե իշխանական սուբյեկտների հետ հարաբերվելու սկզբունքների մասին:

Անկախության սկզբին միջին, ավանդական արժեքայինով ձևավորված հայ ընտանիքում մեծացած հային թվում էր, թե այլ հայն իր պես մեկն է, իր նման մտածող, իր նման հարցերը տեսնող, իր հոգսերն ու նպատակները նույն կերպ դիտարկող ու հասկացող: Եվ նման մտածողության միակ հենարանն էլ այն էր, որ դիմացինը ևս հայ է:

Սակայն մի քանի տարի անց, երբ հասկացանք, թե ով-ով է, տականքն արդեն ջրի երեսին էր ու իշխանություն վերցրած: Իսկ մենք էլ՝ «միջիններս», տասնյակ հազարավորների զոհվելուց, ազգի կեսի արտագաղթելուց, հարյուրավորների քաղաքական սպանություններից, ընտրությունների շարունակական կեղծումներից, քրեական իշխանության դեմ բազմաթիվ անարդյունք քայլերից հետո էլ անտեղյակության մեջ ենք՝  թե ինչ անել, ոնց անել, ում վրա ինչպես ազզդել:

Արդեն միջին դարերում, անվերջ իրար արյուն թափելուց հետո, անգլիացիք, իսկ հետո նաև եվրոպացիք հասկացել էին, որ դիմացինին չափավորելու լավագույն միջոցը նրա ճակատին սեփական կարծիքը հայտնելն է: Իսկ առավել «չհասկացողներին»՝ խոսքի փոխարեն գնդակ ուղղելը:
Եվ հենց այդ գիտելիքի ու դրանից ածանցված արժեքայինի հաշվին է, որ այդ հանրություններում սրիկան չի կարող թաքնվել ազգակից լինելու շղարշի հետևում և հոշոտել միամիտին:

Դրա հաշվին է, որ այդ ազգերը շարունակաբար ծնում են հանրային վրիժառուների, Սնոուդենների, Ասանժների ու Մաննինգների, որոնք պատրաստ են զոհողության՝ հանուն ճշմարտության:
Ու նաև պատահական չէ, որ ամերիկյան սահմանադրության առաջին փոփոխությունը վերաբերում է խոսքի ազատությանը, իսկ երկրորդը՝ զենքի իրավունքին:

Մենք իհարկե զենքն ատող ժողովուրդ ենք և այդ մասին որևէ հարց քննարկելն ավելորդ է: Բայց խոսելուց էլ հո թույլ չենք:  Երկրորդականի, հիմարությունների մասին խոսելիս արգելք իհարկե չունենք, բայց լուրջից խոսելն էլ արդեն տաբուապատ է: Իրոք, ինչ խոսես, երբ տաբուն ասում է՝ եղունգ ունես՝ գլուխդ քորի, ով էշ է՝ դու փալան եղիր: Ու առհասարակ, «բա քեզ պետք ա՞»:
Մեզ «պետք չէր», ու առաջին «ոչ պետքականը» եղավ մեր հողում արժանապատիվ ապրելու իրավունքը: Հիմա արդեն գործը հասել է ոչ թե արժանապատիվ, այլ հայկական հողի վրա առհասարակ ապրելու իրավունքին:

Եթե այսպես շարունակվի, այդ իրավունքն էլ կզիջենք: Բայց մինչ այդ, զուտ տեսականորեն շեշտենք, որ զենքի ու արդար պատժի մերժման պայմաններում պետական ու ազգային այս մղձավանջից դուրս գալու միակ միջոցը խոսելն է, մտքինն արտահայտելը, ճշմարտությունն ամեն քայլափոխի ասելը, դիմացինին ճշմարտությամբ սաստելը:
Ընտանեկանում հաստատ չունենք այդ որակը, և հիմա ստիպված ենք այն  գիտակցված ներդնելու:

Իշխանավորներին միավորում է ստելու, խաբելու, կեղծելու մեծ ունակությունը:   Բոլոր երկրներում էլ իշխանավորները մոտավորապես այդպիսին են: Բայց և նրանց ու նրանց հենարանի վրա ներազդելու միակ միջոցը ամեն քայլափոխի նրանց դեմ ասվող ճշմարտությունն է, նրանով միջավայրը լցնելն է ու կեղծիքը սահմանափակելը:
Ողորմելիության գերագույն աստիճանը վախից լռելն է, հանուն օրվա հացի կեղծիք հանդուրժելն ու նրան համակերպվելը:

Մեր լռելն է, որ քաջալերել է տականքին այսօր հարց լուծող դառնալու և մեր պատմության անիվը արգելակելու: Եվ կապ չունի, թե ում դեմ ենք լռում և ինչու ենք լռում, որովհետև զոհասեղանին Հայաստանն է, հայն ու հայությունը:
Բարեկամ տականքի արածների դեմ լռելը նույնքան մերժելի է, որքան նախագահի, դատավորի, կամ «թաղ նայողի» դեմ լռելը:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Lragir.am

Հայաստանի երեք միլիոն թշնամիները

Կոնֆորմիզմը կամ հարմարվողականությունը միայն քաղաքական դիրքորոշում կամ դիրքորոշման բացակայություն չէ, ինչպես ներկայացվում է ավելի հաճախ։ Կոնֆորմիզմի բոլոր տեսակների հավաքական ֆունկցիոնալությունն է քաղաքական իմաստ ստանում, որովհետև կոնֆորմիզմը բոլոր հակադեմոկրատական, իմա՝ հակամարդկային իշխանությունների ամենահավատարիմ ու ամենահզոր դաշնակիցն է ու երաշխավորը։

Կոնֆորմիզմի տեսակները շատ են, ու որքան շատ են, այնքան ավելի են բացահայտում մարդու արատավորությունը։ Իսկ երբ մարդն ապրում է երկրում, որի իշխանության հենարանը ոչ թե մարդն ինքն է, ընտրողը, քաղաքացին, այլ նրա կոնֆորմիզմը, այդ արատավորությունը հասնում է կատարելության, որը տվյալ դեպքում՝ հակակատարելություն է, հասկանալիորեն։

Մենք հարմարվող ազգ ենք եղել պատմականորեն ու կանք նաև ու առավել ևս՝ այսօր։ Մենք հարմարվում ենք ամենայնին, ինչը չի վտանգում միայն մեր ֆիզիկական անվտանգությունը։ Մնացած ամեն ինչը մեզ համար ոչ միայն մերժելի չէ, այլև ընդունելի է ու բնականոն՝ կենսակերպ լինելու աստիճանի։

Մենք հանդուրժում ենք լպիրշ հարևանին, եթե նա ունի փող կամ կուսակցական որևէ կրծքանշան, չնայած հանդուրժում ենք հարևանի հատկապես այն տեսակին, որի կրծքին իշխող կուսակցության «զնաչոկն» է։

Մենք հանդուրժում ենք կաշառակեր բարեկամին, հատկապես, եթե նա մեր մոտիկ բարեկամը չէ ու բարեկամը չէ ընդհանրապես, այլ ընկերոջ մոտիկն է կամ ավելի հեռու մեկը։ Հանդուրժում ենք ոչ թե սովորականորեն, այլ քծնանքով ու փառաբանմամբ, որովհետև ենթագիտակցորեն մտածում ենք՝ «կարող ա մի օր պետք գա»։ Չնայած ենթագիտակցությունը բանական սիստեմավորում չէ, այլ մեր տեսակային, գուցե՝ գենային կոդավորումը, կամ արքետիպերի պահեստարանը, ինչպես ասում էր Յունգը։ Այսինքն, ստորաքարշությունը, ըստ էության, ոչ թե գիտակցված ընտրություն է մեզ համար, այլ ենթագիտակցական անայլընտրանքություն, ինչը ոչ թե՝ բարձրացնում է մեզ, այլ իջեցնում է ավելի ողորմելիության մակարդակի։

Մենք հանդուրժում ենք մեր երեխաներին ուսուցանող թերուս ուսուցիչներին ու մեր երեխաներին բուժող անիմաց բժիշկներին։

Մենք հանդուրժում ենք թաղապետարանի փողկապավոր չինովնիկի բռիությունն ու բանկի սանձարձակ աշխատակցուհու լկտիությունը։

Մենք հանդուրժում ենք խոպանից փող ստացող մերձավորի պորտաբուծությունն ու հանդուրժելով՝ չենք մերժում նաև անաշխատ եկամուտով հարստացածի տված օգնությունը։

Մենք հանդուրժում ենք պետությունից փող ստացող պաշտոնյայի հակապետականությունը, եթե նա ընդմիջման ժամերին կամ հանգստյան օրերին լավ հացկատակ է՝ խաշի սեղանի շուրջ, կամ լավ ախպեր է՝ իր նմանների ախպերության շրջապատում։

Մենք հանդուրժում ենք գողականից վախեցող ոստիկանապետերին ու ոստիկանապետերից վախեցող գողականներին, որովհետև մենք հանդուրժում ենք մեր ինքնաթողտվությունը, որ մեր երեխաների համար գողականները դառնան ընդօրինակման առարկա, որովհետև մենք հանդուրժում ենք նեղ օրերին նույն այդ ոստիկանապետերից ու գողականներից օգնություն խնդրելու մեր թուլությունը։

Մենք հանդուրժում ենք թաղի տականքի ընտրակաշառքի առաջարկն ու ընտրակեղծարարությամբ ընտրված պաշտոնյային կաշառք առաջարկելու մեր ինքնահանցագործությունը։

Մենք հանդուրժում ենք օտարի առաջ ստորացող մեր դիվանագետին ու դիվանագիտորեն ստորանում ենք նրանց առաջ, եթե ճակատագիրն ընձեռում է ստորացման այդ հնարավորությունը։

Մենք հանդուրժում ենք գերհարուստ այն պաշտոնյային, ով նույնիսկ ամենացնորված երազում այդքան հարստանալ չէր կարողանալու, ու հանդուրժում ենք այդ պաշտոնյաներին հաստանալու հնարավորություն տվածներին՝ դա համարելով նորմալ ու բնականոն։

Հանդուրժում ենք ոչ թե՝ որովհետև ամենաալտրուիստ ենք աննախադեպորեն, այլ՝ որովհետև ցանկանում, երազում ու տենչում ենք հայտնվել բոլոր նրանց դիրքերում, ում նախանձում ենք ներքնապես ու հանդուրժում ենք արտաքուստ։
Մենք օրենք չենք սիրում, որովհետև մենք չենք սիրում լինել հավասար։ Մենք կարողանում ենք լինել հավասարներից պակաս հավասար՝ հույսով, որ երբևէ լինելու ենք մեկը՝ ավելի հավասարներից։ Մենք հավասարությունն ատող հասարակություն ենք։

Մենք ատում ենք պետությունը, որովհետև պետությունը հավասարություն ապահովող ինստիտուտ է, այսինքն՝ մեր՝ երբևէ ավելի հավասար ու հանդուրժողից հանդուրժվող դառնալու մարմաջի իրագործումը կանխող ինստիտուտ է։ Մենք պետությունն ատող հասարակություն ենք։

Մենք չենք սիրում պետությունը, բայց սիրում ենք իշխանությանը, որի դեմ պայքարի իմիտացիայով ավելի անհագուրդ ենք սիրում նրան, որովհետև իշխանության մեջ տեսնում ենք ինքներս մեզ, ու որքան ավելի այլասերված է իշխանությունը, այնքան ավելի ենք սիրում նրան, որովհետև սիրելով իշխանությանը՝ մենք սիրում ենք երբևէ դրանում տեղ զբաղեցնելու մեր հույսը։ Եվ ուրեմն, մենք հակացուցված ենք պետությանը, որովհետև պետության գոյությունն ու ապագան այն իշխանությամբ, իշխանության այն տեսքով, որը սիրում ենք մենք ներքուստ ու որի դեմ պայքարում ենք ցուցադրաբար, փոխմերժելի են ու փոխբացառելի։

Մենք ատում ենք մարդուն, որովհետև մարդը հավասարության արտահայտություն է։ Իշխանության հետ ու հանուն իշխանության՝ մենք ամեն օր լուծում ենք իշխանության թիվ մեկ խնդիրը՝ սպանել մարդուն։ Մենք ատում ու սպանում ենք ինքներս մեզ, որովհետև մենք ապրում ենք ոչ թե մարդ լինելու, այլ մարդուց ավելի մարդ լինելու ցանկությամբ ու հույսով, որը ոչ միայն հակամարդկային է, այլև հակաքրիստոնեական է ու հակաաստվածային։
Աստված մեզ օգնական։

ԳԱՌՆԻԿ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ

168.am

Ռուսաստանը կհավաքի Ադրբեջանի մնացորդներն ու կհեռանա

Կրեմլի ոչ պաշտոնական խոսնակ Մոդեստ Կոլերովն ասում է, որ ՌԴ վարչապետ Մեդվեդեւն ու փոխվարչապետ Ռոգոզինն իրենց հայտարարություններով ջուրը գցեցին Ռուսաստանի քաղաքականությունը Հայաստանում: Հիմա Հայաստանում խորն անվստահություն է Ռուսաստանի հանդեպ, եւ դա շատ դժվար է հաղթահարել, ասում է Կոլերովը:

Մոսկվայից հիմա փաղաքշում են հայերին, փորձում սիրաշահել, տանկ են տալիս, խոստանում էժան գազ ու զենք: Երեւի հույս ունեն փոխել տրամադրությունները:
Մեդվեդեւն ու Ռոգոզինն իրականում բացել են հայերի աչքերը, եւ Հայաստանում ոչ թե անվստահություն է առաջացել Ռուսաստանի հանդեպ, այլ տեղի է ունեցել ավելի կարեւոր բան՝ հայերը սկսել են հասկանալ Ռուսաստանի քաղաքականության էությունը Հայաստանի հանդեպ:

Երբեմն հնչում են դավաճանություն, վիրավորանք եւ այս տիպի այլ էմոցիոնալ արտահայտություններ, սակայն ընդհանուր առմամբ տեղի է ունենում քաղաքականության գիտակցում, ընդ որում՝ ոչ թե պարզունակ հակառուսականության ու առասպելաբանության բազայի վրա, ինչի մասին կերազեին ռուս քարոզիչներն ու հայաստանյան նրանց մասնաճյուղերը, այլ՝ իրողությունների գիտակցման: Քառօրյա պատերազմի կարեւորագույն արդյունքներից մեկն էլ հենց դա էր: Եվ, ով գիտե, գուցե այդ պատերազմի ամենակարեւոր արդյունքը:

Ի՞նչ է գիտակցվել: Այն, որ Ռուսաստանը մեր դաշնակիցը չէ, չի եղել եւ չի կարող լինել: Առավել եւս, չի կարող լինել մեր պաշտանը եւ փրկիչը: Քառօրյա պատերազմը վերջ դրեց այս առասպելաբանությանը:

Ռուսաստանի համար Ադրբեջանն ավելի կարեւոր երկիր է, եւ նրան իր կողմը քաշելու համար հայերին օգտագործում է որպես մահակ ու մանրադրամ, նրա հետ առեւտուր անելով հայկական տարածքներով: Վերջին հարյուրամյակում Ռուսաստանի քաղաքականության արդյունքում հայաբնակ բնիկ տարածքները կրճատվել են մի քանի անգամ, Ռուսաստանը Թուրքիային ու Ադրբեջանին է նվիրել Կարսը, Արդահանը, Նախիջեւանը, Ղարաբաղը: Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ ռուսական բանակը հայաթափել է Հյուսիսային Արցախը, Արցախի տասնյակ բնակավայրեր, պատժիչ արշավ ձեռնարկելով հայերի դեմ, որոնք իրենց ծավալներով ու դաժանությամբ չէին զիջում 1915-23 թ. իրադարձություններին:

Գիտակցվել է, որ հայերը հաղթում են միայն այն դեպքում, երբ Ռուսաստանը հեռանում է այստեղից: Այդպես էր 1918-ին, 1990-ականներին: Ադրբեջանցիները երբեք առանց Ռուսաստանի աջակցության հայերի վրա չեն հարձակվել: Թե Մոսկվայում, թե Բաքվում շատ լավ գիտեն, թե ինչ է տեղի ունենում, երբ հայ ու ադրբեջանցի զինվորները մնում են դեմ առ դեմ: Ադրբեջանցիները փախչում են խուճապահար, առանց դիմադրության:

Ադրբեջանցիները հաջողություն են ունենում այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը օգնում է նրանց, զուգահեռ կապում հայերի ձեռքերը, թուլացնում Հայաստանը տնտեսապես ու սպառազինության առումով: Դա հստակ երեւաց քառօրյա պատերազմի ժամանակ: Այն պահին, երբ հայկական զինուժը պետք է անցներ հակահարձակման, Մոսկվան գործադրեց իր ողջ ազդեցությունը՝ այն կանգնեցնելու համար: Մեր ռազմա-քաղաքական ղեկավարությունը ենթարկվեց այդ ճնշմանը: Հակառակ պարագայում, դա առիթ էր՝ վերջապես ավարտին հասցնելու պատերազմը եւ խաղաղություն պարտադրելու Ադրբեջանին: Ռուսաստանը զո՞րք կհաներ Հայաստանի դեմ՝ դա կլիներ արդեն Ռուսաստանի փլուզման արագացումը:

Իրականում, ըստ էության հայ-ադրբեջանական պատերազմ չկա, կա հայ-ռուսական պատերազմ: Եվ այդ պատերազմից հայերը երկու անգամ հաղթող են դուրս եկել: Սա Մոսկվայում շատ լավ գիտեն, հայերը սկսում են սա հասկանալ:

Հակահարձակման արդյունքում հայկական ուժերը կվերցնեին երկու քաղաք հյուսիս-արեւելքում եւ արեւելքում, որից հետո Ադրբեջանը կդադարեցներ իր գոյությունը Կուր գետից այս կողմ: Սակայն Ռուսաստանը ինչպես 1994-ին, այնպես էլ քառօրյա պատերազմում փրկեց Ադրբեջանին: Հայերը հասկացան, թե ում փրկիչն է Ռուսաստանը:
Ցավոք, դա կատարվեց հայկական ռազմա-քաղաքական ղեկավարության վախկոտության, Ռուսաստանի շանտաժի հանդեպ անզորության, իրենց անձնական խնդիրները վեր դասելու արդյունքում: Բանն այն է, որ հայկական հակագրոհից հետո Ռուսաստանը կավարտվեր Հարավային Կովկասում:

Հիմա հայկական կողմը հայտնվել է փակուղում, ամեն օր զոհեր ենք տալիս: Սա այդ քաղաքականության, շանտաժին տրվելու հետեւանքն է:

Հայերը հասկացան, որ լինել ռուսամետ, լինել ռուսական քաղաքականության ծիրում՝ նշանակում է ծառայել Ադրբեջանի շահերին: Զինադադարի մասին որոշումը դրա ապացույցն էր: Հայերը հասկացան պատմական օրինաչփությունը՝ երբ Ռուսաստանը հաստավում է տարածաշրջանում, դա արվում է հայերի հաշվին, քանի որ Ռուսաստանը տարածաշրջանում ներկա գտնվելու համար 1921 թ. մարտի 16-ի պայմանագրով պարտավոր է ծառայել թուրք-ադրբեջանական շահերին ու կատարել նրանց պայմանները: Իսկ երբ Ռուսաստանը հեռանում է՝ հայերը հաղթում են եւ վերականգնում իրենց քաղաքական ու պատմական իրավունքը:

Հայերը գիտակցել են, որ հայ զինվորներն աշխարհի ամենաքաջ մարտիկերն են: Նրանք պատմական տարբեր փուլերում կռել են մի քանի կայսրությունների ռազմական հաղթանակները, եւ հիմա սկսել են կռել հայկական հաղթանակը: Հայերը հասկացել են, որ չի կարելի նման հզոր ռեսուրսը ծառայեցնել ուրիշներին, հասկացել են, որ ունենալով նման զինվոր՝ չի կարելի հույս դնել այլոց վրա:

Հայ զինվորը հաջորդ անգամ չի տրվելու անօրինական հրամաններին ու այլոց շանտաժին: Այդ ժամանակ Ռուսաստանը հավաքելու է Ադրբեջանի մնացորդներն ու հեռանալու է այստեղից, եւ դա լինելու է հայկական անկախ պետականության վերականգնման, զարգացման ու հզորացման սկիզբը:

ՀԱՅԿԱԶՆ ՂԱՀՐԻՅԱՆ

Lragir.am

Ինչի՞ պակաս ունեինք, երբ 1,5 միլիոն մարդ կարողացան թուրքերը մորթել… եկեղեցու՞, թե՞ զենքի եւ մարտական մտածողության

ԳԱԼԱ-ի զրուցակիցն է հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը:

- Պարոն Կարապետյան, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումներ տեղի ունեցան աշխարհի տարբեր անկյուններում: Ո՞րն է Ձեր գնահատականը, ի՞նչ կարողացանք փոխել եւ ի՞նչ ուղերձ հղել աշխարհին:

- Աշխարհում ավելի շատ մարդիկ իմացան, թե ինչ է տեղի ունեցել 100 տարի առաջ, դա ակնհայտ է… աննախադեպ ավելի շատ: Իսկ եթե նայենք այն տեսանկյունից, թե ինչ արժեք ունի… չգիտեմ, ճիշտն ասած: Դա այդքան լուրջ բան չէ: Շատ մարդիկ իրազեկվեցին, հետո՞ ինչ: Նախարարություններ կան, որ տարեվերջին պետք է հաշվետվություն ներկայացնեն, թե այս արեցինք, այն արեցինք… ինչ-որ ծիտիկներ ստանան: Դրա նման էր շատ: Այսինքն, ինչ կապ ունի 2015-ը: Եթե մենք ինչ-որ անելիքներ ունենք, ինչ-որ նպատակներ ունենք, դա պետք է ամեն տարի, ամեն օր, ապրիլի 24-ից հետո, պետք է միշտ ապրենք դրանով: Մենք չենք ապրում դրանով: Վախենում եմ ասել, բայց բեմադրության նման մի բան էր, որովհետեւ ճամփու դրեցինք, հիմա նորից կարծես հանգստացանք, եւ համոզված եմ, որ պետք է ապրենք այնպես, ինչպես ապրել ենք մինչեւ հիմա:

- Լավագույն տարբերակը ո՞րը կլիներ, որ ինչպե՞ս ապրեինք՝ համախմբվա՞ծ, ինչպես Ապրիլի 24-ին…

- Նպատակն է պետք հստակեցնել: Չի երեւում՝ մենք հանուն ինչի՞ ենք ապրում: Հայ մարդու առաքելությունն ի վերջո ինչու՞մն է կայանում: Ի՞նչ պարտքեր ունի, տեսնու՞մ ենք այդ պարտքերը, տե՞ր ենք այդ պարտքերին, թե՞ չէ: Եթե տերն ենք, ուրեմն ի՞նչ քայլեր ենք անում, ինչպե՞ս ենք ապրում, որ մեր պապերի պարտքերը մարենք:  Դրանք գործնականում ես չեմ տեսել եւ չեմ տեսնում: Բեմադրությունների վարպետ ենք դարձել, մե՜ծ բեմադրությունների, այն էլ՝ ուրիշների համար: Խորքում գործնականում չենք տեսնում մեր առաքելությունը: Ինձ սա՛ է մտահոգում: Ասենք մինչեւ Անտարկտիդա իմացան, որ նման բան է եղել, հետո ինչ…

- Պարոն Կարապետյան, 100 տարի է անցել Հայոց ցեղասպանությունից: Ի՞նչն է մեզ խանգարել, որ չենք կարողացել հստակ ձեւավորել մեր նպատակներն ու պահանջները… հանունները՝ ինչի համար պետք է ապրի հայ ժողովուրդը:

- Պատճառները շատ խորն են, այնքան, որ ասելու չէ: Ազգային տեսակի մեջ մենք անարմատ ենք: Հանունները երբեւէ ուղղորդված չեն եղել, հանունների հասցեատերը հայրենիքը չի եղել՝ որեւէ դարում, գոնե վերջին 17 դարերի ընթացքում: Ամեն ինչի իմաստը, գերագույն արժեքը հայրենիքն է, սրբությունների սրբոցը: Եթե դու չես ընկալում, որ հայրենիքից բարձր արժեք չկա, նախ դու վերածվում ես աշխարհով մեկ սփռված ասպանդական ինչ-որ մի  էակի՝ անդեմ, անգույն, անպատկան: Չեմ իմանում՝ ինչի ենք վերածվում: Անցած տարվա վիճակագրություններն էր, չէ՞, որ պարզվել էր, որ հայաստանաբնակ քաղաքացիների 40 տոկոսը երազում է լքել Հայաստանի Հանրապետությունը: Արդեն իհարկե շատերն են գնացել, մնացողների էլ 40 տոկոսը… Մի ուրիշ վիճակագրություն էլ կար, որ իրենց դժբախտ համարող ազգերի տասնյակի մեջ էինք: Այս վիճակագրությամբ Հայաստանում ապրող մարդն իրեն դժբախտ է համարում, ինչո՞ւ՝ որ Հայաստանում է: Արմատը չի զգում, տեսակի մեջ է խնդիրը: Որ դերասանության ենք տրված, բեմադրությունների ենք տրված… դա նրանից է, որ արմատը չենք զգում: Արմատին հավատարիմ ազգը  թատերական վիճակներում չի էլ հայտնվում:

- Այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք հեռացել արմատից, եւ մեր հանունը հանուն ինչի՞ է եղել դարեր շարունակ:

- Արդեն 17 դար մենք հայրենիքը փոխարինել ենք խաչով, ապրում ենք հանուն խաչի, հանուն Քրիստոսի, աշխարհով մեկ տարբեր տեղերում շատ հանգիստ ապրում ենք, որովհետեւ խաչը հայրենիք չունի: Ուր ասես գնում ենք, էդ խաչը տնկում ենք, եկեղեցին կառուցում ենք: Առաջ որ մարդ էին սպանում, դատապարտում էին եւ ուղարկում Սիբիր: Հիմա լցվել ենք Յակուտսկ, 2,5 միլիոն դոլար էլ դրել եկեղեցի են  կառուցել: Մեր հանունները մշուշի մեջ են, ապրեցնող չեն, որովհետեւ եթե չես ապրում հանուն հայրենիքի, այլեւս հեռանկար չունես, խոտանված ես: Նորմալ հասարակություն չէ, ինքն այդ հայրենիքին արժանի հասարակություն չէ: Ազգեր  կան՝ նախանձում եմ բարի նախանձով: Օրինակ՝ իսլանդացիները: Տնաշենների երկրի մեծ մասը սառույցի տակ է, բայց իրենք պաշտում են իրենց սառույցը: Խոտից այն կողմ բան չի բուսնում էդ երկրում, այնքան ցրտաշունչ է կլիման, թուփ չի բուսնում: Երկիր դրախտավայրը մեզ էր ի վերուստ պարգեւած, բայց մենք պատկանելություն չունենք: Անարմատ ենք, անարմատ… 17 դար անարմատ: Հանունները կարեւոր են, հանունների հասցեատերը կարեւոր է:

- Դուք ասում եք՝ հանուն խաչի ենք ապրել եւ հայտնվել այս վիճակում: Կրո՞նն է մեզ կործանել:

- Աշխարհում մենք տեսնում ենք, որ ամենահզոր ազգերը հենց քրիստոնյաներն են: Ուրեմն խնդիրը հենց քրիստոնեության մեջ չէ: Քրիստոնեության այն ճյուղի մեջ է, որի հետեւորդն է հայ ազգը եւ մյուս ազգերը: Իմիջիայլոց, այդ ճյուղի բոլոր մյուս ազգերն էլ կամ վերացան, կամ վերացածի հաշիվ են՝ հաբեշները, ասորիները, ղպտիները… Լավ վիճակում դեռ մենք ենք, մեր չեղած հալով: Խնդիրը քրիստոնեության մեջ չեմ տեսնում: Այդ հավատքի տարբեր եվրոպական ազգեր տեսնում ենք, որ աշխարհն են տիրել եւ տիրում են: Քրիստոնյա ազգերն աշխարհի հզորագույն ազգերն են: Կրոնի մասին չէ խոսքը, կրոնի այն ճյուղի մասին է, որի հետեւորդն ենք մենք:

- Իսկ հայի տեսա՞կը… իսկ գուցե խնդիրը փորձենք մե՞ր մեջ փնտրել:

- Ցանկացած ազգի դաստիարակիչ կառույցն իր եկեղեցին է, յուրաքանչյուր ազգային տեսակ իր հավատքի, գաղափարաբանության պտուղն է: Մենք մեր լավով, վատով մեր եկեղեցու ցանած սերմերի բերքն ենք, պտուղն: Անհատներին մի կողմ դնենք, հասարակության լայն զանգվածների իմաստով հայրենիք ասվածը ոչինչ չի նշանակում եւ երբեւէ չի նշանակել: Անեցիները հանկարծ վեր են կենում եւ մինչեւ Լեհաստան են հասնում կամ չգիտես ուր: Կամ 7-րդ դարի գաղթը՝ Մորիկ կայսեր ժամանակ: 100.000-ներով գաղթել են Բարձր Հայքից: Բոլոր գաղթերի առաջնորդները եղել են հոգեւորականներ: Ինչ ասեմ, մենք սովորեցինք ապրել առանց հայրենիքի, որը որ չի կարող ապագա խոստանալ:

- Հայը կարողանում է դրսում, օտար հողում իրեն դրսեւորել, կառուցել, ստեղծագործել, արարել: Ինչո՞ւ նույնը չանել սեփական երկրում:

- Ես համաձայն չեմ Ձեզ հետ: Որպես մարդկության անդամ գուցե ճիշտ եք, բայց ոչ որպես ազգության անդամ: Արվածը կորած, ուծացված, ինչ-որ մի մարդկային խառը վիճակ է՝ ոչ գույն ունի, ոչ դեմք, ոչ ազգային պատկանելություն, ոչ հիշողություն: Ազգը միայն հայրենիքում կարող է ազգ մնալ: Հայրենիքի հաշվին է  ազգն իր ազգությունը պահպանում:

- Պարոն Կարապետյան, չե՞ք կարծում, որ աշխարհով մեկ սփռված ազգը ցանկություն ունի միավորվել, մոտենալ իր արմատին: Ապրիլի 24-ն այդ առումով թերեւս այն բացառիկ օրերից մեկն է, որ դա զգալի է դառնում՝ միասնության համընդհանուր պահանջն ու ցանկությունը:

- Չնչին բացառությամբ կան անհատներ, որ նորմալ կյանքով չեն էլ ապրում, որովհետեւ հազար իրենց ազգակիցների չարածն ազգային դաշտում կարծես փորձում են իրենց վրա վերցնել եւ ուզում են անել: Մենք բոլոր ժամանակներում ունեցել ենք անհատներ՝ գերազգային, այսինքն իրենց պարտականությունները խորապես գիտակցող եւ այլն: Բայց նրանք մեկուսացած վիճակում են եւ ֆոն չեն ստեղծում փաստացի: Հաշվեկշիռը մեծապես վտանգված է ի շահ անդեմների: Նրանք են գերակշռում… Բարդ իրողություն է: Այսօրվա տարածաշրջանը մեծ վտանգներով է հղի.  երախը բացած Ադրբեջանի եւ մեծ եղբոր արանքում, օր օրի զինվող, օր օրի ռազմականացող եւ հոխորտացող երկրների արանքում ենք: Այն օրը, երբ որ ձեռքերը հասավ, պետք է փորձեն անպայման մեզ մեջտեղից վերացնել: Ի՞նչ ենք անում մենք դրա դիմաց: Երկնաքեր եկեղեցի՞ ենք կառուցում, հերթական 20 միլիոնը դնելու համա՞ր: Խոջեվանքի և հին հայկական պանթեոնի տեղում Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի կառուցման ժամանակ  բողոքի ձայն էինք բարձրացրել, որ բեռնատարներով ոսկորներ էին տանում թափում, որովհետեւ հայ հանգուցյալներ էին թաղված (տարածքում եղել է Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատունը): Հիմա այստե՞ղ, ի՞նչ ենք անում, նույն բանն է եղել: Խորհրդային տարիներին այգի է կառուցվել՝ գերեզմանոցի տարածքում: Հիմա որ սկսեն հիմքը փորել, նույն ձեւով, ոնց որ Խոջիվանքում էր դուրս գալիս,  հարյուրավոր, հազարավոր հանգուցյալների ոսկորներ պետք է դուրս գան: Հետո վրացիներից էինք դժգոհում: Նույն բանն այստեղ է լինելու եւ քանի՜-քանի՜ միլիոնի ներդրումով: Ո՞ր դարն է, մի հատ նայու՞մ են իրենց շուրջը: Այդ միլիոնները ու՞ր պետք է ուղղորդված լինեին: Այդ գումարի գոնե մեկ տասներորդը նվիրաբերե՞լ են մեր բանակին: Մենք սովոր ենք գործը հասցնել Սարդարապատների: Հասցնել լինել-չլինելու պահին, բայց ճիշտն ասած պատմությունը ցույց է տվել, որ միշտ չէ, որ Սարդարապատ ենք հասել եւ հաջողել: Լինել-չլինելու վիճակի պետք չէ հասցնել գոյության խնդիրը, ավելի խելամիտ է պետք գործել:

1915 թվականի դրությամբ, երբ որ 1,5 միլիոն մարդ կարողացան թուրքերը մորթել, ինչի՞ պակաս մենք ունեինք: Եկեղեցու՞… ամեն գյուղում եկեղեցի կար, տերտերն էլ մեջը: Զենքի պակաս ունեինք եւ մարտական, ռազմիկ մտածողության եւ հոգեբանության: Դրա պակասն ունեինք: Հիմա նորից վերադառնում ենք 1915 թվակա՞ն: Կառուցում ենք մի հատ աղոթատեղի, որ նորից վտանգի պահին, երբ որ ադրբեջանցիները հարձակվեն, մտնենք եկեղեցի ու սկսենք աղոթե՞լ, ոնց որ անում էինք 15 թվականի՞ն: Մարդկանց եկեղեցու մեջ էին հրդեհում… Մենք մարտական ոգու պակաս ունեինք, ոչ թե եկեղեցու: Նույնիսկ վաղը, եթե հասկանանք, որ սխալ գործ ենք արել, էդ տեսակ կառույցները ոչ մի բանի պիտանի չեն: Ոչ որպես զորանոց կլինի օգտագործել, ոչ որպես բնակարան, ոչ հիվանդանոց: Եկեղեցի մեզ պետք չէ, աղոթել պետք չի… Իսկ եթե մենք աղոթում ենք, հասցեատերը պետք է հայրենիքը լինի:

Արմենուհի Վարդանյան

Galatv.am

«Ամեն ինչ ծախելը տեսել էինք, բայց որ փաստացի հաղթանակը կարելի է վաճառքի հանել՝ ոչ». Թամար Հովհաննիսյան

Դերասանուհի, ռեժիսոր Թամար Հովհաննիսյանն անդրադառնալով սահմանում կատարված անցած օրերի իրադարձություններին, վերլուծելով, թե ինչու նման կարևոր պահին հայ բանակը կռվում է 80-ականների զենքով, և իշխանությունն այս օրհասական պահին որևէ քայլ չի ձեռնարկում, MAMUL.am-ի թղթակցի հետ զրույցում անկեղծացավ.

     «Այս կարևոր պահի՞ն: Պետության համար բոլոր պահերն են կարևոր: Այս պահն անակնկալ չէր, թերևս ոչ մեկիս համար, առավել ևս երկրի տերերի, որ այն սեփականացրել, ծալել, դրել են իրենց գրպանը: Ինչի՞ մասին խոսեմ: Ո՞վ չգիտի, թե ինչ է կատարվել քսանհինգ տարի շարունակ»,- ասաց դերասանուհին:

     «Քաղաքական երեք դիակ ունենք, մեկին դնում, մյուսին ենք վերցնում: Երեքն էլ ինտենսիվորեն ոչնչացրին Հայաստանը: Հիմա մարգարե դարձած հայտնվում են ու ամբիցիոզ մտքեր հայտնում: Երեքն էլ գնդացրի միս դարձրին մեր երիտասարդությանը: Հաշվեք, թե էս քսանհինգ տարում ինչքան զոհ ենք տվել, իսկ ո՞ւր է հաղթանակը: Դա էլ իրենց գրպանում: Ամեն ինչ ծախելը տեսել էինք, բայց որ փաստացի հաղթանակը կարելի է վաճառքի հանել՝ ոչ»,- մեզ հետ զրույցում նշեց նա: Թամար Հովհաննիսյանը չի ուզում մոմավառություն, սգո երթ, հետմահու հերոս: «Ես ուզում եմ, որ նրանք ապրեն, սովորեն, աշխատեն, ամուսնանան, երեխաներ ունենան այս հողի վրա, ոչ թե արյուն տան այս հողին: Ուզում եմ, որ ապրեն, ապրեն, ԱՊՐԵՆ: Մարդու սիրտ կճաքի: Ինչո՞ւ լռել, ինչքան լռել, լռես, որ ի՞նչ շահես, որ ի՞նչ լինի: Ոչ մեկը մեղավոր չի, ոʹչ Ռուսաստանը, ոʹչ Ադրբեջանը, ոʹչ Թուրքիան, ոʹչ աշխարհը: Մեղավոր են մեր երկիրը սկուտեղի վրա նրանց մատուցողները: Եվ ի՞նչ են շահել դրա դիմաց՝ ոսկի հաց, որ ոսկուց զուգարանը ոսկով լցնե՞ն»,- ընդգծեց մեր զրուցակիցը: Թամար Հովհաննիսյանը համոզված է, որ պետք է լուծարել Ազգային ժողովը, որ 90 տոկոս հանցագործներով է լցված. «Էս խեղկատակ նախագահ, նախարարներ, խոսնակ՝ իր արբանյակներով, վարչապետ կոչված զավեշտը, շուրջները հավաքած մասնագիտությամբ «հայրենասերներին», որոնք պարզապես ստահակներ են, բոլորին` առաջինից մինչև վերջինը ունեցվածքները պետականացնել, երկրի սահմանները փակել, որ չկարողանան փախչել և համաժողովրդական դատարանի առջև կանգնեցնել: Էդ բթամիտ տականքների որկորը մեր երիտասարդների արյունով կերակրեցինք: Էդ խոշտանգված դիերը, որ բերում են, փրթված, մասերի բաժանված, իրենք բոլորը նույն վիճակին պիտի հասնեն: Իբրև ի՞նչ, կասեք խոսելը հեշտ է, անելը դժվա՞ր, բա ինչի՞ են գրավել էդ պաշտոնները, որ գրավում էին չէին մտածու՞մ, որ դժվար է լինելու»,- նշեց դերասանուհին:

     Հարցին, թե ինչո՞ւ իշխանություններն այս կարևոր պահին ժամանակակից զենքով զինվելու որևէ քայլ չեն ձեռնարկում, արձագանքեց. «Քա՞յլ, ձեռնարկել են, ինչո՞ւ ոչ, բանկաները փոխարինել են անվադողերով: Ինչից խոսեցին, ասեցին փող չկա, բա իհարկե չի լինի, քանի որ ձեզ կշտանալ չկա: Ինձ կասեն, էմոցիոնալ խոսքով երկիր չի ղեկավարվի, բա ինչպե՞ս, գողանալո՞վ, որ երկրում, աշխարհի ո՞ր մի ծայրում էս ամենը կհանդուրժեն: Իբրև շախմատ է խաղում, իբրև ֆուտբոլային դիվանագիտությու՜ն, չգիտեմ էլ ինչ հնարած տգետ եզրույթներ: Երբեմն պիտի անես առաջին քայլը, որ երևա թե հաջորդ քայլը որն է լինելու»,- համոզված է նա: Դերասանուհին տեղին համարեց հիշել Հ. Թումանյանի խոսքերը. «Ուրիշ ճանապարհ չկա, ներսից է լինելու հաստատ փրկությունը, որովհետև ներսից ենք փչացած»: «Մի դար անցել է արդեն: Մենք լուռ պիտի չնստենք»,- համոզված է նա:

     Դերասանուհին անդրադառնալով պատերազմի վերսկսման հավանականությանն ասաց, որ այն երբեք չի դադարել, որ վերսկսվի. «Մենք պատերազմի մեջ ենք քսանհինգ տարուց ավելի: Մեր տունը պիտի մաքրենք, մաքուր պահենք, երիտասարդ նահատակների ոգուց ենք խոսում, մեր վախկոտ, ծառա, կամակատար ղեկավարությանը պիտի հեռացնենք, ոգով արի մարդկանց հետ միասին ազգովի մեր երկիրը կառուցենք, որքան էլ որ դժվար լինի: Անհնարին որինչ չկա: Քոռի աշխարհ չի, մի դար անցել է արդեն»,- ամփոփեց Թամար Հովհաննիսյանը:
   

     Հարցազրույցը՝ Անի Մնացականյանի

ՄԱՄՈՒԼ.am

Հողերը՝ մեզ, կարգավիճակը՝ ձեզ

Չորսօրյա պատերազմից հետո Կրեմլի միջնորդական նախաձեռնությունների կապակցությամբ մեր ժողովրդի ուշադրության կենտրոնում է հայտնվել Ղարաբաղյան խնդրում փոխզիջումների գնալու թեման։ Ընդ որում, առկա քննարկումների ու կարծիքների կիզակետում միմիայն հայկական կողմի փոխզիջումների ու հատկապես ազատագրված շրջանները հանձնելու հարցն է։ Մարդկային մեծ զոհերի գնով կենսական տարածքների ազատագրության, ռազմաճակատի գծում անվտանգության գոտու հաստատման, ազգային արժանապատվության վերականգնման համատեքստում հողեր վերադարձնելու թեման, ըստ էության, դարձել է ամենից դյուրագրգիռ հարցը հանրային քննարկումներում։ Ահա այդ հուզական հոգեվիճակն էլ մեզ թույլ չի տալիս հարցը դիտարկել բոլորովին այլ հարթության մեջ։ Այն է՝ ո՞րն է ադրբեջանական կողմի փոխզիջման առարկան կամ փոխզիջման սահմանը։

Անցյալում պատկան մարմինների, վերլուծաբանների, բանակցային գործընթացի հետ քիչ թե շատ առնչություն ունեցող պաշտոնյանների բերանից երբեմն կարելի էր լսել ադրբեջանական կողմի փոխզիջման գնալու առարկայի մասին։ Հազվադեպ դա վերաբերել է Շահումյանի շրջանը հայկական կողմին վերադարձնելուն, իսկ առավել հաճախ խոսք է հնչել Մարտակերտի ու Մարտունու շրջանների՝ հակառակորդի մոտ մնացած տարածքները վերադարձնելու, առանձին դեպքերում հարյուր հազարավոր ադրբեջանահայության սեփականության փոխհատուցման եւ հատկապես Արցախի անկախ կարգավիճակի պաշտոնական ճանաչման հետ։ Փորձենք հասկանալ այդ փոխզիջումների էությունը։

Առաջին երեք հարցերը հայկական կողմի համար երբեք էլ չեն դիտարկվել որպես քաղաքական լուրջ առաջնահերթություններ։ Մինչ օրս Շահումյանի հարցը բանակցային գործընթացում կամ ետին պլանում է գտնվում, կամ ընդհանրապես բանակցությունների առարկա չէ։ Այս հարցում նման անմխիթար վիճակի պատճառը մեր քաղաքական մտքի տհասությունն է։ Հայ քաղաքագետներն ու դիվանագետները ելակետ ընդունում են այն փաստը, որ Շահումյանի շրջանը ԽՍՀՄ տարիներին չի գտնվել Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի կազմում։ Այստեղից կատարվում է այն թյուր հետեւությունը, որ Շահումյանի հարցը բանակցությունների առարկա դարձնելու իրավաքաղաքական ճանապարհը շատ խրթին է։ Այդ մարդկանց մոտ ընդհանուր տրամադրվածություն կա Մարտակերտի ու Մարտունու՝ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ մնացած տարածքների հետ միասին, ի վերջո, վերջնական փաստաթղթի մեջ հասնել ասենք Լաչինի շրջանի հետ տարածքային փոխանակությունների ամրագրմանը եւ որպես համարժեք փոխանակություն ինչ-որ կերպ դիտարկել նաեւ Շահումյանի շրջանը։

Ադրբեջանահայության խնդիրը նույնպես քննվում է ադրբեջանցի փախստականների դեպի Լեռնային Ղարաբաղ եւ ինչ-որ առումով նաեւ ազատագրված տարածքներ թույլ չտալու համատեքստում։ Այստեղ «հայի հետին խելքը» փորձում է ինքն իրեն համոզել, որ փախստականների քվոտաների քիչ թե շատ համարժեք փոխանակման ճանապարհով հայկական կողմը կկարողանա ձերբազատվել Ադրբեջանի՝ ադրբեջանցի փախստականներին Լեռնային Ղարաբաղ վերադարձնելու կամ հայկական կողմին գույքային պահանջներ ներկայացնելու խնդիրներից։

Ինչպես տեսնում ենք, մեր մատնանշած չորս հարցերից երեքը հայ քաղաքական միտքը տեսնում է առերեւույթ քիչ թե շատ համազոր տարածքային փոխանակությունների տեսքով։ Այն է՝ բանակցությունների սեղանի շուրջ հայկական կողմը ստանում է Ադրբեջանի համաձայնությունը առ այն, որ Լաչինի շրջանը ընդգրկվում է ԼՂՀ կազմում, իսկ ադրբեջանցի փախստականներն էլ չեն վերադառնում Արցախի տարածք։ Դրա դիմաց հայկական կողմը չի պնդում իրեն վերադարձնել Շահումյանի շրջանը, Մարտակերտի ու Մարտունու Ադրբեջանի վերահսկողության տակ մնացած տարածքները, ինչպես նաեւ չի բարձրաձայնում ադրբեջանահայության խնդիրները։

Չորրորդ հարցը՝ ԼՂՀ կարգավիճակի խնդիրը, ըստ հայկական կողմի, ամենից բարդն է։ Եւ, հետեւաբար, հայ քաղաքագետների ու դիվանագետների մտքում դրա լուծումն առարկայանում է Ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքում ազատագրված Քարվաճառի, Զանգելանի, Կուբաթլիի, Ջեբրայիլի, Ֆիզուլու եւ Աղդամի շրջանները Ադրբեջանին հանձնելու ու դրա դիմաց Ադրբեջանից ԼՂՀ պաշտոնական ճանաչում ստանալու ճանապարհով։ Կարելի է ասել, որ այդ հարցը, ի վերջո, հայկական կողմի մտքում հանգուցալուծվում է «կարգավիճակ՝ հողերի դիմաց» բանաձեւի միջոցով։ Այն է՝ Ադրբեջանը զիջում է եւ համաձայնում է Արցախի անկախ կարգավիճակի հարցում, իսկ հայկական կողմը զիջում է եւ Ադրբեջանին հետ է վերադարձնում ազատագրված նախկինում ադրբեջանաբնակ շրջանների մեծ մասը՝ եթե հնարավոր է ԼՂՀ-ի իրավազորության տակ պահելով Քարվաճառի շրջանը։ Սա է դիտարկվում որպես փոխզիջում։

Նախ նկատենք, որ բանակցային գործընթացի այս քսաներկու տարվա ընթացքում մեզանում երբեք լրջագույն կասկածի տակ չի դրվել այն հարցը, թե արդյոք Ադրբեջանի կողմից Արցախի անկախ կարգավիճակի ճանաչումը եւ հողերի հետ հանձնումը հավասարազոր արժեքներ են։ Մինչ օրս հայկական կողմի պաշտոնական ու նաեւ օտար միջնորդական առաքելությունների՝ հայ հանրությանը ներկայացվող փաստարկը եղել է այն, որ բանակցային գործընթացի այլընտրանքը պատերազմն է, եւ որպեսզի թույլ չտրվի այդ աշխարհակործան իրավիճակը, մենք պետք է համաձայնենք «փոխզիջում» ասվածին եւ հետեւաբար՝ հողերը Ադրբեջանին վերադարձնելուն։ Սակայն, Չորսօրյա պատերազմի արդյունքում նույն այդ բանակցային գործընթացի տապալումը մեր հանրության մոտ մեծամասամբ չեզոքացրել է նախկինում պատերազմից ունեցած վախերը, եւ այսօր բոլորս կարող ենք հարց տալ մեզ, թե արդյոք հավասարազոր արժեքներ են ԼՂՀ անկախ կարգավիճակը ու դրա դիմաց ազատագրված հողերի մեծ մասի հանձնումը։

Խնդիրն այն է, որ Արցախն այժմ էլ ունի անկախ կարգավիճակ, պարզապես նա չունի միջազգային ճանաչում։ Եւ ամբողջ քաղաքական աֆյորան այն է, որ թե՛ մեր եւ թե՛ օտար քաղաքական շրջանակները փորձում են Ադրբեջանի կողմից Արցախի ճանաչման ինչ-որ գործընթաց մեջտեղ բերելով՝ դա մեզ համար դարձնել կոնկրետ առարկայական զիջումների գնալու շարժառիթ ու հիմնավորում։ Խնդիրը փորձենք ավելի մանրամասնել։

«Միջազգային ճանաչում» ասվածը բոլորովին կապ չունի Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հետ։ Սակայն Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը միանշանակ կապ ունի «միջազգային ճանաչման» հետ, քանի որ Արցախի ճանաչման դեպքում Ադրբեջանին միանգամից կհետեւեն նաեւ այլ երկրներ։ Երբ խոսում ենք բացի Ադրբեջանից այլ երկրների կողմից Արցախի «միջազգային ճանաչման» մասին, ապա բոլորովին կարիք չկա այդ խնդրին միաձուլել Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հարցը, քանի որ ոչ մի դեպքում Ադրբեջանը չի ճանաչի Արցախը՝ թեկուզեւ աշխարհի մյուս բոլոր երկրները ճանաչեն այն։ Սակայն, եթե մեր դիվանագիտությունը շարժվում է Ադրբեջանին ԼՂՀ անկախ կարգավիճակը ճանաչել տալու ուղով, ապա բոլորովին անտեղի է դրա հետ մեկտեղ «միջազգային ճանաչման» գործընթաց ձեռնարկելը, քանի որ Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը միանգամից կհանգեցնի Արցախի Հանրապետության ճանաչմանը նաեւ այլ երկրների կողմից։ Ընդ որում՝ Ղարաբաղյան հարցով բանակցությունների ներկայիս գործընթացը հենց այս ուղով ընթանալու վկայությունն է։ Բանակցություններում Ադրբեջանի զիջման գլխավոր առարկան, այսպիսով, ԼՂՀ ճանաչումն է, կամ այլ կերպ ասած՝ վերջինիս կարգավիճակի հարցը։

Բանակցային գործընթացին հետեւած շատ ու շատ մարդիկ կարող են վստահությամբ պնդել, որ Ադրբեջանը երբեք նման քայլի չի գնա։ Սակայն, մի կողմ թողնենք այդ հիմնավոր պնդումը։ Բոլորիս պետք է հետաքրքի այն հարցը, թե արդյոք Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը նույն կշիռն ունի, ինչ ազատագրված հողերը հայկական պետության մաս դարձնելը։ Ահա այստեղ է, որ ի հայտ է գալիս հայության հոգեբանական այն խնդիրը, երբ թշնամու հետ հարաբերություններում նա այդ նույն թշնամուն շատ ավելի մեծ նշանակություն է տալիս՝ փորձելով նրանից կորզել ինչ-որ ճանաչում։ Սա մազոխիստական մոտեցում է։ Ադրբեջանը երբեք ԼՂՀ ճանաչման հարցում զիջման չի գնա, քանի դեռ գիտի, որ հայկական կողմի համար էական արժեք է Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը։ Ընդ որում՝ այնպիսի ճանաչումը, որի դիմաց հայությունը պատրաստ է անգամ իր վերահսկողության տակ եղած շրջանները վերադարձնել Ադրբեջանին։ Մենք մեր թշնամուց, ում հաղթել ենք պատերազմում, բանակցություններում «մուրում ենք», որ նա ճանաչի մեր անկախ գոյությունը, այն դեպքում, որ փաստացիորեն հենց անկախ էլ ապրում ենք եւ ոչ մի թելով նրանից կախված չենք։ Ավելի մեծ աբսուրդ երեւի թե հնարավոր չէր պատկերացնել։

Ներկայացված վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ մեզ հրամցվող փոխզիջում ասվածը միակողմանի զիջումներ է ենթադրում հայկական կողմի համար։ Ժամանակն է, որ ձերբազատվենք Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը կարեւոր ինչ-որ արժեք համարելուց։ Ժամանակն է, որ հասկանանք, որ Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը Ադրբեջանի կողմից ինչ-որ էական զիջում չէ, որի դիմաց մենք եւս պետք է գնանք զիջումների՝ թշնամուն հենց այնպես՝ ինչ-որ ճանաչման հայտարարություն պարունակող թղթի կտորի դիմաց նրան հանձնելով մեզ համար կենսական տարածքներ։

Վերադառնալով «անկախ կարգավիճակ» եւ «միջազգային ճանաչում» եզրերին՝ պետք է կրկին նկատենք, որ Արցախը արդեն քսաներկու տարի անկախ պետություն է։ Նրա «դե-ֆակտո» անկախ գոյությունը ընդունում են բոլորը, այդ թվում՝ Ադրբեջանը։ «Դե-յուրե» գոյության համար բոլորովին հարկ չկա թշնամուց ճանաչում «մուրալ»։ Այդ գործընթացը բոլորովին այլ տրամաբանություն է ենթադրում։ Հայությունը պետք է ձերբազատվի թույլի, տկարի հոգեբանությունից եւ Արցախի միջազգային ճանաչման համար հարաբերվի ոչ թե Ադրբեջանի հետ, այլ՝ աշխարհի։

Այդ գործում առաջին քայլը Հայաստանի Հանրապետության կողմից ԼՂՀ ճանաչումն է։ Եթե «աշխարհը» չի ցանկանա հետեւել Հայաստանի օրինակին եւ չի ճանաչի Արցախի Հանրապետությունը, ապա առաջ կգա շատ ավելի մեծ խաղաքարտ Հայաստանի ձեռքին՝ այս անգամ արդեն երկու երկրների հանրությունների կամարտահայտության միջոցով սկսելով ՀՀ-ի եւ ԼՂՀ-ի միավորման գործընթացը։ Սա լրջագույն խաղաքարտ է, որի արժեքը հայ քաղաքական միտքը մինչ օրս չի կարողանում ճիշտ գնահատել։ Ցանկացած պետության կողմից մեկ այլ պետական կազմավորման անկախությունը ճանաչելու իրավունքը միջազգային իրավունքի անքակտելի մասն է։ Երկու՝ միմյանց կողմից ճանաչված պետությունների միավորման գործընթացը, երբ կա երկու հանրությունների կամարտահայտությունը, իրավական տեսանկյունից նմանապես անխոցելի է։ ՀՀ-ի կողմից ԼՂՀ-ի ճանաչման եւ վերամիավորման դեպքում միանգամից չքանում է ազատագրված հողերն Ադրբեջանին հանձնելու խնդիրը, քանի որ աշխարհում առանձին պետությունների անկախության ճանաչումը սահմանների ճանաչում չի ենթադրում։ Պետությունների սահմանները ճանաչվում են երկկողմ կամ բազմակողմ պայմանագրերով, բայց ոչ երբեք այս կամ այն պետության կողմից մեկ այլ պետության ճանաչման փաստով։

Որպես վերջաբան կցանկանայի նշել, որ միջազգային տարբեր հարթակներում բանավիճելիս, այդ թվում՝ Ադրբեջանի հետ բանակցելիս, երբ հայկական կողմի ներկայացուցիչներն առանց ադրբեջանական կողմի փոխզիջումների առարկան ճշտելու խոսում են մեր իսկ փոխզիջումների մասին, նրանք արդեն իսկ մեր պարտվողական հոգեբանությունն են ցուցանում։ Փոխզիջումների մասին խոսելիս մի չափանիշ պետք է գործի, որը հանգում է հետեւյալ հարցին՝ ո՞րն է Ադրբեջանի փոխզիջումը։ Եթե ԼՂՀ ճանաչումը, ապա իր ճանաչման փաստը արձանագրող թղթի կտորը Ադրբեջանը կարող է ղարաբաղյան խնդրով միջազգային պատվիրակությունների ներկայացուցիչների համար որպես զուգարանի թուղթ օգտագործել։ Իսկ եթե Շահումյանի շրջանի, Մարտակերտի ու Մարտունու՝ իր վերահսկողության տակ մնացած տարածքների վերադարձը հայկական կողմին, ապա դա շատ փոքր զիջում է, որպեսզի Ադրբեջանը պահանջի ու ստանա ամբողջական վեց-յոթ այնպիսի շրջաններ, որոնք կենսական նշանակություն ունեն Հայաստանի ու Արցախի համար։ Բանակցություններում միակողմանի զիջումներ չեն լինում, հետեւաբար Ադրբեջանը նախ պետք է կողմնորոշվի, թե ԼՂՀ խնդրում փոխզիջման հասնելու համար իր ակնկալած մի քանի շրջանների դիմաց ի՞նչ է պատրաստվում ինքը զիջել՝ միգուցե Նախիջեւա՞նը։

Սարո Սարոյան

քաղաքական մեկնաբան

Hetq.am