Ինքնագենոցիդ

Որոշել եմ արտոնագիր ստանալ որպես այս էկզոտիկ տերմինի հեղինակ: Երևի բառն օգտագործված կլինի այլոց կողմից, բայց ես հավակնում եմ պաշտոնապես հեղինակ գրանցվելուն:

Այն և ճիշտ նկարագրում է մեր հիմիկվա արածը, համ էլ սրանով «կմնամ» պատմության մեջ, որպես նման հրեշային գործ արած ազգի ներկայացուցիչ:

Այլապես, ազգովի կանցնենք, կգնանք պատմություն, հետո այլազգի ակնոցավոր մեկը «կհայտնագործի» երևույթը, ու դրա հեղինակությունն էլ կխլի մեր ձեռքից:

Ինչու և ինչպես Ինքնագենոցիդ

Պատմությունը բացահայտել է, որ ազգեր կային, որոնք «լավ» էին նախնադարում, ազգեր կային, որոնք «լավ» էին միջնադարում: Ազգեր էլ կան, որոնք «լավ» են հիմա:
Միգուցե մենք էլ ինչ որ մի պահի վատ չենք եղել, բայց հիմա շատ վատ ենք:
Այնքան վատ, որ դրանից այն կողմ միայն վառ երևակայությունը կարող է պատկերացնել:

Այն, որ 100 տարվա մեջ Գոնոցիդից մենք հասանք Ինքնագենոցիդի, իհարկե արտակարգ «նվաճում» է: Բայց մյուս կողմից էլ, անհրաժեշտ է կատարվողի իմաստն ու պատճառները գտնել-հասկանալ- նկարագրել՝ գուցե հետագա մարդկությանը պետք գա:

21-րդ դարում ապրելու համար 21-րդ դարի արժեքային պետք է ունենալ: Իսկ մենք մեր նախնադարյանով հայտնվել ենք 21-րդ դարում և կրակն ընկել մեր երկրի, պետականության, ազգի ու ապագայի ձեռը: Եվ մեզ ամենևին չի անհանգստացնում սույն անհամապատասխանությունը, ու մենք հպարտորեն հանդարտ ենք, ինքնաբավ ու ինքնամփոփ:

Մինիտիեզերք ենք, մի ամբողջ հայկական աշխարհ՝ ուր ճշմարտություններն այլ են, չափերը, ընկալումները, դրվածքներն ու ստանդարտները՝  հայկական: Մեզանում մարդասպանը հերոս է, անմեղը՝ մեղավոր, տականքը՝ իշխանավոր, իսկ մարդն էլ հալածված:

Որո՞նք են հայկական այս ուրույնության արտակարգ բաղադրիչները

1-ինն ու հիմնականը ուտելու մարմաջն է:
Կենսաբանական մարդուն իհարկե ուտել-սնվել է պետք: Բայց մենք մտել ենք  ուդել- ուդել- ուդելու-խժռելու ռեժիմի մեջ ու արդեն չենք էլ տարբերակում, թե ինչ ենք «ուդում»: Մարդը, երկիրը, բնությունը, ամեն ինչ «ուդելու» առարկաներ են ու հոշոտվում են, ոնց իրական չալաղաջը:

2. Եվ քանի որ որպես մեր միակ ֆունկցիա է հռչակվել «ուդելը», ապա մնացած ամեն ինչը ստորադասված է ու սպասարկում է «ուդելուն»: Կրթությունը՝ ուդելու ասպարեզ է, բժշկությունը՝ ուդելու, բանակը՝ ուդելու, մշակույթը՝ ուդելու, դատաիրավականը՝ ուդելու, իշխանությունը՝ ուդելու, բարեկամությունը՝ ուդելու:

«Չուդելու» ասպարեզ ուղղակի գոյություն չունի:

Այդ հրեշային, ամենակուլ «սովածությունը» մի կողմից գենոցիդի հետևանք է, մյուս կողմից էլ սոված սովետական անցյալի: Բայց սերունդներ են փոխվել, և նշույլ իսկ չկա, որ այն թուլացել է, կամ բուժվելու միտում ունի:
Հակառակը, ամեն նոր հայտնված դեմքը մի նոր, ահռելի ու գարշելի երախ է, որին ոչ նայել, ոչ հանդուրժել ու դիմանալ է հնարավոր: Բայց դիմանում ենք, հանդուրժում ու դեռ մի բան էլ ընդօրինակում ու ձգտում հենց այդպիսին լինելուն:

Ինչո՞ւմն է բանը: Ինչո՞վ ենք մենք տարբեր սովորական, նորմալ, ոչ հայ մարդուց, որն ապրում է աշխարհում

Ես կասեի անարդարությամբ՝ հանդեպ դիմացինը:

Նորմալությունն ընդամենը երկու պարամետր ունի՝ Ա. որ դու արտակարգ չես, Բ. որ դիմացինն էլ Աստված չէ: Մնացածն ածանցյալ են:

Մենք հենց այս պարզ բանաձևն ենք անտեսել դարեր ի վեր: Մեր ամեն ինչը մեզ է ներկայանում որպես ուրույն, որպես արտակարգ, որպես համաշխարհային, որպես հանճարեղ:

Մեր միջին մակարդակի արվեստագետն ու գիտնականը հենց մեր սահմանափակության պատճառով մեր աչքին երևում են որպես մի-մի Միքելանջելո ու Կոպեռնիկոս: Մեր մի քանի կիսաքանդ տաճարը մենք սարքել ենք իբր աշխարհի հրաշալիք ու երբևէ հաշիվ չենք տվել մեզ, թե ով ենք մենք և որն է մեր տեղն աշխարհում:

Եվ հենց այդ կույր ինքնագերագնահատանքն է մեզ բերել է նրան, որ կորցրել ենք մեր արդարամտությունը՝ տեսնելու մեր տականքին որպես տականքի, մեր սրիկաներին՝ որպես սրիկաների ու հրեշներին՝ որպես հրեշների:

Եվ աննկատ ու անպատժելի մնալով էլ, նրանք դարձել են սուպերհրեշներ՝ իրենց տեսակի մեջ արտակարգ նմուշներ, որոնց նմանակն աշխարհով մեկ չես գտնի:

Իմ կարծիքով, հենց սա՝ չափազանցված ինքնագնահատականը, և դրանով պայմանավորված ամեն ինչ «ուդելու» ու հոշոտելու թույլատրելիությունն է  ընթացող ինքնագենոցիդի արմատը:

Եվ արդյունքում, անհաջողության մեջ հայտնվածները սկսել են ատելությամբ լցվել իրենց էության ու արմատների հանդեպ՝ որպես կեղծ և անբարոյական: Հաջողակները շարունակել են իրենց «ուդելը», իսկ ազգային ինտելեկտուալներն էլ հայտնվել են «դատավորների» դերում, թե՝ «ազգիս բան չասես, դու ես վատը, մենք ուրիշ ենք»:

Իսկ ո՞րն է այն լծակը, որով դեռևս կարելի է որևէ բան փոխել մեր ճակատագրում

Դա հանրության կողմից հայկական դատական համակարգի հանդեպ վերահսկողություն ձեռք բերելն է:

Չէ՞ որ մեր «ուդելը», հոշոտելը, ավիրելը, թալանելը, մարսելն ու չպատժվելը ապահովվում է հենց մեր դատականով: Մեր ոչ մի հրեշը հրեշ չէր լինի, ոչ մի բեսպրեդել անողը չէր բարգավաճի, ոչ մի տականքը պաշտոնի չէր լինի, եթե Հայաստանում գեթ մի նորմալ դատավոր լիներ:

Հայ դատավորն է, որը փշրանքների գնով «վաճառում» է մարդկայինն ու «ուդում» երկիրը: Հայ դատավորն է, որի համար հանցագործն անմեղ է, իսկ անմեղը՝ հանցագործ:

Հայ գերագույն դատավորն ու իր շքախումբն են, որ արդեն 20 տարի շարունակ հրեշայինը որպես մարդկային են դակում ու անպատիժ իշխում հայ իրականության վրա, կործանում երկիրն ու հայ մարդուն:

Թվելն էլ է անիմաստ, բոլորս էլ գիտենք, թե ուր է հասել հայ իրավական-դատականը՝ իր հրեշայնությամբ ու հակամարդկայինով:
Իհարկե, դատականը չի փոխվելու կամ զիջելու, քանի որ ինքն էլ «ուդելու» ռեժիմի մեջ է՝ միգուցե առավել փոքր մասշտաբների, բայց բազմակի անգամ առավել ծանր հետևանքներով, քան տականքի առօրյա արդյունքն է:

Անելիքը շարքայինինն է, դատավորի, քննիչի, ցանկացած որևէ մեկի ծանոթինը, բարեկամինը, որը պարտավորություն կզգա ու քաջություն կունենա իրեն հասանելի դատավորի, կամ նրա շքախմբի երեսին ասելու ճշմարտությունը և մարդկայնորեն հաշիվ պահանջելու իր ու իր ընտանիքի կործանված ապագայի համար:

Կարվի դա, թե ոչ, չգիտեմ՝ շատ խորն է մեզ պարուրած ներհանրային կեղտը և ինքնագենոցիդի ուժը:

Բայց գոնե զուտ տեսականորեն, ես հիմնավորեցի թե իմ հայցը՝ «Ինքնագենոցիդ» տերմինի հեղինակության, ու թե ինքնագենոցիդի նախադրյալների և արմատների նկարագրման ու հաղթահարման առումով:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Մեկնաբան

Lragir.am

Սիրիայում ընթացող 3-րդ համաշխարհային պատերազմում դեռ որ հաղթում են ռուսները

Ուկրաինական պրոցեսով սկսված արևմուտքի պատերազմը Ռուսաստանի դեմ առաջին հայացքից զարմանալի սցենարով կենտրոնացավ Սիրիայում:
Ներկա պահին Սիրիայում ընթացողը ահռելի մասշտաբի պրոցես է, որի հանգուցալուծումը համարժեք է լինելու մի նոր աշխարհամարտի արդյունքների:

Սիրիական պատերազմը հասկանալու համար պետք է հետ նայել վերջին 50  տարիների համաշխարհային պատմությանը՝ սկսած Կարիբյան ճգնաժամից ու աֆղանական պատերազմից:

Երկբևեռ աշխարհի տարիներին, ամերիկյան ռազմականն ու դիվանագիտականը հզոր դինամիզմի մեջ էին՝ աշխարհի տարբեր ծայրերում սովետներին պարտադրելով իրենց կամքը: Ամերիկացիք ձևակերպում էին սովետների շահերին կամ արժանապատվությանը վերաբերող ինտրիգներ, որոնց սովետները արձագանքում էին ուշացած ու նախապես կանխորոշված պարտվողական պայմաններում: Այլոց տարածքներում հրահրված կոնֆլիկտներում ամերիկացիք փորձարկում էին իրենց  նորագույն զենքերը, աշխարհով մեկ ծավալում հակակոմունիստական պրոպագանդան, կոնսոլիդացնում իրենց շուրջը շուկայական տնտեսության երկրներին և ստիպում սովետներին ընթանալու իրենց նախանշած կործանարար արահետներով:

Ի վերջո, այս տակտիկան հանգեցրեց սովետների ինքնափլուզմանը, որը ահռելի իմպուլս տվեց արևմուտքին՝ էլ ավելի կոնսոլիդացվելու և տիրապետելու պարտված սոցիալիստական ճամբարի բոլոր ռեսուրսները, ներառյալ նյութականն ու մարդկայինը:
Մեկ տասնամյակ շարունակ, ընդհուպ մինչև հարավսլավական պատերազմները, արևմտյան դիվանագիտականի ու ռազմականի թելադրմամբ լուծվում էին եվրոպական հատվածի խնդիրները: Վերջին ուժեղ  անձնավորությունը՝ Միլոշեվիչը,  հայտնվեց բանտում և կնքեց իր մահկանացուն:

Դրանից հետո հերթն անցավ արաբական երկրներին ու նրանց լիդերներին: Մեկ տասնամյակ էլ ծախսվեց արաբական աշխարհը ծվատելու և Սադդամին ու Կադաֆիին վերացնելու համար:

Չորս  տարի առաջ հերթը հասել էր Ասադին, իսկ Պուտինն ու Ռուսաստանն էլ հաջորդն էին:
Թե ինչ է իրենից ներկայացնում ներկա «հրեշը»՝ ISIS- ISIL-ը, անտեղյակ  մարդիկ կարող են միայն գուշակել:

Իրոք, եթե լուրեր են տարածվում, որ դրանք տարի ու կես առաջ «կտրել էին» Մոսուլի բանկը և տարել 429 միլիոն դոլար, ու լուրը ոչ հերքվում ու ոչ էլ հաստատվում է, ապա դա առնվազն զարմանալի է՝ չէ որ աշխարհի ոչ մի ճյուղային, նույնիսկ ամենահեղինակավոր  բանկում չկան նման կարգի առձեռն փողեր՝ նույնիսկ դրա քառորդն էլ չկա:

Եթե իսլամիստները որպես զինատեսակ ու «ձի» օգտագործում են բացառապես Տոյոտա մակնիշի հազարավոր բեռնատարներ, ու մինչև հիմա ոչ ոք չգիտի, թե որտեղից են դրանք: Եթե Ավստրալիայում անհետանում են 400 նման բեռնատարներ ու ծայրը չկա: Եթե ողջ ՆԱՏՕ-ով դրանց դեմ պայքարում են արդեն մեկ տարուց ավել, բայց  իրենք գնալով հաղթում են ու լցվում Եվրոպա, ապա նորմալ տրամաբանությունը սկսում է տեղը զիջել միստիկային:

Եթե խնդիրը լիներ միայն  Ասադին գլխատելը, ապա կարծում եմ դա վաղուց տեղի ունեցած կլիներ: Հետևաբար Ասադը նպատակը չէ, այլ պատրվակն է:

Ավելին, Ասադի հետ կապված Պուտինն էլ, կյանքի երաշխիքներ մուրալով, մտավ ստորացուցիչ խաղի մեջ՝ Ասադին համոզելով ու նրանից առանց մի փամփուշտի քիմիական զենքի ողջ պոտենցիալը վերցնելով ու ամերիկացիներին տրամադրելով:
Փաստացի, ի դեմս ISIS-ի աշխարհն այսօր գործ ունի ֆանտաստիկ ու անհասկանալի մի «կոլոբոկի» հետ, որի ոչ մի պարամետրը հնարավոր չէ հաշվարկել ու հասկանալ:
Իրականում այդ կոլոբոկը ինչ որ տերերի գործիք է՝ քաղաքակիրթ աշխարհն ահաբեկելու, Եվրոպան ավերելու, մարդկանց գաղթական սարքելու, կրոնական գլոբալ պատերազմ հրահրելու դաժան գործիք:

Ու այս պայմաններում, ուկրաինական պրոցեսի ու հետապնդման աքցանի մեջ հայտնված ու ստորացված Պուտինը կատարում է անսպասելին՝ նախ ելույթ է ունենում ՄԱԿ-ում, ապա սկսում սիրիական իր պատերազմը:

Մեկ շաբաթվա ընթացքում ռուսական արդյունքները շատ ավելի են, քան նախկին ՆԱՏՕ-ական բոլոր արդյունքները միասին վերցրած:

Սա արդեն սկանդալ է, գլոբալ, մեծ սկանդալ: Եվ վերլուծել  ու հասկանալ է պետք՝ թե ինչպես և ինչու այն տեղի ունեցավ:

Առաջին և ամենակարևոր պատճառը դա ամերիկյան ու ողջ արևմտյան հետախուզուկան կենտրոնների թերացումն էր, որը արդյունք էր դրանց  պրիմիտիվացման: Սովետի կործանումից հետո, երբ վերացավ լուրջ հակառակորդը, արևմտյան հետախուզությունները մնացին առանց առաջադրանքների: Ժամանակի ընթացքում, անգործության պայմաններում, այդ մարմինները սկսեցին լրացվել ոչ կոմպետենտ ծանոթներով ու անբան մարդկանցով, որովհետև արժանի հակառակորդ չկար ու անելիք էլ չկար: /Բացառություն է կազմում Մոսադը, որը հակառակը, ավելի զարգացավ՝ ունենալով իր լոկալ ու գլոբալ-ընդլայնված խնդիրները/:

Հաջորդ պատճառը Պուտինի հանդեպ քամահրական վերաբերմունքն էր: Ասադի քիմիական զենքը սկուտեղի վրա մատուցելու պուտինյան ժեստը բացարձակապես անտեսվեց: Այն ոչ միայն երաշխիքներ չտվեց Պուտինին, այլ հակառակը, տեղիք տվեց մտածելու, որ ի դեմս Պուտինի գործ ունեն անսկզբունքային վախկոտ մեկի հետ, որին կարելի է անարգել ոնց կուզեն:

Հաջորդը ամերիկյան նախագահի կողմից Ռուսաստանի միջազգային ստատուսի վերաբերյալ հայտարարություններ էին, որ Ռուսաստանն այլևս գերուժ չէ, այլ երկրորդական կարգի թույլիկ ռազմականով երկիր: Այդ հայտարարությունը խորապես վիրավորեց ռուսներին, մասնավորապես  զինվորականներին, որոնք սկսեցին համախմբվել Պուտինի շուրջը:

Հաջորդը Պուտինի 10-օրյա անհետանալն էր, որը պատահականություն չէր: Այդ օրերին ինչ որ բան էր կատարվել, որը գաղտնի է պահվում մինչև հիմա: Բայց և ակնհայտ էր, որ Պուտինը հայտնվեց ուռած դեմքով և առանց պատշաճ բացատրությունների: Այդ ժամանակներից այս կողմ, Պուտինի վարքը միարժեքորեն փոխված է, և այն շատ ավելի վճռական է միջազգային հարցերում:

Տասնյակ այլ գործոններ էլ կային, ինչպիսին օդային տարածքների փակելն էր ռուսական օդանավերի համար, թուրքական ու բուլղարական գազային ստորացուցիչ  խաղերը, մալազիական ինքնաթիռի հետ կապված դիվանագիտական խաղերը, Պուտինի միջնորդությամբ ձևակերպված ուկրաինական համաձայնագրերի անտեսումը ու բազմաթիվ այլ:

Կուտակված վտանգների ու անարգանքների պատճառով, ինչ որ առումներով, վերջին ամիսներին լցվել էր ռուսների և Պուտինի համբերության բաժակը և կատարվեց առաջընթաց անսպասելի քայլը՝ Պուտինն իր վրա վերցրեց Ասադի հակառակորդների դեմ պայքարը:

Իրականում իսլամիստներն ու սիրիական տարածքը հարմար պոլիգոն էին ռուսներին՝ համաշխարհային ռազմական ասպարեզ վերադառնալու և իրենց մասին հիշեցնելու համար:

Եվ Կասպից ծովից էլ թևավոր հեռահար հրթիռների օգտագործումն էլ թափանցիկ ուղերձ է արևմուտքին, որ տեսեք, ես արդեն պատրաստ եմ բալիստիկ պատերազմի էլ ձեր դեմ՝ իմ հետ խաղեր չանեք:

Սա է այդ պատերազմի միակ ու ուղղակի իմաստն ու նպատակը: Թե վաղն ինչ նոր քայլեր կանեն ռուսները, պարզ չէ: Բայց այն, որ մինչև հիմա կատարվողը ռուսների կողմից ամեն քայլն ու տարրը մշակված սցենարով ընթացող մեծ ռազմաքաղաքական շոու - կոմբինացիա է՝ դա փաստ է:

Եվ փաստ է նաև, որ կատարվողը բացարձակ անսպասելի էր արևմուտքի համար, որովհետև արձագանքները առնվազն ոչ ադեկվատ են:
Գումարած ռուսականին, չինացիք էլ են մոտենում սիրիական ափերին և երևի իրենք  էլ իրենց պոտենցիալներով կմիջամտեն պատերազմին, իրենց ներկայությունը շեշտելու և ռազմական նոր, շատ ավելի բարձր ստատուս ձևակերպելու համար:

Փաստացի, Սիրիայում ընթացող ISIS անունով արյունալի մեծ թատերական ներկայացումը ռուսների միջամտությամբ վերածվեց համաշխարհային տարօրինակ մի պատերազմի, ուր բոլոր գերուժերը ներկա ու մասնակից են, բայց սցենարն իրենց ձեռքն են վերցրել ռուսները:

Թե ինչ ավարտ կունենա այս պատերազմը, դժվար գուշակելի է: Արևմտյան քաղաքական ու ռազմական գործերը ահռելի անալիտիկ ինստիտուտների ու թինք թենկերի սպասարկման  տակ են: Ներկա պահին հազարավոր քաղաքագետներ, վերլուծաբաններ, հոգեբաններ ու ռազմական մասնագետներ ակտիվորեն սցենարներ են մշակում ռուսների դեմ:

Մտածել, որ ռուսները նախապես գերազանց ու հաղթական  բազմաքայլ սցենար են մշակել ու կհաղթեն, պարզամտություն կլինի: Բայց որ ռուսները «վա բանկ» են գնացել, դա նկատելի է: Որ ռուսների նպատակը ոչ թե դասական հաղթանակն է, այլ աշխարհին իր կամքն ու ավերիչ զենքի պոտենցիալը ցույց տալը, դա էլ թափանցիկ է:

Ընթացողի  հետ կապված արժե շեշտել, որ Հայաստանը որպես ռուսական կազարմա, ներկա պահին հայտնվել է համաշխարհային ուշադրության կենտրոնում: Կախված, թե ինչ պատասխաններ կստանան ռուսները, տեսականորեն հնարավոր է նաև Հայաստանի ներգրավումը որպես ռազմադաշտի: Սակայն դրա հավանականությունը ներկա պահին չնչին է:

Գերուժի ստատուսը հետ բերելու ռուսական այս քայլը մոտակա ժամանակներում մեծապես փոխելու է ռեգիոնալ պրոցեսների վեկտորը: Այս պայմաններում հայկական միջազգային խնդիրները դրական լուծելու մեծ հնարավորություններ են բացվում, եթե իհարկե մեր երկրում դիվանագիտականն իր տարրական գործն անի:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Մեկնաբան

Lragir.am

Հայաստան բդեշխություն, յո՞ յերթաս

Սովետի անկմամբ նվեր ստացված անկախ պետականությունը մենք մսխեցինք առաջին իսկ տարիներին, զիջելով այն մեր մեջի տգետին, լկտիին, անպատկառին ու տականքին:

Եղածն արդեն որևէ հատկանիշով պետություն չէ, այլ բուտաֆորիա է՝ իշխանականի, ռազմականի, դիվանագիտականի, տնտեսականի, ֆինանսականի, քաղաքացիականի, իրավականի, հանրայինի ու ազգայինի:
Եվ անկման հիմնական լծակն էլ ղարաբաղյան հարցն ու պատերազմը եղան, որոնց շահարկմամբ հայ իշխանությունները ծնկի բերեցին հայ մարդուն:

Հրադադարից հետո, Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հեռատես դիվանագիտականով ու հայ տականքի ջանքերով հրահրված արտագաղթը երկիրն արդեն կիսով չափ դատարկել է: Եվ արտագաղթը կատաստրոֆիկ եղավ մի քանի դրսևորումներով:
Նախ գոյացան մեռյալ հոգիների մոտ 1,5 միլիոն ընտրաձայները, որոնք 20 տարի շարունակ «ընտրեցին» ու ապահովեցին կրիմիալի վերարտադրումը որպես իշխանություն: Արտագաղթով երկրից անհետացավ համարձակ, արժանապատիվ,  ձեռներեց մարդը, և դրության տեր դարձավ ոչնչությունը: Արտագաղթով կյանք մտավ կեղծիքների մի ահռելի կծիկ, որի ոչ վերջը, ու ոչ էլ սկիզբը տեսանելի չէ, և որը հրեշային է իր մաշտաբներով ու լծակներով:

Միգուցե մի քանի տարի էլ այս խեղկատակությունը շարունակվեր, բայց հիմա աշխարհի գործերը խառն են և մեզանով շահագռգիռ հարևանները մեծ տեղաշարժերի մեջ են:
Հայաստանը որպես գեոքաղաքական մանրադրամ պահող Ռուսաստանը շանսեր է տեսել ամրանալու Ղարաբաղում ևս և չի միջամտում ադրբեջանական խաղերին:

Թեզը, իբր Ռուսաստանն ինքն է հրահրում և կարգադրում Ադրբեջանին՝ ռմբակոծելու Հայաստանը, չափազանցված է, որովհետև Ալիևն ինքը Պուտինից շատ ավելի հեռատես քաղաքական գործիչ է և լավ գիտի իր անելիքը: Չհաշված, որ նրա մեջքին է նաև թուրքական դիվանագիտությունը, որը լավագույններից մեկն է աշխարհում:

Թուրքիան կանգնած է քրդական պետության կամ ինքնավարության ստեղծման վտանգի առջև և նրան ձեռնտու է իր հարևանությամբ մի նոր, իբր իրենից մեկուսի տեղային պատերազմն այնպիսի թույլիկի դեմ, ինչպիսին Հայաստանն է: Նման պատերազմը կշեղի համաշխարհային ուշադրությունը Թուրքիայից և կազատի նրա ձեռքերը՝ քրդերի դեմ հաշվեհարդարի հարցում:

Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանին ձեռնտու չի դատարկվող Հայաստանի դեմ պատերազմը, որովհետև մեկ է, ժամանակն իր օգտին է աշխատում, և ինչքան ուշ, այնքան հեշտ կլինի հաղթական պատերազմը: Բայց և, ելնելով նոր իրավիճակից ու հաշվի առնելով թուրքական նպատակները, ինչպես նաև ներքին հարցերից դրդված, անցել է սրացման:
Ըստ որում, ագրեսիան սկսել է ոչ թե Ղարաբաղում, այլ հենց Հայաստանի դեմ, դրանով խփելով մի քանի նպատակների՝

ա. Աշխարհի առջև բացահայտում է Ռուսաստանի գերակայությամբ ստեղծված ռազմաքաղաքական միությունների ու դաշինքների կեղծ ու խաղալիքային լինելը:

բ. Ցուցադրում է Հայաստանի ոչ սուբյեկտային ու խամաճիկային լինելը:

գ. Բացահայտ ցույց է տալիս իր նկրտումները ոչ թե Ղարաբաղի, այլ Հայաստանի դեմ,  դրանով շոշափելով միջազգային տրամադրություններն այս ճակատում:

դ. Ներքին կոնսոլիդացիայի է տանում, դիմագրավելով նավթի գների անկման հետ կապված տնտեսական դժվարությունները:

ե. Լրացուցիչ իմպուլս է տալիս աշնանը Ռուսաստանից «խոպան» գնացած հայերին ոչ թե վերադառնալու, այլ հակառակը՝ ընտանիքներն էլ մեկընդմիշտ արտագաղթեցնելու:

Այսինքն, Ադրբեջանի քայլերը նրբագույն հաշվարկված նպատակային խաղեր են, և սա չտեսնելը առնվազն տհասություն է:
Եվ քանի որ Հայաստանն իրեն չի դրսևորում որպես տարրական պետական-ռազմաքաղական սուբյեկտ, այլ հանդես է գալիս ընդամենը որպես դաշտային անպաշտպան թիրախ, այս պահին դժվար է կանխատեսել, թե հետագա ինչ քայլերի կգնա Ադրբեջանը:

Կախված հեռահար հաշվարկներից ու տարբեր գերտերությունների հետ «բազառներից», Ադրբեջանը կարող է անցնել առավել լայնամասշտաբ հարձակման, հետ քաշվել, կամ մնալ լոկալ խրոնիկ սրացման ռեժիմի մեջ՝ ինչպես որ կար մինչև այժմ:

Հայաստանից փաստացի ոչ մի բան կախված չէ, քանի որ այն քարտեզի վրա իբր կա, բայց իրականում չկա: Կառավարություն իբր կա, բայց այն ընդամենը ներքին հարցերի «ռազբիռատանոց» է: Նախարարներ իբր կան, բայց դրանք ընդամենը օբշակի պասիվ անդամներ են: Գեներալներ իբր կան, բայց դրանք բացի ոչ ադեկվատ ռազմականներ լինելուց, հիմնականում իրենց փողի ու ունեցվածքի բեջարման գործին են:

Շատերին կարող է հետաքրքրել, թե ինչո՞ւ հայկական կողմը չի դրսևորում իրեն որպես սուբյեկտ, որպես պետականություն:

Չի դրսևորում, որովհետև 2013  սեպտեմբերի 3-ին հայկական նախագահը մեծահոժար /ես կասեի գերագույն ձգտումով/, անկլավ, ցամաքային երկիրը զրկեց սուբյեկտությունից, ենթակայեցնելով այն մի երկրի ու կառույցի, որին սահմանակից չէ:

Սա աշխարհի քաղաքական պատմության մեջ չլսված մի աբսուրդ էր, որը կայացվեց միայն ու միայն մեկ նպատակով՝ որպեսզի ներսում ֆեոդալական իշխանությունը ազատվի որևէ արտաքին հոգսից ու դրսի «պատրոնի» վրա դնի երկրում կատարվողի պատասխանատվությունը: Սեպտեմբերի 3-ի պայմանագիրը կարող է թվալ, թե Պուտինի թելադրածն է, բայց իրականում այն մեր նախագահի երազածն է:

Հիմա էլ նույն մարդը ցանկանում է հավերժացնել իր գերակայությունն այս ոչ սուբյեկտային բդեշխությունում, որպես միայն ներքին օբշակի հարցերով պատասխանատու:

Բացի այն, որ նոր սահմանադրությամբ հավերժացվում է ներկա նախագահի գերիշխանությունը որպես վարչապետ /այլ թեկնածու ու լծակավոր ուղղակի գոյություն չունի, անկախ հնչած կեղծ խոստումներից/, փաստացի չի լինելու երկրի պատասխանատու՝ արհավիրքներին դիմակայող գործադիր իշխանություն: Լղոզված պարտականություններ են, լղոզված ենթակայություններ ու գերագույն  որոշումների կայացման մարմնի կատարյալ բացակայություն:
Ֆենոմենալ վիճակում ենք հայտնվել՝ մի բուռ մարդիկ կործանում են 2000 տարեկան ազգն ու երկիրը, ու ոչ մի հնարավորություն չկա այս չար գործի դեմն առնելու:

Իրոք, ի՞նչ կարող ես անել: Նրանք 1,5  միլիոն մեռած հոգիներ ունեն, մոտ 20 տոկոս կազմող պնակալեզ զեղծարարների ահռելի բանակ ունեն ու չունեն ոչ արժանապատվություն, ոչ մարդուն հարիր որևէ դրսևորում: Զենքն իրենցն է, քրեական ոհմակները՝ իրենցը, բանակը՝ իրենցը, ոստիկանությունը՝ իրենցը, ժողովուրդն էլ՝ ծնկի եկած:

Ցանկացած պետություն երկու դեմք ունի՝ ներքին և արտաքին: Ներքին դեմքով նա ներկայանում է իր քաղաքացուն, իսկ արտաքին դեմքով էլ՝ աշխարհին: Երկու տարի առաջ նախագահը ջնջխեց մեր արտաքին դեմքը և հայտարարեց աշխարհով մեկ, որ Հայաստան երկիր այլևս գոյություն չունի:

Իսկ ներքին դեմքն էլ մենք դեռ 1995-1996-ին էինք կորցրել՝ խորհրդարանական ու նախագահական ընտրությունների կեղծիքներից հետո:

Ինչ ունենք հիմա՞: Ֆորմալ իբր ամեն ինչ էլ ունենք՝ նախարարներ, նախագահ, դատարաններ, պառլամենտ, գեներալներ, գիտությունների նույնիսկ ակադեմիա: Բայց իրականում ոչ մի պատասխանատու չունենք: Նախագահը «թքած ունի» երկրի ու իր ֆորմալ պարտականությունների վրա: Իր շեֆը-տանիքը այլ երկրի նախագահն է՝ թող նա էլ մտածի:
Նմանապես, մյուսներն էլ ոչ մի պատասխանատվություն չունեն:

Մեզանում քաղաքականն ու քաղաքացիականը, ազգային ու հանրայինը, մարդկայինն ու տրամաբանականը չեն գործում և չեն կարող գործել, որովհետև չկա այդ ամենի սուբստրատը՝ անհատը:

Չկա խիզախ մարդը, որը «կթքի» օրվա հացի խնդիրների վրա ու առաջ կգա որպես հայ քրեական տականքի վրիժառու: Չկա արժանապատիվ մարդը, որը «կթքի» հայկական գեշ դրվածքների վրա՝ ծուռը կնստի ու շիտակը կխոսի: Չկա մասնագետ մարդը, որ «կթքի» իրեն կաշկանդող անձնական կապանքների վրա ու հայ ակադեմիկոսների, դոկտորների, պրոֆեսորների ու  մասնագետների նզովյալ վարքը անուն առ անուն կբացահայտի:

Չկա առաքինի ու ազդեցիկ հայ կինը, որը վեր կկանգնի գավառական նեղ անձնականից, հայ տղամարդուն իր ներկա ստորացուցիչ վիճակը ցույց կտա և կարգելի այդպես շարունակելը: Եղածը ծեծվող միտինգն է՝ անատամ, անգլուխ, անլուրջ ու խեղկատակային:

Քսան տարի շարունակ մարդու կամքն ու արժանապատվությունը բռնաբարելը պետք է արդյունքի բերեր: Ու բերեց՝ հայը արտաքսվեց, երկիրն ամայացավ, պետականությունը մսխվեց, մարդը ոչնչացավ, տականքն էլ առավել հղփացավ ու ստորացավ:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Մեկնաբան

Lragir.am

Պատերազմող երկրի ծտաբնային կյանքը

Այնքան մի վախեցիր մահվանից, ինչքան ոչ ադեկվատ կյանքից

Բերթոլդ Բրեխտ

Հետանկախական տարիներին ցանկացած օրվա ասելիքում այս կամ այն ձևով առկա է հայկական աբսուրդային կյանքի որևէ այլանդակության նկարագիրը: 25 տարի շարունակ ամեն օր ասվում է իշխանություններին՝ որ «տղերք», ձեր արածը նորմալ չէ, մարդկային չէ, ազգային չէ, տրամաբանական  չէ, տղամարդկային չէ:

Բայց ո՞ւմ ես ասել: Թքած ունեն ասողի վրա էլ, ազգի, պետության ու երկրի վրա էլ՝ «բակլան իրենցն է՝ խաշած կցանեն»:
Երկիրը ոչ մի լուրջ բան չի արտադրում, բայց սպառում է ազգային ստրկության տանող պարտքի կուտակման հաշվին: «Տղերքը» ոչ միայն  մասնագետ չեն, այլ տարրականին չտիրապետելով հանդերձ, «կառավարում են»: Մարդ արտաքսելով ու հոշոտելով միլիարդատերեր են դարձել, բայց ոչ կշտանալու ու ոչ էլ փողի ֆետիշիզմի վերջը չի երևում:
Ասելը, քննարկելը, առաջարկելը կամ մեկնաբանելը կորցրել է իմաստը:  Անապատին, կամ խուլին ինչ ասես: Իրոք, իշխանություններին արդեն շատ վաղուց  ասելիք չկա: Իրենք էն են, ինչ որ կան: Ու դա չի էլ թաքցվում՝ բացահայտ է, առանց որևէ քողարկման:

Հայկական իշխանությունները արտակարգ վատն ու «անականջը» լինելով հանդերձ միակը չեն աշխարհում: Ամեն տեղ էլ, եթե մարդիկ թույլ են տալիս, իշխանությունը դառնում է հրեշ: Սա աքսիոմա է, և իզուր չի ասվում, որ իշխանությունը մարդուն այլասերում է, իսկ բացարձակ իշխանությունը բացարձակ է այլասերում:
Ամբողջ աշխարհը տեղյակ է այս բանաձևին, նույնիսկ դպրոցականը գիտի դա: Բայց արի ու տես, որ հայկական ընդդիմությունը գիտենալով հանդերձ, չի հասկանում, թե ինչ է դա նշանակում:

Այո, չի հասկանում, որովհետև հասկացողն ի վերջո 20 տարվա ընթացքում կհասկանար, որ այլասերվածին, ու առավել ևս բացարձակ այլասերվածին կարգի հրավիրելը համոզելով ու հասկացնելով չէ, այլ դրանց դեմ իրական գործուն հակամիջոց գտնելով:

Եթե ընդդիմություն չլիներ, մարդիկ գոնե կիմանային, որ իրենք են իրենց հարցերի պատասխանատուն ու կփորձեին իրենց հասու մեթոդներով  հնարավորն անել: Բայց քանի որ հրապարակը գրավված է իրենց հայրենասեր, ազգասեր կամ «քաղաքացիասեր» համարող ընդդիմադիր «երևելիներով», մարդիկ մեկուսացված են իրենց ճակատագիրը տնօրինելու իրավունքից էլ:

Ըստ էության, հղփացած իշխանությունների ու հարստահարվող, թալանվող, արտաքսվող ժողովրդի արանքում ոչ ադեկվատ, իմպոտենտ ընդդիմություն կոչված միջնորդ-«մեկուսիչն» է, որը փաստացի օրինականացնում է իշխանության ամեն քայլը՝ լինի դա ընտրություն, թե որևէ հանրային հնչեղության հարց:
Ընտրության լեգիտիմությո՞ւն է պետք:  Տասնյակ նարցիսներ հերթ են կանգնած մասնակցելու, մարդկանց համոզելու, «ֆռացնելու» ու դեպի ընտրություն տանելու համար:

Հանրաքվեի լեգիտիմությո՞ւն է պետք: Լիքը խրոխտներ են կանգնած «լիաթոք» «ՉԷ» ասելու ու մարդկանց հոտի պես դեպի ընտրատեղամաս քշելու համար: Եվ թքած ունեն, որ իշխանությունը «ինչքան ուզող՝ էնքան խփող է»:
Սկզբում այս ամենը զարմանալի էր, հետո դառավ զավեշտալի, հետո՝ ողբալի, հետո՝ աղետալի: Հիմա արդեն գենոցիդային է, որի մեղավորն ու պատասխանատուն արդեն ոչ միայն իշխանությունն է, այլև ոչ ադեկվատ  ընդդիմությունը:

Իրոք, քիչ ավել, կամ քիչ պակաս, իշխանությունները տրամաբանական են: Չէ որ աշխարհում բազմաթիվ բռնապետեր ու խամաճիկներ, ավերիչներ ու դավաճաններ են եղել որպես իշխանություն: Մենք այստեղ ոչ առաջինն ենք ու ոչ էլ վերջինը:
Բայց չի եղել մի դեպք, որ երկու տասնամյակ շարունակ, նույն մարդիկ  նույն մեթոդաբանությամբ, նույն լոզունգներով, նույն քայլերով, նույն փողոցներով, երթերով ու միտինգներով ու նույն հիմարություններով  ժողովրդին առաջնորդեն դեպի նույն պարտությունը: Նույն փոցխն արդեն հարյուրավոր անգամներ ենք խփել մեր ճակատին, ու ոչ մի եզրակացություն չկա դեպի հերթական փոցխը տանողների ուղեղներում:

Մենք ռեկորդակիր ենք այս հարցում: Նայեք շուրջ բոլորը, ոչ մի երկրում չեք գտնի մի ստաժավոր ընդդիմադիրի, ով 20 տարի շարունակ նույն հիմարություններով ջրի երեսին լինի:
Ինչքան մենք հանդուրժում ենք իշխանություններին, տասն էդքան էլ հանդուրժում ենք հին ու զառամյալ ընդդիմություններին, ջահել՝ բայց պառավից էլ տկար անկարող քաղաքացիականներին:

Մենք՝ հայերս, բյուրեղային նույնն ենք, թե Հայաստանում, թե սփյուռքում,  թե իշխանության, թե ընդդիմության մեջ, թե տեսականում ու թե գործնականում: Փոխիր որևէ երկուսիս մեր տեղերով, ու արդյունքը կմնա նույնը, ոնց գումարելիների դեպքում:

Սովետի օրոք փողոցում կանգնած ոստիկանն էր կկվի ձագ տանող աղվեսի մեթոդաբանությամբ վարորդ թալանում: Սովետը գնաց, ու առաջին տարում այդ աղվեսը վերացավ: Երկրորդ տարում, երբ համոզվեց, որ անկախացած, բայց իր արժանապատվությունը չգտած հետսովետական մարդը նույն խղճուկն է, նորից հետ եկավ փողոց: Ու հիմա արդեն անկախ երկրի անկախ ոստիկանն է տասնապատիկ ավելի էֆեկտիվ աղվես խաղում:

Տարիներ անցան, աշխարհը երթևեկությանը հետևող կամերաներ հնարեց ու հիմա էլ ծտաբուն կամերան է ամեն քայլին նույն ոճի աղվեսություն-ոստիկանություն անում՝ գրպանելով թալանը: Ու թքած, թե մեր դեպքում դա կապ չունի երթևեկության, կամ անվտանգության հետ: Թքած, թե դա օրը ցերեկով բանդիտիզմ է: Թքած, թե դա հուսազրկում է մարդուն ու դատարկում երկիրը:

Ինչ է, ընդդիմությունը չի՞ տեսնում դա: Տեսնում է իհարկե, ինքն էլ է մուծվում է նույն ծտաբուն-ոստիկանին: Բայց իր աչքին երկիր կործանող այդ այլանդակությունը մեծ կարևորության, առավել ևս քաղաքական  հարց չէ: Բա հավես կա՞ նման մանր-մունր հարցերով, ինչ որ անշունչ կամերաներով զբաղվելու: Հո չես գոռալու՝ «կամերա՝ թալանչի, հեռացիր»:
Ընդդիմության աչքին միայն ամենավերին իշխանավորն է իրեն արժանի հակառակորդ-թիրախը: Առհասարակ գործ անելու, մշակված ռազմավարական, կամ մարտավարական, մեթոդական անելիքի ոչ մի հարց չկա օրակարգում: Պատկերացումներում ամեն ինչը հրաշքային-հեքիաթային է՝ հավաքվում ես, միլիոն դառնում-գոռգռում, ու իշխանությունը ոնց հասած տանձը, հոպլա, ընկնում է գլխիդ, կամ ավելի է լավ է, մի անգամից բերանդ: Գնում ես, ընտրություններին ՈՉ ասում, ու հոպլա՝ նորից խաբվում:

Ոչ մեկի առաջնահերթությունների ցուցակում ծտաբների հարցը չկա,  իշխանության որևէ հենարանի հետ հարաբերվելու, վերաբերվելու հարցը չկա:
Իսկ ի՞նչ կա փոխարենը: Նոր սահմանադրության քվեին մասնակցելն ու  «ՈՉ» ասե՞լը:

Ոչ ասող էիք, 20 տարի իշխանություններին մի անգամ գործնական, շոշափելի, էֆեկտիվ, զիջումներ պարտադրող ՈՉ ասեիք: Այս այլանդակ կյանքի դրվածքներին ՈՉ ասեիք ու ձեր պատկերացրած ալտերնատիվ մարդկայինը ներդնեիք: Դրվածքների ճարտարապետներին մի տղամարդավարի ՈՉ ասեիք: Ձեզ ամեն օր ստորացնող ախպերականին ու դրանց մանկլավիկներին ՈՉ հարկադրեիք: Ձեզ գիշերները քնել չթողնող անառականոց-որջերի ոռնոց-երաշտությանը ՈՉ ասեիք՝ դրանք ֆիզիկապես լռեցնելով: Ձեզ բեսպրեդել ժամկետներով բանտ ուղարկող դատավորներին ու քննիչներին՝ իսկ կենցաղում ձեր բարեկամներին մի ազդու, խոցող, ապտակող ՈՉ ասեիք, որ այսօր չհասնեիք բդեշխություն կարգավիճակը հավերժացնող իբր սահմանադրությանը:

Բա անձնապես ոչ մի մերձավոր իշխանականի ՈՉ ասած չլինելով, որպես ջայլամ փողոցում ու թաղում ապրելով, կտրիճ եք կապում հրապարակներո՞ւմ: Էդպես պապս էլ կաներ, ոնց հայկական առածն է ասում:
Հիմա էլ պատերազմ ենք մտել, ու «պարզվում է», որ ոչ ավել, ու ոչ պակաս, ինչ որ անանուն, ծածուկ գեներալի ծածուկ տղա կա առաջին գծում. Իսկապե՞ս:

Որ գումարում ես իրար ու նույն հարթություն ես բերում հայկական կյանքի աբսուրդներն ու բլեֆները, թալանով կերտվող միլիարդներն ու միլիոնների արտագաղթի հաշվին բռնազավթված իշխանությունը, մնում ես հույսով, թե միգուցե երա՞զ է այս ամենը:

Այո, իհարկե երազ է: Երանելի երազ է «բիրդան» աղաների ու տականքի համար, աճպարարների ու խաբեբաների, սրիկաների ու բանդիտների համար: Բայց այն նաև իրական գենոցիդ է հասարակ մահկանացուների համար:
Էնպես որ, արդեն շատերի համար ոչ հարգելի դարձած ընդդիմադիր երևելիներս, ձեր առաջին ու միակ անելիքը իշխանական հենարանի, «ծտաբուն»-ոստիկանների դեմ իրական-ֆիզիկական, բազմազան, «ով ոնց կարող է» պայքարն է: Քանի որ ծտաբնով է սկսվում և ծտաբնի վրա է հիմնված ու գոյատևում ձեզ ու բոլորիս ատելի հայկական բեսպրեդել իշխանությունը:

Համ էլ ծտաբունն է, որը ձեզ ու գործունյա մարդկանց հասանելի է: Իսկ ձեզ թույլիկ թվացող իշխանությունը ոչ մեկին էլ ֆիզիկապես հասանելի չէ՝ այն սափրագլուխների, ավտոմատների ու թնդանոթների հետևում է,  դղյակների, ու ամրոցների ներսում, սակայն որոնց բանալին դրսում է, ամեն մեկիս ձեռքին, եթե իհարկե ուղեղը կա այդ բանալին աշխատեցնելու:

Շատ վաղուց  ժամն է ուղեղ աշխատեցնելու՝ արդեն նվաղած կոկորդի ու արյունլվա ճակատի փոխարեն:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Մեկնաբան

http://www.lragir.am/index/arm/0/society/view/121242

Այո՛, մենք հայ ենք, իսկ դուք ո՞վ եք. թուրք սյունակագրի սենսացիոն հոդվածը

Օրեր առաջ ներկայիս Թուրքիայի քրդաբնակ Ջիզրե (հայկական՝  Գզիրա) քաղաքում սկանդալային միջադեպ էր տեղի ունեցել: IMC հեռուստաընկերության հրապարակած տեսանյութում ականատես եղանք, թե ինչպես է զայրացած թուրք ոստիկանը քրդերին անպատվելու համար նրանց հայ անվանում:  «Հայերը ձեզանով հպարտանում են: Բոլորդ հայ եք: Հայ եք»,- ասում էր նա:

Ոստիկանի հայտարարությունը շարունակում է մեծ արձագանք ունենալ: T24-ի սյունակագիր Նուրջան Բայսալն ուշագրավ հոդված է հրապարակել թուրք ոստիկանների սկանդալային հայտարարություններից հետո, որը ներկայացնում ենք ստորև:

«Ջիզրեում պետության ոստիկանությունը պաշտոնական մեքենաներից հայտարարում է բնակչությանը, թե «հայերը ձեզնով հպարտանում են, բոլորդ հայ եք, հայ...»:

Այդ խղճուկ ոստիկանները, որոնք կարծում են` այդպիսով վիրավորել են քրդերին, ակնհայտ է՝ նրանց բացարձակապես չեն ճանաչում: Մինչդեռ քրդերը վերջին տասը տարում Հայոց ցեղասպանության և այդ ժամանակ կատարվածի վերաբերյալ լուրջ հարցադրումներ են արել, ընդունել, որ Ցեղասպանություն է տեղի ունեցել, ամաչել այդ Ցեղասպանության մեջ մաս ունենալու համար և հայերից հազարավոր անգամներ ներողություն խնդրել: Մի կողմ թողնենք ուսյալին, քաղաքաբնակին, այսօրվա դրությամբ քրդական որ գյուղն էլ մտնեք, կպատմեն հայերի դեմ իրագործված գազանության և կատարվածի կապակցությամբ իրենց զգացած տխրության մասին: Տատվան գյուղում, ուր տարիներ շարունակ աշխատել եմ, այնքան էին ամաչում իրենց պապերի՝ հայերի դեմ իրագործած Ցեղասպանությունից, որ ամեն անգամ այդ մասին խոսելիս ասում էին. «Նրանք այնքան գեղեցիկ էին, որ բոլորը նրանցով զմայլվում էին... Նրանք այնքան բարի էին, որ բոլոր որբերին կերակրում էին: Նրանք այնքան տաղանդավոր էին, որ ամենադժվար քարն անգամ շատ նուրբ տաշում էին: Այստեղ ինչ գեղեցիկ բան կա, մնացել է հայերից»:

Սակայն քրդերի մոտ կատարված այս վերափոխումը, դժբախտաբար, չենք կարող ասել, որ տեղի ունի նաև թուրքերի շրջանում և Թուրքիայի արևմուտքում: Իրենց ջենթլմեն համարողներն անգամ չկարողացան այս հարցը խելամտորեն քննարկել: Հրանտի հուղարկավորության ժամանակ ծնված հույսը շատ արագ մարեց. հայերը երկչոտ աղավնիների պես դեռ շարունակում են ապրել այս երկրում:

Վերոհիշյալ հայտարարությունն արած տգետներին երկու խոսք ունեմ:

Մենք հայ ենք, հույն, ալևի, սիրիացի փախստական, եզդի, քուրդ... Կարճ ասած՝ այն ամենը, ինչը դու ատում ես: Եվ մենք հպարտանում ենք մեր ինքնությամբ: Եթե դադարեցնեք ճնշումն ու ձեր իշխանությունը պարտադրելը, թուրք էլ կլինենք: Այս ինքնություններից ոչ մեկը մեզ համար խնդիր չէ, սակայն ձեզ նման ռասիստ-ֆաշիստները խնդիր են ամբողջ աշխարի համար:

Հայերը մեր եղբայրներն էին, ձեզ նման թուրքերն ու քրդերը ոչնչացրեցին նրանց: Երանի մի օր մեզ ներեն և, ինչպես դուք եք ասում, մեզնով հպարտանան...Վստահ եղեք՝ կարոտով սպասում եմ այդ օրվան, երբ հայերը մեզ դարձյալ որպես եղբայր կընդունեն:

Այո՛, մենք հայ ենք:

Իսկ արած դաժանությունների պատճառով, վախից երեսը մինչև աչքերը ծածկելով, հասարակության մեջ դուրս չեկողներդ, ջրցաններից մարդկանց վրա ջուր ցանողներդ, թաքստոցներից մարդկանց վրա կրակողներդ, հացը ձեռքին՝ 75-ամյա ծերունուն սպանողներդ, տների վրա ռումբ նետողներդ, քնած մարդկանց սպանողներդ, փոքրիկների դիակները պղծողներդ..., դուք, դուք ովքե՞ր եք»:

Թարգմանությունը՝ Արազ Գայմագամյանի

yerkir.am

Ինչպե՞ս Արևմտյան Հայաստանը վերածվեց Հյուսիսային Քրդստանի

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել է, որ իր երկրի համար առաջնային սպառնալիք «Իսլամական պետություն» (ԻՊ) ահաբեկչական խմբավորումից ավելի շատ համարում է Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցությանը (PKK):
CNN International հեռուստաալիքի հետ զրույցում Էրդողանը դժգոհել է, որ Արևմուտքը Թուրքիային «մենակ է թողել ահաբեկչության դեմ պայքարում»:

«Թուրքիայի համար թիվ մեկ սպառնալիքը PKK-ն է: ԻՊ-ը Թուրքիայի համար որպես սպառնալիք երկրորդ շարքում է», -ասել է նա և ԻՊ-ին զուգահեռ «ահաբեկչական սպառանալիք» անվանել նաև Սիրիայի քրդական «Դեմոկրատական միասնություն կուսակցությանը (PYD), որը Սիրիայում պայքարում է ԻՊ-ի դեմ:

«Մենք հարկադրված ենք PKK-ի դեմ պայքարը շարունակել մինչև վերջ», - հավելել նա:
Թուրք-քրդական հակամարտությունը, որը վերջին մի քանի տարիներրին հանդարտվել էր, կրկին սուր դիմակայության փուլ է մտել, և այդ ամենը կատարվում է Հայաստանի անմիջական հարևանությամբ: Մինչ Հայաստանում փորձում են գնահատել իրավիճակը և ապագա հարևանի նկատմամբ քաղաքական դիրքորոշում գտնել, Քրդստանի տեսլականը օրեցօր իրական է դառնում: ՀՀ-ի դիվանագետներին իսկապես շատ բան կա խորհելու, քանի որ սա այն դեպքը չէ, երբ պետք է առաջնորդվել «Իմ թշնամու թշնամին իմ բարեկամն է» սկզբունքով:

ՀՀ անկախության հռչակումից ի վեր Օսմանյան Թուրքիայի կողմից իրականացված Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և հատուցման պահանջն այդպես էլ տեղ չգտավ ՀՀ-ի արտաքին քաղաքականության օրակարգում: Հայաստանը, գտնվելով պատերազմական իրավիճակում, նախընտրեց խուսափել Թուրքիային պահանջներ ներկայացնելուց` գերադասելով նորմալ հարաբերություններ հաստատել ցեղասպան հարևանի հետ: Սակայն աշխարհասփյուռ հայության բոլոր ներկայացուցիչների ներսում հայրենատիրության պահանջը տակավին կենդանի է: Քաղաքական ռոմանտիզմի ոլորտից է խոսել Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման, Արևմտյան Հայաստանի տարածքների վերադարձի մասին, առավել ևս, որ Արևմտյան Հայաստանն այսօր վերածվել է Հյուսիսային Քրդստանի:
Այսօր քրդերը թուրքերից պահանջում են մեկ դար առաջ իրենց խոստացված հայրենիքը: Հայրենիք, որոնք նրանք վաստակեցին Հայոց ցեղասպանության տարիներին թուրքերին ցուցաբերած իրենց աջակցության և Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին թափաց արյան դիմաց:

Այսօր քրդերը 77 միլիոնանոց Թուրքիայի ամենախոշոր ազգային փոքրամասնությունն են կազմում: Պաշտոնապես նշվում է, որ Թուրքիայի բնակչության 80 տոկոսը ազգությամբ թուրքեր են, 18տոկոսը` քրդեր, իսկ մնացածը տարբեր ազգությունների ներկայացուցիչներ:
Թուրքիայում քրդերի քանակի վերաբերյալ տվյալները հակասական են, սակայն նշվում է, որ մոտ քսան միլիոն քուրդ կոմպակտ բնակվում է Հայաստանին սահմանակից վայրերում, որն ընգրկում է նաև Արևմտյան Հայաստանը:

Իսլամի հանրագիտարանը Թուրքական Քրդստանը ներկայցնում է մոտ 190 հազար քառակուսի կմ տարածք ընգրկող և տասնյոթ շրջաններից բաղկացած միավոր, որի մեջ մտնում է Երզնկան,Կարսը, Մալաթիան, Բինգյոլը, Մուշը, Աղրին` Արարատի մերձակայքը, Դիարբեքիրը, Բիթլիսը, Վանը, Դերիսմը, Եդեսիան, Խարբերդը, Սղերդը, Մարդին, Հաքարը:
Հիշեցնենք, որ Օսմանյան կայսրության կազմի մեջ մտնում էր Արևմտյան Հայաստանը` իր վեց` Վանի, Էրզրումի, Խարբերդի, Դիարբեքիրի, Սվազի, Բիթլիսի վիլայեթներով, որտեղ գերազանցապես հայ բնակչություն էր: Եվ ընդամենը մեկ դար անց այս տարածքներում հայի հետք էլ չկա, ավելին` գրեթե զրոյացված են այստեղ երբևէ հայ բնակչության վերադարձի հույսերը: Քրդերի` Արևմտյան Հայաստանում հայտնվելը կապված է մի շարք քաղաքական որոշումների հետ, որոնք կայացվել են դեռևս մեկ դար առաջ:

20-րդ դարի սկզբին քրդերը տարածաշրջանի այն խոշոր ժողովուրդներից էին, որոնք չունեին պետականություն կամ ինքնավարություն: Ընդհանրապես այդ ժողովուրդի ինքնագիտակցությունը դեռևս ցեղային մակարդակի վրա էր, և ինչպես փաստում է անգլիացի Առնոլդ Թոյնբին, քրդական ազգային զգացումը իրեն կարող է դրսևորել թուրքերին, արաբներին, անգլիացիներին կամ որևէ այլ օտար տարրի դեմ հակադրվելու ձևով, սակայն այն կատարելապես բացակայում է, երբ խոսքը գնում է մեկ ընդհանուր քրդական համադաշնության մասին:

Արևմտյան Հայաստանի տարածքում Քրդստանի ստեղծման գաղափարը դիվանագիտական շրջանակներ մտվեց անգլիացի պաշտոնյանների կողմից: 1917 թ. դեկտեմբերի 18-ին անգլիացի դիվանագետ Ֆ. Քերրը առաջարկեց հայկական վեց վիլայեթներից մեկում ստեղծել Անկախ Քրդստանը: Այդ ամենն առաջին հերթին բխում էր Անգլիայի ազգային շահերից, քանի որ Սայքս-Պիկոյի գաղտնի պայմանագրով Միջագետքը (այդ թվում նաև նրա հյուսիսային մասը կազմող, այսպես կոչված, Իրաքյան Քրդստանը) անցնում էր Անգլիային, ուստի վերջինս ամեն կերպ փորձում էր ազդեցության գոտուց դուրս հանել անկախ Քրդստան ձևավորելու մասին գաղափարը: Անգլիական պաշտոնյանները հավաստիացնում էին քրդերին, որ այդ տարածքները զերծ են լինելու հայերի հավակնություններից և դառնալու է Քրդստանի ձևավորման ամենահավանական օջախը: Չնայած ենթադրվելիք Քրդստանի ձևավորման համար բազմաթիվ տարբերակներ էին առաջարկվում, սակայն այդ բազմազան ծրագրերը գծագրվում էին Արևմտյան Հայաստանի տարածքում: Քրդական խնդրին լուծում փորձեց տրվել Սևրի պայմանագրով, որի 62-64-րդ հոդվածներով նախատեսվում էր Թուրքիայի տարածքում ստեղծել ինքնավար Քրդստան, նրան տրամադրելով իրավունք, որ մեկ տարուց հետո այն անջատվի Թուրքիայից և վերածվի անկախ պետության:

Սևրի պայմանագրով էր նաև, որ հայկական վեց վիլայեթներից երեքը դուրս բերվեցին նրա տարածքից: Դրանց մի մասը մնալու էր Թուրքիային, մյուս մասը՝ Եփրատից արևելք, ամրակցվում էր Քրդստանին: Անգլիան լավ էր հասկանում, որ Դիարբեքիրն ու Մալաթիան հնարավոր չէր վերցնել իր հովանավորության ներքո, ուստի փորձում էր Իրաքի տարածքում գտնվող Մոսուլը միավորել Քրդստանի հետ` մեծացնելով իր ազդեցության գոտին:Սակայն այդ պայմանագիրը այդպես էլ ուժի մեջ չմտավ ու չեղյալ համարվեց 1923 թվականի Լոզանի պայմանագրի ստորագրումից հետո:

Քրդստանի ստեղծումը ժամանակի խնդիր է, ուստի ՀՀ-ի դիվանագիտական շրջանակները պետք է պատրաստ լինեն առերսվելու նոր հարևանի հետ: Չնայած 2007թ-ին ընդունված ՀՀ Ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ նշվում է, որ Հայաստանը պատրաստ է Թուրքիայի հետ առանց նախապայմանների հարաբերություններ հաստատել, սակայն Քրդստանի ստեղծմամբ տապանաքար է դրվում Հայոց պահանջատիրության վրա: Եթե Քրդստանի չստեղծման դեպքում Հայաստանը կարող էր պահանջներ ներկայացնել թուրքական կառավարության` ակնկալելով ստանալ հատուցում և նույնիսկ հողերի վերադարձ, ապա ստեղծվելիք Քրդստանը Օսմանյան կայսրության իրավահաջորդը չէ, որին հնարավոր կլինի պահանջներ ներկայացնել: Եվ խելամտության սահմաներից էլ դուրս է հավակնություններ ունենալ մի տարածքի նկատմամբ, որտեղ քսան միլիոն մարդ պայքարում է հայրենիք ունենալու համար: Թերևս ՀՀ-ի համար միակ հնարավոր տարբերակը Քրդստանի հետ հաստատել բարիդրացիական հարաբերություններ և հասնել նրան, որ Արևմտյան Հայաստանում առկա հայկական մշակութային ժառանգության օրինական ժառանգորդը համարվի ՀՀ-ն:

Աննա ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ

Times.am 

Ինչպե՞ս Արևմտյան Հայաստանը վերածվեց Հյուսիսային Քրդստանի

Ժամն է ծուռ նստելու եւ շիտակ խոսելու

Տագնապալի օրեր ենք ապրում: Երկիրն օր-օրի գահավիժում է: Արտագաղթողը հիասթափված ու հաստատակամ լքում է երկիրն ու իրեն ստորացրած հայ իրականությունը, իսկ մնացողներն էլ երանի տալով գնացածներին, շիվարած են թե ներկայի և թե ապագայի առումով:
Անհույս, անթափանց վիճակ է շարքային մարդկանց մոտ,  ուր համար մեկ հարցն է, թե լավ, բա վաղն ի՞նչ է լինելու:

Տրամագծորեն հակառակն է իշխանական դաշտում: Տղերքն այնքան էներգիա, անամոթություն ու կամք ունեն, որ իրենց կերտած համազգային այս աղետից  փոխանակ գետինը մտնելու, իրենց վերարտադրությունն ապահովող նոր սահմանադրությունն են համառորեն առաջ տանում:
Ու սոսկալին այն է, որ ողջ հայությունը գիտի, համոզված է, որ սրանց դեմ ոչ մի շանս չկա՝ կեղծելու են՝ արյամբ, թե թարախով իրենցն են անելու, թեկուզ և վերջին հայի գոյության գնով:

Փորձենք մի վերջին անգամ «ծուռը նստել - շիտակ խոսել» և իրերն իրենց անուններով կոչել:

Առաջին հերթին հասկանանք, ինչ սուբյեկտներ են  ասպարեզում, ինչ  են անում, և ինչու են անում:
- Իշխանականն առանձնապես քննարկել էլ պետք չէ: Բոլորն էլ գիտեն, որ ռեժիմի դեմքն ու հիմքը տասնյակի հասնող կրկնահանցագործներ են: Կենտրոնական դեմքերն էլ այդ հանցագործների և պատվիրատուն են, և վերին տանիք- հովանավորները:
Իշխանական ստորին օղակներում ժողովրդի ու իշխանության արանքը սպրդած, «տուն պահող»՝ մեր բարեկամ երկերես պնակալեզներ են: Իսկ առանցքում էլ ոստիկանն է՝ ոստիկանապետության հիմնային բյուրեղը:
Իրականում իշխանականը մեր ներկա արժեքայինի վրա հիմնված կուռ համակարգ է, ուր ամեն ինչը հաշվարկված է ֆեոդալական ենթակայության, ստորամտության, տգիտության ու նաև լպիրշության վրա: 25 տարի է այն կա, բարգավաճում է, և երբևէ դեռ սայթաքած չկա:

- Ովքեր են և ինչ է ընդդիմությունը: «Հները»-հայտնիները՝ իրենց սպառած ու երբևէ հաղթելու ունակություն ու կամք չցուցաբերած, ինքնասիրահարված, բայց ամբիցիոզ թույլիկներ են, որոնք այլ երկրներում վաղուց մոռացված ու անցած փուլ կլինեին: Իսկ մեզանում նրանք դեռ կան ու «ակտիվ» են, քանի որ ասպարեզը կայուն «հին» է իր էությամբ, խնդիրներով ու մեթոդականով:

«Նորերը»- ջահելներն էլ տարբեր պատճառներով թաղ նայողի կարգավիճակի չձգած մարգինալների մի հախուռն կոհորտա է, որը չգիտի իր անելիքը  և չի պատկերացնում ժամանակակից աշխարհի քաղաքական ու քաղաքացիական  որևէ դրվածքը:
Մարդիկ դեռ հայրերի ձեռքը բռնած գնացել են  միտինգի, երթի, նստացույցի, հացադուլի, պահանջելու ու  վանկարկելու: Հիմա էլ մեծացել են, ինքնուրույն են նույնն անում՝ միայն հոր փոխարեն իրար ձեռք բռնած: Գործը «վատ չի գնում», առավել ևս, որ իշխանականի տղերքը ժամանակ առ ժամանակ առիթը տալիս են:

Քաղաքական շրջապտույտի սցենարն ու ողջ ընթացքը  վաղուց հայտնի  է: Ոնց ցուլի դեմ կարմիր լաթ խաղացնող մատադորն է խաղը հաղթում, այնպես էլ հայ իշխանություններն են հերթական «բողոքը» հանգեցնում սահմանադրական ցույցի, միտինգի, ստորագրահավաքի, երթի, նստացույցի, հացադուլի ու հաղթում:
Եվ թվում է, թե աշխարհում չկա մի ուժ, մի միտք, մի օրինակ, մի Աստված, մի առաքյալ, մի Գանդի, որը հայ ընդդիմադիրին կստիպի կանգ առնել ու բետոնակուռ  ճակատի ու անիմաստ կոկորդի փոխարեն, ուղեղ աշխատեցնել:

Դրա համար, ես ոչ իշխանականին ու ոչ էլ ընդդիմադիր ակտիվին ասելիք չունեմ: Դրանք նույն մետաղադրամի երկու երեսներն են՝ մեկը արծվի, մյուսն էլ թագավորի տեսքով: Բայց մենք հո գիտենք, որ մեզանում ոչ արծիվը կա, ու ոչ էլ թագավորը:
Ասելիքս իմ կողքիններին է, շարքայինին մարդուն: Նրանց, ովքեր վաղը ստիպված են պանդխտության ցուպը վերցնելու, ոնց շատերս ենք արդեն արել:
Խնդիրն իրականում մենք ենք՝ ոչ նրանք: Մենք ենք նրանց թույլ տվել, որ հանցագործ լինելով հանդերձ իշխանավոր դառնան: Գող, ավազակ ու  տգետ լինելով՝ մեր հարցերը լուծեն:

Մենք ենք հանդուրժել, որ հարցերը չլուծվեն, գումարվեն, կուտակվեն ու դառնան դժոխային: Մենք ենք թույլ տվել, որ աճպարարները մեզ երեխայի պես խաբեն,  ու քթներիցս բռնած իրենց ուզածն անեն:
Մենք ենք թողել, որ միտինգի յալանչին քաղաքական գործիչ համարվի ու մեզ պատեպատ տալով ջնջխի: Մենք ենք թույլ տվել, որ երկու ստանդարտներ լինեն մեր մեջ, մեկը՝ իրական գործնական-անձնականի մասով, իսկ մյուսը՝  հեքիաթային, անիրական՝ պետական-քաղաքական-հանրային մասով:

Անձնականում մենք  դաժան ճշմարտացի ենք՝ սկսած ունեցած եղունգով գլուխ քորելուց, իսկ հանրայինում մանկական հեքիաթային ենք՝ պայքար-պայքար մինչև վերջով:
Խնդիրը մեր մեջ է: Նրանում է,  որ մենք անտեղյակ ենք քաղաքագիտականի այբուբենին: Եվ մեզ երբևէ ոչ մեկը բացատրած չկա, որ իշխանությունը բյուրեղ է, որի մեջ ամենքս էլ կանք, մեր տեղն ունենք, եթե միայն հասկանանք, թե որտեղ, ինչպես ու ինչ լծակներով:
Ընդդիմադիր ակտիվը 20 տարի շարունակ քարոզել է, թե արի կողքս կանգնի, շատանանք, ու մեր տեսքից իսկ նախագահի սիրտը կանգնի, ոստիկանությունը կեղբայրանա ու պրծ, գործը կավարտվի:

Բայց տասնյակ անգամներ նույն սցենարով պարտվելուց հետո էլ, երբևէ ոչ մեկը չի ասել, թե հարգելիս, ես պարտվող եմ, իմ կողքերում անելիք չկա: Ես էլ քո պես անկարողի մեկն եմ, ուղղակի քեզ դես ու դեն տանելով հավակնություններիս եմ հագուրդ տալիս՝ ի հաշիվ քո անտեղյակության:

Չի ասել, որ դու գնա, տանը, քո շրջապատում, քո մերձավորների մեջ, քո աշխատավայրում քո իրավունքները պաշտպանի: Սկզբունքային դարձիր, ազնվություն ու կարգապահություն մտցրու: Փոքր հանցագործին դեռ սկզբներում  ինքդ դիմադրիր, որ չդառնա մեծ պատուհաս: Պնակալեզին արժանին մատուցիր, տգետին մի քծնիր, անարդարին ճանապարհ մի տուր, ընտրակեղծիքի մի գնա՝ մայրդ ու հայրդ էլ լինեն, ձեռքներից բռնի ու կարգի հրավիրի: Շանտաժին տեղի մի տուր, ոստիկանին, քննիչին, դատավորին, հարկահավաքին, չինովնիկին ու իշխանական որևէ սրիկային մի ենթարկվիր, քեզ հասու ամեն հնարավոր ձևերով ու գործիքներով քո իրավունքները պաշտապանիր, քո վրեժը լուծիր, որովհետև անօրեն է երկիրը, ու միակ  օրենքը ինքնադատաստանն է:

Չեն ասել, որ սա է մեր ազգային ծուռ դրվածքը, մեր ներքին կրկնակի, եռակի ու բազմակի ստանդարտը: Չեն ասել, որ ստորին սրիկան է վերին սրիկայի հենարանը, և վերին սրիկային գահից գցելու միակ ձևը ստորին սրիկային չեզոքացնելն է:
Հայ ավանդական, թույլ արժեքայինն ու հայ տգետ ընդդիմությունը ձեռք-ձեռքի կերտել են մեր իրականության ահավոր կեղծ մի պատկեր, ուր սրիկան իբր մեր մասնիկը չէ, այլ ուրիշ է ու մեզանից դուրս: Ուր խնդիրների լուծման մեջ դու կաս միայն հրապարակային ներկայությամբ միտինգին, բայց ոչ երբևէ  որևէ գործով, կամ գոնե վերաբերմունքով:
Ուր դատավորն ուրիշն է, պատժողը՝ ուրիշը, հարց լուծողը՝ ուրիշը, որոշում կայացնողը՝ ուրիշը: Իսկ դու ոչ մի բան ես՝ շախմատային լեզվով ասած, զոհաբերության զինվոր ես, որին կզոհաբերի ով ուզի, երբ ուզի, ինչ նպատակի համար ուզի ու ոնց ուզի:
Այ սա են ներշնչել  իրենց քաղաքական գործիչ հորջորջածները՝ լինեն անկախական, ժողովրդավար, կոմունիստ, ռուսամետ թե արևմտամետ:

Ինչո՞ւ:

Միթե որևէ մեկի մտքով չի անցել այս ամենին հակասող տարրականը, որը գրված է քաղաքագիտական ցանկացած դասագրքում, մեկնաբանել, բացատրել, տեղ հասցնել: Ես իմ կասկածներն ունեմ, թե ինչու չի արվել դա, բայց չեմ բարձրաձայնի, որովհետև ավելի գորշ պատկերների կհանգենք:

Բավարարվեմ վերահաստատմամբ:

1. Ներկա հայկական ընդդիմություն կոչված խառնամբոխն իր տեսականով, տեսլականով, մոտեցումներով և գործիքադարանով կատեգորիկ ոչ համարժեք է իրավիճակին: Այն երբևէ չի խոստովանի իր սնանկությունը, բայց կշարունակի մարդկանց տանել-բերելն ու հիասթափեցնել-երկրից արտագաղթեցնելը:

2. Իշխանությունները երբևէ չեն գնա զիջումների ու ներքին ռեֆորմացիայի, որովհետև դրա ոչ խթանն ունեն և ոչ էլ կարիքը: Իրենք իշխում են, և դրանից ավել իրենք որևէ այլ նպատակ չունեն: Իրենց քրեական ուղեղին չի հետաքրքրում, թե կտրում են այն ճյուղը, որին նստած են: Անհաղորդությունը հատուկ է նույնիսկ գրագետ իշխանություներին, որովհետև իշխանություն ասածն իրականությունից կտրված իներցիոն կառույց է, և չափազանց դժվար է նրանում ներքին ռեֆորմների գնալը:

3. Որպես վերափոխման միակ ռեսուրս մնում են շարքային մարդիկ, ովքեր ունակ կլինեն հասկանալու մեզ համակած պրոբլեմների խորքային բնույթը և իրենց մեջ ուժ կգտնեն դիմադրելու երեք ճակատով՝

Ա-. Կհակառակվեն տգետ ընդդիմությանը, և նրան կպարտադրեն ադեկվատ վարք ու մոտեցումներ:

Բ-. Կլուսավորեն անտեղյակ բարեկամությանը, ընկերականին, հարևանությանը՝ անձնական սկզբունքայնությամբ երկիրը կործանումից փրկելու մասին:

Գ. Կսաստեն իրենց հասու իշխանական ստորին պնակալեզների շերտին՝ վերջացնելու երկակի խաղը, իսկ կարկառուններին էլ անձնապես արժանին կմատուցեն:

Սա է ելքն ու միակ անելիքը:

Ցավոք, ասվածի դեմ են մեր ազգային դարավոր տաբուները՝ փրկիչի, արտակարգ լիդերների անհրաժեշտության մասին, միասնականության մասին, «գյուղ կանգնի-գերան կկոտրի»-ի մասին:

Երևի ուշացած է արդեն, բայց սա է՝  կամ կհասկանանք, կսթափվենք, և ամեն մեկս մեր տեղում տեր կկանգնենք մեզ կործանող ներքին ստահակին, կամ կմնանք տգետ ընդդիմադիրի, կեղծ փրկիչի, ճարպիկ աճպարարի հույսին և դուրս կգանք պատմության թատերաբեմից:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Մեկնաբան

Lragir.am

Փողոցային հեղափոխության չբարձրաձայնվող դասերը

Հեքիաթ չէ սա, հայկական մամուլը հեղեղած պոռոտախոս-սնապարծությամբ լեցուն, «21-րդ դարը մերն է լինելու» տխմար, անհիմն, գետնից կտրված, թղթե խաղալիք ծիտիկի պես վեր նետված բարբաջանք չէ սա։ 
ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ այս հոդվածը մե՛ր մասին է, մեր ողբալի երկրի՛, մեր բոլորիս կերտած, ստեղծած խայտառա՛կ իրականության մասին է այն։ Գլուխները գետնին, ոտները վերևներ տնկած ոմանց հաստատ դուր չի գալու այն, վայ-հայրենասերների քիմքին հաճո չի լինելու հաստատ, բայց սա այն Ճշմարտությունն է, որ կոչվում է ԴԱՌՆ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Բաղրամյան փողոցի  բացվելով միաժամանակ փակվեց հայկական քաղաքական կյանքի մի էջ, որը շատերին ներկայանում էր որպես նոր, ուրույն և հուսադրող:
Ըստ ֆորմալ սցենարի, երիտասարդությունն ինքնաբուխ դուրս էր եկել իշխանությունների դեմ զուտ սոցիալական հարցով և իր պայքարով կարողացավ հոսանքի թանկացումն իջեցնել նախատեսված 17-ից 7 դրամի:

Սա երևի մեծ նվաճում է, եթե ի նկատի ունենանք որ նրանց դեմ կանգնած էր ռուսական ամենազոր ընկերություններից մեկը, և Բիբինն ինքը, ով «թքած» ուներ թե մարդկանց, թե պառլամենտի ու մեծ հաշվով նաև Հայաստանի վրա:
Իրոք, եթե հայ մարդիկ կարողացել են «դասավորել», որ կրթական հաստատությունը  ձևակերպվի որպես հոսանքի մատակարար ու 60 դրամով հոսանք վաճառի ցանցերին, ապա բիբիններն էլ կթքեն նման մարդկանց ու նրանց երկրի վրա:

Հասարակական-քաղաքական կյանքում ամեն ինչ իր սկիզբն ու վերջը, արմատն ու   պտուղը, պատճառն ու հետևանքն ունի: Ճիշտ այնպես, ինչպես հիմնային, մոլեկուլյար բյուրեղի ատոմների դասավորությունը կերտում է մեզ տեսանելի մեծ բյուրեղը:
Եվ բիբիններին ու հայ իշխանություններին, ընդդիմությանն ու նրա առաջնորդներին  հասկանալու համար պետք է ընդամենը արմատին, հիմքին նայել:

Իսկ արմատը, մեղմ ասած, արյունաշաղախ, գենոցիդով ու պարտություններով կերտված մեր արժեքայինն է, որը 30 դրամով հոսանք է առնում ու 60-ով ծախում, սահմանին 189-ով գազ է առնում ու ներսում 380-ով ծախում:
Այո, այո, այդ մենք ենք առնում ու մենք ենք ծախում: Մենք ենք մեր տունը քանդում, մենք ենք երկիրը դատարկում, մենք ենք իրար հոշոտում: Ռուսներն այդ ամենում ընդամենն իրենց բաժինը փախցնող մեծապետական ժուլիկներ են, որոնք գիտեն, մեր իշխանական պլինտուսի հետ «աշխատելու ձևերը»՝ այսինքն մի հատ «փըշտ» ասելը:
Ոնց ընտանիքի անդամն է ընտանիքի դրսևորումների պատասխանատուն, էնպես էլ քաղաքացին է պետության բոլոր դրսևորումների պատասխանատուն: Ես պատասխանատու եմ Հայաստանում կատարվող ամեն այլանդակության համար, և նմանապես, բոլոր հայաստանցիք են պատասխանատու:

Հայաստանն առաջին հերթին մեր կերտածն է, հետո նոր ԿԳԲ-ի, թուրքերի, ասիականության, լիսկաների, լֆիկների ու մյուսների: Որովհետև հանրային արժեքայինի կերտումը երկու իրարամերժ պրոցեսների հանրագումար է՝ արարման ու մերժման: Հրապարակում միշտ էլ առկա են բևեռային երկու մտքեր, երկու օրինակներ, երկու մոտեցումներ, երկու վարք՝ նորման և աննորմալը, մարդկայինն ու հրեշայինը, սատանայականն ու Աստվածայինը: Շարքային մարդն ազատ է հետևելու դրանցից որևէ մեկին: Եվ եթե մեզանում հաղթել է հրեշայինն ու աննորմալը, ուրեմն նորմալներն ու մարդիկ պարտվել են աննորմալին ու հրեշին իրենց ասելիքում, օրինակում, մատուցման ձևերի մեջ, տեսականում ու գործնականում:

Պարտվել են ամեն օր ու ամեն քայլափոխի, տարիներ ի վեր ու դարեր շարունակ: Մեր ու զարգացած ազգերի միակ տարբերությունը սրանում է: Նրանք հաղթել են իրենց մեջի աննորմալին ու հրեշին, իսկ մենք պարտվել ենք մեր մեջի աննորմալին ու հրեշին:
88 թվին հրապարակ ելած ջահելները ծանր, «քռքաշ», հետևանքային՝ ադրբեջանական ու սովետական ոտնձգություններին զուտ արձագանքող պրոցես էին տանում՝ Գորբաչովից Ղարաբաղ ուզելով, նաիրիտ փակելով, դոշ ծեծելով ու հարակից հիստերիայով:

Պահին ու ապագային միտված ոչ մի նախաձեռնողական քայլ, ոչ մի կոնցեպտուալ ծրագիր չկար: Նույնիսկ մոտեցող պարտադրված անկախության զգացումը չկար:
Ղարաբաղն իհարկե Գորբաչովը չտվեց: Ապաշնորհության պատճառով թուղթ դառած սովետական ռուբլին լցվեց Հայաստան, տնտեսությունը կանգնեց, երկիրն անշնչացավ:
Թուրքերի պարտադրած պատերազմը մտանք, ու ահռելի կորուստներով հիմա ունենք էս դատարկվող երկիրն ու ոչ պատերազմ-ոչ խաղաղություն վիճակը, ուր մեր տականքն է մեր տերը:

Եզրակացություն. դեռ 88-ին ջահելներն անում էին այն, ինչ չգիտեին, իսկ ավագ սերունդն էլ հետևում էր ջահելներին ու ձենը կտրած սպասում էր հրաշքի, որը չկատարվեց:
Նաիրիտը փակելու խնդրով քիմիայի հազարավոր մասնագետներից որևէ մեկը խիզախություն չունեցավ բարձրանալու ամբիոն ու ասելու, որ հարգելիներս, դուք ոչ քիմիա գիտեք, ոչ տնտեսություն, ոչ էլ Նաիրիտ գործարանի էությունից եք բան հասկանում: Շեշտեր, որ Նաիրիտը համաշխարհային մակարդակով մոնոպոլիստ է, որ Նաիրիտի հաշվին Հայաստանի մնացած տնտեսությունն է ապրում: Որ Նաիրիտը բանակցային գործիք է, այլ ոչ թե տարան, որով սովետ պետք է քանդեք: Բացատրեր, որ Նաիրիտը կարելի է ոչ թե փակել, այլ մեր ուզածով շահագործել ու երկիր շենացնել:
Բայց չեղավ նման հրաշք՝ մասնագետները չխոսեցին: Իսկ ջերմուկով բարեկեցության հասնելու ջատագովները խոսեցին, գրավեցին ողջ եթերն ու ասպարեզը և ավիրեցին  գործարանը, որը մինչև այսօր էլ մի քանիսի միլիոնների բազառի առարկան է ու հազարավորների դժբախտությունների կիզակետը:

Հիմա էլ նույնն էր՝ Բաղրամյանի վրա էին ջահելները, որոնք «պայքարում» էին  88 թվից "հոլ փախցրած", արդեն 50-60 տարեկան ավազակ իշխանությունների դեմ: Բայց ոչ ոք չգիտեր, թե ինչ է անում, ինչու է անում և ինչու պետք է իշխանությունը զիջի:
Ջահելները չգիտեին ինչ ու ոնց անելը, իսկ ավագ սերունդն էլ, որը նախորդ  խաբված սերունդն էր և որը պետք է որ իմանար, թե ովքեր են այս իշխանությունները, պետք է որ պատմեր, սովորեցներ նոր սերնդին իր սխալների մասին՝ բայց լռում էր: Լռում էր, երբ ջրում ու ծեծում էին իր զավակներին ու թոռներին:
Նույնիսկ սպորտում, մարզիչի գործն է իր սանին քայլերը հուշելը: Բայց մենք նույնիսկ որպես մարզիչ էլ մեր բարձրության վրա չեղանք:

Ու լուռ էլ կմնանք՝ ճիշտ նույն ձևով, ինչպես նախորդ փուլերում լռում էին Հայաստանի մասնագետները, ակադեմիկոս կոչվածները, դոկտորներն ու պրոֆեսորները, երևելիներն ու ամենագետները:
Սա է հայկական արժեքային բյուրեղը՝ «եղունգ ունես՝ գլուխդ քորի» հիմնային  բյուրեղը:
Եվ այդ բյուրեղն ամեն պահի սրբորեն պահպանվում է շատ-շատերի կողմից: Հանրային փուչ ակտիվությամբ ջրի երես ելած տգետների կողմից՝ որոնք համոզել են կողքիններին, որ գիտուն են: Օպտիմիստների կողմից, որոնք լլկեցնում են բոլոր նրանց, ովքեր կհամարձակվեն գաղջ իրականությունը քննել: Կուսակցականների կողմից՝ որոնք իրենց դիրքերը պահելու համար պատրաստ են ցանկացած ստորության: Իշխանամետների կողմից, որոնց ձեռնտու է այս դժոխային վիճակը: Մի կերպ ֆիզիկական գոյությունը քարշ տվող համակերպվածների կողմից՝ որոնց միակ նպատակը ժամ ավել գոյատևելն է:
Ծանր վիճակ է:

Իրականում կոնկրետ մեղավորներ չկան: Քրեական հանցագործներ, մարդասպաններ ու հրեշներ իհարկե կան: Բայց հիմնական մեղավորը մենք բոլորս ենք, որ չենք հասկանում մեր ինչ լինելը, մեր դեֆեկտների հիմքը, մեր անելիքն ու չանելիքը ու չենք էլ մտածում այս հարցը քննարկելու մասին: Եվ հենց այդ արատներն են, որ կանաչ լույս են վառել մեր տականքի դեմ և մթնեցրել մեր օրը:
Ամեն քայլափոխի կլսենք, թե լիդեր չկա, լիդեր է պետք: Ոչ, լիդերը ներկա Հայաստանում դեռ անելիք չունի: Լիդերին կերտում է ժողովրդի արժեքայինը, ու նոր արդեն լիդերը հետադարձ կապով առաջ է տանում նորի պատրաստ ժողովրդին:

Հազար Չեգեվարա բեր, Գանդի, Մանդելա, Անդրանիկ ու Նժդեհ, այս արժեքայինով ժողովրդին նրանք քայլ անգամ առաջ չեն տանի:
Ժողովուրդն առաջին հերթին ազատության  արժեքը պետք է իմանա, դրա համար ֆիզիկական պայքարի գիտակցումը պետք է ունենա: Ազատության ու սկզբունքի համար պարտիզանական պայքարի գնալու պետք է պատրաստ լինի:
Մարդասպան պաշտոնյան, վերին իշխանավորները իրենց դիրքին են հասել սկզբունքային պայքարով, արյամբ ու դավաճանությամբ: Դա ևս հետևողական, ֆիզկական պայքար է եղել: Պատահական ոչ մի մարդ չկա վերևներում:
Եվ անհնար է նման պայքարով անցած ու դիրքի հասած մեկի դեմ դուրս գալ մանկական երազկոտությամբ ու արդյունքի հասնելու հույս ունենալ:

Իշխանությունները գիտեն և կրակելը, և բանակցելը և նույնիսկ համատեղ աղոթելը: Բարի լինենք ճիշտ գնահատել մեզ ու իրենց, մեր ուժերն ու նրանց հնարավորությունները՝ եղած արժեքայինի ու դոգմատիկ մեթոդականի  շրջանակներում:
Հազար անգամ նման մեթոդաբանությամբ փողոց եթե փակվի, հազար անգամ էլ այն բացվելու է ու պրոցեսն էլ պարտվելու է:

Նախապես երկրում պետք է կերտվի անկախության ձգտող ու անձնական շահի համար ֆիզիկական պայքարի պատրաստ գոնե 20-30 տոկոս հայություն, նոր որևէ քաղաքական կամ քաղաքացիական պայքարի քայլ մեկնարկվի: Իսկ դա անելու համար էլ գոնե 100 ունակ մարդ պետք է համակարծիք լինեն տեսականում և մեթոդականում և տարածեն իրենց գաղափարները:

Իսկ քանի դեռ դա չկա, թարգեք մանկամիտ ցանկություններով ու ոչ ադեկվատ գիտելիքներով հեծանիվներ հնարելը լուրջ չէ:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Lragir.am
Նոր ԷՋ

Ուրարտու=Հարմինուիա=Արմինա=Հայք. Որտեղի՞ց հայտնվեց «ուրարտու» տերմինը

Ուրարտու=Հարմինուիա=Արմինա=Հայք.  Որտեղի՞ց հայտնվեց «ուրարտու» տերմինը

«Ազատ Ձայն»-ն իր ընթերցողին է ներկայացնում մեծ հայագետ, լեզվաբան ՌԱՖԱՅԵԼ ԻՇԽԱՆՅԱՆԻ աշխատությունից մի հատված՝ նվիրված հայ ժողովրդի ծագմանն ու հնագույն շրջանին: Իշխանյանն իր այս աշխատության մեջ ապացուցում է, որ Աքեմենյան թագավորության շրջանից մեզ հասած արձանագրությունները հետևողականորեն մեզ տալիս են մի հավասարում ՝ Ուրարտու (Ուրաշտու)=Հարմինուիա=Արմինա=Հայք:  Կրճատ՝ Ուրարտու=Հայք: Ուրեմն աքքադական բազմաթիվ արձանագրություններում հիշվող urartaja, urastaja-ները կամ ուրարտացիները հայերն են, ուրարտայա թագավորները, զորքերը, ժողովուրդը՝ հայ թագավորներ, հայոց զորքեր, հայ ժողովուրդ:
Ստորև ներկայացնում ենք հատվածը.

«Մուսասիրի Արդինի տաճարում մ.թ.ա. IX-VII դ.դ. պատրաստված որոշ բարձրաքանդակներում և որմնանկարներում կարևոր տեղ ունեն տերևի, ճյուղի և ծառի խորհրդանշանները. օրինակ, քուրմը ծառի մոտ գուշակություն անելիս: Գերմանացի հնագետ Կալմայերը դրանց մասին գրել է. «Տերևների օգնությամբ կատարվող կատարվող այդպիսի ծեսը կարող էր լինել այն գուշակությունը, որն ըստ Մովսես Խորենացու, կատարվում էր քամու ազդեցությամբ «սոսի ծառերի տերևների խշշյունի շնորհիվ»: Իրոք, Խորենացին իր «Հայոց պատմության» առաջին գրքում, խոսելով Արա Երկրորդի որդու՝ Անուշավան Սոսանվերի  մասին, գրում է. «Նա, պաշտամունքի համաձայն, նվիրված էր Արմավիրի սոսի ծառերին Արմավիր քաղաքում, որոնց տերևների հանդարտ կամ սաստիկ շարժվելուց, նայած քամու ուժին և ուղղությանը, մեր Հայոց աշխահում երկար ժամանակ սովորություն կար գուշակություններ անելու»: Խորենացին, ասյպիսով, գրել է, որ այդ ծառապաշտությունը կամ տերևապաշտությունը եղել է «մեր Հայոց աշխարհում», իսկ ըստ աքքադական արձանագրությունների՝ այդ երկիրը կոչվել է Ուրարտու (Ուրաշտու): Հետաքրքրական է նաև, որ հիշյալ բարձրաքանդակներում, որմնանկարներում գուշակություն անող քուրմերի խույրերը նման են Տիգրան Մեծի և Արտավազդ Երկրորդի թագերին՝ պատկերված նրանց դրամների վրա:

Ուրարտուի ինչ լինելու մասին հստակ վկայություններ կան նաև Պարսկաստնաի Աքեմենյան թագավորների թողած եռալեզվյան արձանագրությունների մեջ:
Առհասարակ հին աշխարհի պատմության մի շարք իրողություններ պարզելու գործում մեծ դեր են կատարել բիլինգվա կոչվող, այսինքն՝ երկլեզվյան արձանագրությունները: Հին տիրակալներն իրենց արշավանքների, հաղթանակների կամ կառուցումների մասին ժայռերի, կոթողների և սալերի ու սալիկների վրա հաճախ նույն բանը գրել են երկու լեզվով, երբեմն՝ երեք: Դա այժմյան գիտնականներին օգնում է հին, անծանոթ լեզուներ սովորելու, անծանոթ երկրների ինչ և ինչպիսին լինելը պարզելու: Եթե զույգ կամ եռյակ նույնական արձանագրություններից մեկի մեջ եղած տեղանուններն ու ցեղանունները մեզ ծանոթ են, ապա նրանց օգնությամբ իմանում ենք, թե մյուս լեզվով գրված նույնական արձանագրության մեջ անծանոթ տեղանուններն ու ցեղանունները ինչին և ում են վերաբերում:

Մեզ են հասել պարսից Աքեմենյան թագավորների մի շարք եռալեզվյան արձանագրություններ՝ գրված մ.թ.ա. VI-IV դարերում: Այդ արձանագրություններում հիշատակվում են այն երկրները, որոնց դեմ պատերազմել են պարսից թագավորները կամ որոնք ինչ-որ ժամանակ գտվել են Պարսկաստանի գերիշխանության տակ: Բոլոր արձանագրությունները սեպագիր են՝ ամեն մեկում նույն բանը գրված է երեք տարբեր լեզուներով՝ էլամերեն, աքքադերեն, հին պարսկերեն: Էլամցիները Արևելքի հին ժողովուրդներից են, ապրել են Պարսից ծոցի հյուսիս-արևելքում մ.թ.ա. III հազարամյակից մինչև մ.թ.ա. VI  դարը: Էլամերենը, ինչպես ասվեց, երկար ժամանակ Պարսկաստանի պետական լեզուն էր: Աքքադերենը Հին Աևելքում տարածված էր, և Աքեմենյան թագավորներն իրենց հաղթանակների մասին գրում էին նաև այդ լեզվի բաբելական տարբերակով: Աքեմենյան թագավորների արձանագրություններում կարևոր էր նաև հին պարսկերեն տարբերակը:

Աքեմենյան արձանագրություններից շատերում է հիշվում Հայաստանը. հին պարսկերեն այն ամենուրեք կոչվում է Արմինա (կամ Արմինիա), էլամերեն՝ Հարմինուիա, աքքադերեն՝ Ուրաշտու (ասուրական Ուրարտու-ի բաբելական տարբերակը): Այդպես է աքեմենյան բոլոր մեզ ծանոթ արձանագրություններում, առանց բացառության. դրանք են Բեհիսթունի (Բիսիթունի), Նախշի Ռուստամի, Պերսեպոլիսի և մի քանի ուրիշ արձանագրություններ:
Աքեմենյան ամենահին արձանագրությունը այժմ Պարսկաստանի Բեհիսթուն գյուղի մոտ մի հսկա ժայռի վրա է փորագրված: Դա Դարեհ I թագավորի (մ.թ.ա 522-486թթ.) հրամանով է փորագրվել: Ինը մեծ սյունակից է բաղկացած: Վերևում Ահուրամազդան է ՝ արևի պես ճայռագայթող, ապա Դարեհը հաղթականորեն ոտքը դրել է պարտված իր գլխավոր հակառակորդի՝ Գաումատայի վրա, Դարեհի առջևում են ինը պարտված թագավորներ: Արձանագրությունը պատմում է Դարեհի գահակալության առաջին երեք տարիների (մ.թ.ա. 522-519թթ.) մասին. մոգ Գաումատայի ապստամբությունը, Պարսկաստանի գերիշխանության տակ գտնվող այլ երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում ծագած ապստամբությունները, նրանց ճնշումը Դարեհի կողմից: Հայաստանի մասին բավական շատ է գրված, և ամեն մի նախադասություն ունի երեք լեզվով տարբերակ: Օրինակ, արձանագրության պարսկական մասի 2-րդ սյունակում գրված է. «Խոսում է Դարեհ  թագավորը. մի պարսիկի, անունը Վաումիսա՝ իմ ծառային, ուղարկեցի Հայաստան»:
Հին պարսկերեն տեքստում Հայաստանը նշված է ՝ Arminam:
Էլամերեն տեքստում Հայաստանը գրված է Harminjaip:
Աքքադերեն տեքստում ՝ Uraštu:

Լեզուները տարբեր են, քերականությունը, հոլովները տարբեր ձևեր ունեն, բայց երեք լեզուներում Հայաստանի անունները, նրանց արմատները ակնհայտ են՝ հին պարսկերեն՝ Արմինա, էլամերեն՝ Հարմինուիա, աքքադերեն՝ Ուրաշտու:
Էլամերեն Հարմինուիա-ն Արմանի-Արմինիա-Արմենիա-ի էլամական տարբերակն է, որ նշանակում է, թե էլամացիները նունպես շատերի նման Հայաստանը կոչել են Արմեն+իա անվանման իրենց տարբերակով Հարմին+ուիա: Իսկ աքքադացիներն, ահա, Հայաստանը անվանել են Ուրարտու (Ուրաշտու):
Դարեհը իր այդ մեծ արաձանագրությունը թարգմանել է նաև կայսրության մեջ ընդունված լեզվով՝ արամերեն, և ուղարկել իրեն հպատակ բոլոր երկրները: Պահպանվել է դրա պապիրուսե փաթեթը: Այնտեղ էլ ամենուրեք Հայաստանը կոչվում է Urartu:

Այսպիսով, Աքեմենյան արձանագրությունները հետևողականորեն մեզ տալիս են մի հավասարում ՝ Ուրարտու (Ուրաշտու)=Հարմինուիա=Արմինա=Հայք: Կրճատ՝ Ուրարտու=Հայք:
Բայց Դարեհի արձանագրությունն էլ ավելին է տալիս: Բեհիսթունի արձանագրության մեջ մի քանի անգամ առկա է նաև հայերևի լեզվացեղային անվանումը՝ խոսվում է հայազգի անձանց մասին: Եվ դարձյալ, հայը հին պարսկերեն կոչվում է արմին, էլամերեն՝ հարմին, աքքադերեն՝ ուրաշտ բառարմատներով: Օրինակ՝ արձանագրության պարսկական մասի 4-րդ սյունակում կա այսպիսի բառակապակցություն. «Մի հայ՝ Արքա անունով», որ հին պարսկերեն հնչում է Araka nama arminija, աքքադերեն harminujara, աքքադերեն՝ Urastaja:

Ուրեմն հայը, եթե պարսկերեն կոչվել է արմինյա, ապա աքքադերեն հային ասել են ուրաշտայա (ուրարտայա): Եվ այս դեպքում ևս թվաբանությունը հասարակ է՝ armin(ija)=harmin(ujara)=uras(aja):
Այսպիսով՝ պատմությունը պահպանել է մի հրաշալի բանալի՝ պարսից եռալեզվյան արձանագրությունները: Նրանք անվերապահորեն պնդում են, որ երկար ժամանակ աքքադացիները հայերին ուրարտայա, ուրաշտայա են անվանել, ինչպես որ վրացիները՝ սոմեխի, պարսիկները, էլամացիները, հուները արմին(իյա), հարմին(ույարա), արմեն և այլն: Ուրեմն աքքադական բազմաթիվ արձանագրություններում հիշվող urartaja, urastaja-ները կամ ուրարտացիները հայերն են, ուրարտայա թագավորները, զորքերը, ժողովուրդը՝ հայ թագավորներ, հայոց զորհեր, հայ ժողովուրդ»:

Աղբյուրը՝ armfvn.com

«Եկեղեցաշինությանը հաջորդում է պետության կորուստը»

Հարցազրույց Հայկական ճարտարապետու-թյունն ուսումնասիրող հիմնադրամի նախագահ, հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի հետ

Որքան եկեղեցաշինությունը զարգանում է, այնքան երկիրը հյուծվում, քայքայվում է

- Մայիսի 31-ին Սևանում և Արտաշատում նորակառույց երկու եկեղեցիների օծման արարողությունն էր, իսկ դրանից առաջ արդեն ներկայացվել էր Կոմիտասի անվան զբոսայգում կառուցվող եկեղեցու մակետը: Եկեղեցաշինության այս միտումներն ինչի՞ հետևանք են:

- Արդեն խրոնիկ, անհույս, անբուժելի տգիտության հետևանք է: Եկեղեցաշինությունն այդքան չի մտահոգում ինձ, որքան անխուսափելիորեն դրան հաջորդող պետության կորուստը: Հիմա պետության հյուծման պրոցեսն է: Որպես կանոն միշտ աշխատել ենք այդ ուղղությամբ՝ մեր ազգային ռեսուրսն ամբողջությամբ քայքայել ենք, ըստ էության, սխալ հունի մեջ ենք դրել, մոտեցրել ենք պետության վախճանին: Երբ ասում ենք «դաս քաղել» կամ նման բաներ, հիմա չգիտեմ, ինչի՞ համար ենք ասում, բայց երբ հետ ենք նայում, տեսնում ենք, որ վանքաշինության, եկեղեցաշինության ցանկացած բուռն շրջանին անմիջապես հաջորդել է պաշտպանվածության զրոյական վիճակ, ազգային իշխանությունների ինքնուրույնության, անկախության կորուստ:

Սա եղել է, օրինակ, 12-13-րդ դարերում, որ անվանում ենք վերածնունդ: 13-րդ դարի սկզբին 15-20 տարվա ընթացքում կառուցված որքա՞ն վանք-եկեղեցի ունենք մինչև մոնղոլների մուտքը: Ընդ որում, մոնղոլները միանգամից չեկան, նրանք հետախուզական փոքրիկ զորաջոկատներ էին ուղարկում տնտղելու, թե ինչ բերդեր, ինչ պաշտպանություն ունենք, ինչ ուժ է պետք իրենց էս երկիրը նվաճելու համար: Իսկ երկիրը՝ տարված վանքաեկեղեցաշինության ճիշտ այսօրվա համանման մոլուցքով, նույնիսկ այդ փոքրիկ ջոկատներին պատասխան չտվեց, նրանք անարգել հետախուզեցին Հայաստանը, տեղեկացրին, որ ոչինչ է իրենից ներկայացնում, մինչդեռ մի փոքր զգոն որևէ ազգ այդ ջոկատներից կազատվեր: Մենք հարյուր տոկոս բթացած էինք, հիմա նույնն է կատարվում: Ակնհայտ է, որ բյուջեները կրճատվում են ամեն ոլորտում, երկրի քայքայումը համահունչ է. որքան եկեղեցաշինությունը զարգանում է, այնքան երկիրը հյուծվում, քայքայվում է, իր պաշտպանությունից է ընկնում, ամեն մի մասից:

- Բայց դրանք ի՞նչ ճիգեր են:

- Տգիտության դրսևորումներ են, տգիտության զարթոնք է, որը պայմանավորված է ընտրությամբ, երբ կանգնած ես երկընտրանքի առջև: 91-ին մենք կանգնած էինք այդ երկընտրանքի առջև՝ լույսն էլ է զենք, խավարն էլ է զենք, պետք է բարձր լինես, որ նախապատվությունը տաս լույսին: Ընդհանրապես, լույսն իբրև զենք քչերին է տրված: Մենք պարտավոր էինք ճիշտ կողմնորոշվել, մենք ի սկզբանե նախապատվությունը տվեցինք խավարին: Մեր պետականության անցած ամբողջ քառորդ դարի մեջ պարարտացնում ենք խավարը, որովհետև սնվում ենք խավարից: Բայց սա բերում է երկրի կործանման: Միջնադարից օրինակ բերեցի, բայց կարող եմ բոլոր դարաշարջաններից օրինակներ բերել, որ եկեղեցաշինությանը հաջորդում է պետականության կորուստը: Սա է:

- Շատ հոռետեսական է:

- Շատ ներողություն, թերթենք պատմությունը, ի՞նչ հոռետեսական: Մի քանի օր առաջ ընկերս էստեղ էր, իր խոսքը պիտի ասեմ. ասաց, որ «մեր ժողովուրդը տարօրինակ ժողովուրդ է, որքան իրեն խաբում ես, այնքան քեզ ավելի շատ են սիրում, որքան ճշմարտություններ ես փորձում մեջտեղ բերել, այնքան քեզ ատում են»:

Մենք թույլ տվեցինք, որ մեզ մեր գերեզմանին ավելի մոտեցնեն

- Ազգային գիտակցության ճգնաժամ կա՞:

- Միշտ ենք եղել այդ ճգնաժամի մեջ:

- Ձեր նշած վերջին քառորդ դարի ընթացքում:

- Դե, այս քառորդ դարում ակնհայտ է, որ ճգնաժամի մեջ ենք:

- Որտեղի՞ց սկսվեց սխալը, ո՞ր կետից շեղվեցինք:

- Հենց պետականության ընդունման սկզբում, իհարկե, ավելի վաղ էլ կարող եմ ասել: Մենք ողնաշար չունենք, դեմք չունենք: Օրինակ, տեսեք երկրաշարժ եղավ (սարքած էր, սարքած չէր, դա մի կողմ ենք թողնում), ամբողջ Խորհրդային Միությունը հայտնվեց մեր երկրում՝ օգնության ձեռք մեկնելու: Մենք՝ մեր հայրենիքի տերերս, ի՞նչ կեցվածք ընդունեցինք, եկեք մեզ օգնե՛ք: Մենք բացակա ենք մեր տան մեջ: Հաշված մետրերով սևահողային տարածքը, որի հաշվին գոյատևում ես, դրեցինք բետոնի տակ: Մեզ օգնության ձեռք մեկնելով՝ մեր հերն անիծեցին: Գիտեք ինչ կա, կարող էին ասել, բարով ես եկել, համեցեք, էս ղռերը, որ ոչ մի բանի պիտանի չեն, խոտ էլ չի բուսնում անասնապահության համար, կարող էիր տալ, բայց մենք թույլ տվեցինք, որ մեզ մեր գերեզմանին ավելի մոտեցնեն:

Բերքն աշխատանքով է լինում, աղոթքով չի լինում

- Հիմա ի՞նչ ունենք:

- Հիմա մեր էս կեցվածքի պատճառով խաթարված, պղծված, հարամված և շարունակաբար հարամվող, որովհետև մեր նկարագիրը չի վերականգնվել, նույն կեցվածքն ունենք, նույն անտարբերությունը, նույն անհոգիությունը: Սպառում ենք, սպառում, որովհետև տանտեր չես զգում, քո սիրտը չի ցավում քո երկրի համար, և սպառում ես, ամեն անցնող տարվա հետ սակավաթիվ անտառների քանակն է կրճատվում: Էս տարվա ապրիլին կրկին Տավուշի մարզի անտառներում էի, ի՜նչ է կատարվում, գիշատչի պես հարձակվել են, այսինքն՝ ոչ միայն մեր թոռան, այլև մեր երեխայի մասին չենք մտածում: Անկախության ամբողջ շրջանում մեր շատ-շատ ղեկավարներ, իրավահաջորդ տարբեր օղակներ ասել են, էսքան կտաս՝ կաշխատես, քանիսի՞ն ենք խրտնեցրել, վանել, հեռացրել՝ հայ, թե օտար, կապ չունի: Դրան գումարած անբուժելի տգիտությունը:

Տեսեք, մեր երկիրը, մեր հողը պիտի ջրարբիացվի: Պետական, համազգային նշանակությամբ ջրանցքներ են հարկավոր դրա համար: Ջրանցք կառուցելու փոխարեն նախապատվությունը տալիս ենք եկեղեցուն, որ աղոթենք, անձրև գա: Երբ պատմությանն ենք նայում, թե հայ մարդն իր հայրենիքում երբ է ջրանցք կառուցել, շատ հետաքրքիր բան է ստացվում. 3000 տարվա ջրանցքները մինչ օրս գործում են, այսինքն՝ նախաքրիստոնեական շրջանում էր, Վանի թագավորության ժամանակ: Այդ ջրանցքները հավերժական արժեքներ են, մի 3000 տարի և դեռ հայտնի չէ ինչքան՝ գործելու են: Երկիրը ջրարբիացնելու ծրագիր իրականացվում էր մեկ էլ խորհրդային տարիներին: Այսինքն՝ դա արվում էր այն բոլոր ժամակներում, երբ սա չէր արվում (ցույց է տալիս խաչակնքվելը): Բերքն աշխատանքով է լինում, աղոթքով չի լինում:

Խավարի որջերի համար հերթ են կանգնած

- Երբ ասում եք եկեղեցաշինությանը հաջորդում է պետականության կորուստը, արդյո՞ք նկատի ունեք այն, որ եկեղեցինությունը սխալ գործընթաց է:

- Եկեղեցաշինությունը՝ ոչ միայն այսօր, այսօր ուղղակի չի հասկացվում: 3-րդ հազարամյակում եկեղեցի կառուցելը նշանակում է՝ դեռ միջնադարի կաղապարված պատկերացումներից, այդ տգիտությունից դուրս չես եկել: Մեր գրասենյակ էր եկել Լոս Անջելեսից մի ճարտարագետ (անունը կարող եմ նշել, գաղտնիք չէ՝ Խորեն Սալմասյանը, 70-ն անց մարդ է): Լոս Անջելեսի Բըրբենք քաղաքում եկեղեցին էին կառուցել, որի ակունքներում ինքն էր կանգնած՝ սկսած կառուցման թույլտվություն ստանալուց: Նա պատմում էր, որ Կալիֆորնիա նահանգի մակարդակով՝ մինչև նահանգապետ, ընտանիքներով մոտ են եղել (իսկապես, հարգված մեկն էր): Դրանով հանդերձ, սակայն, եկեղեցի կառուցելու թույլտվություն ստանալու համար կյանքը գնաց: Իրենց ասել էին՝ ինչ մտքներով անցնում է՝ մշակույթի տներ, գիտության օջախներ, կարող են կառուցել, բայց այն, ինչ ցանկանում էին կառուցել, համահունչ չէ իրենց երկրին: Վերջում, ասաց, եկեղեցու հետ առնչություն չունեցող ծրագրեր են ընդգրկել, որպեսզի կառուցման թույլտվություն ստանան: Այդ եկեղեցին հայ համայնքին արժեցել է 70 մլն դոլար:

Իսկ երկրի ռազմավարական ճանապարհների կառուցման համար ամբողջ հայությանը թափ են տալիս՝ մարաթոն, տելեթոն, եսիմ ինչեր, մի 20 մլն հավաքվում կամ չի հավաքվում: Ասենք, երբ Մռավից թուրքերը մտնեն, ճանապարհ պիտի ունենաս հասնելու: Կամ, ասենք, «Շանթը» դրամահավաք էր կազմակերպել Գյումրիում «Թումոյի» մասնաճյուղ կառուցելու համար (գործն, ի վերջո, գլուխ բերեցին), մի մեծահարուստ հովանավոր չգտնվեց, որ լույսի օջախին մեկենաս լիներ, իսկ խավարի որջերի համար հերթ են կանգնած:

Ազգի համար աստվածային օրրանն իր հայրենիքն է

- Սոցիալական մեդիայում կարծիքներ հնչեցին, որ նոր կառուցվող եկեղեցիների գումարն ավելի լավ կլիներ տրամադրել միջնադարյան եկեղեցիների վերականգնմանը: Ձեզ համար տարբերություն կա՞, թե գումարներն ուր են ուղղվում:

- Եթե անպայման եկեղեցու ոլորտում պիտի ներդրվի, ասելու բան չէ, բայց 1000 տարվա հիշատակը թողնում ես կործանվի, չես ուզում փրկել, բայց այսօր չգիտեմ ինչ արժեքները սնկի պես բուսնում են, եկեղեցիներ ես կառուցում: Ամբողջ հարցն այն է, որ մենք այնքան խավարին կուլ գնացած վիճակում ենք, որ կաթողիկոսն ասում է՝ աղանդները կերան ազգս, ես եկեղեցիներ պիտի կառուցեմ: Նրա հետ մի քանի անգամ եմ հանդիպել, վերջին անգամ՝ մի 8 տարի առաջ: Բայց տեսնում ենք, որ ինչքան եկեղեցիները շատացան, այնքան աղանդավորները շատացան, որովհետև այդ եկեղեցիների մեջ նախևառաջ Աստված չկա: Ճիշտն ասած, եկեղեցում Աստված չի էլ եղել, ոչ թե միայն այսօր չկա: Մարդու հիվանդ մտքի հորինվածք է, թե եկեղեցին Աստծո տուն է: Որևէ ազգի համար աստվածային օրրանն իր հայրենիքն է, դրանից ավելի չի կարող լինել:

Մենք 1700 տարի հայրենիքի պաշտպանություն չունենք: «Հանուն»-ները շատ կարևոր են: Մեր ազգը 1700 տարի հանուն հայրենիքի չի ապրել, այսօր էլ չենք ապրում: Մեր կեցվածքից, գործունեությունից, արժեքների կարևությունը ցուցաբերելուց երևում է, որովհետև միակ ճշմարիտ արժեքը, հանուն որի արժե ապրել (եթե պետք է՝ մեռնել), հայրենիքն է, եթե դա չկա, քեզնից անկախ, սկսում ես լինել հաճույքներին տրված մեկը, այսինքն՝ հաճույքն է դառնում կյանքի շքեղությունը:

- Եկեղեցականների կողմից մրցակցություն տեսնո՞ւմ եք աշխարհիկ դասի հետ:

- Մրցակցություն չեմ տեսնում, տեսնում եմ խավարի սահմանները լայնացնելու, արմատացնելու ճիգեր: Ախր, իրենց հրաշապատումները 3-րդ հազարամյակի հետ ուղղակի կարճ միացում են տալիս:

- Նյութական ձգտումների, իշխանական լծակներ ձեռք բերելու մասին է խոսքը:

- Որևէ կառույց, որ ազգային չէ, ինձ համար արժեք չունի: Ապազգային կառույցներով հետաքրքրված չեմ: Դասալիքների որջ է: Մի քիչ ամաչում եմ մեր պետական այրերի համար, անկեղծ ասած: Պաշտպանության նախարարին չհաջողվեց դասալիքներին զինվորականի հագուստ հագցնել, բայց հոգևորականներին հաջողվեց նախարարին իրենց շապիկից հագցնել: Ամոթ վիճակում ենք:

Պաշտպանության նախարարությունը զինվորականության շրջանում ռազմահայրենասիրական դաստիարակությունը խորացնելու նպատակով դասախոսություններ էր կազմակերպել զորամասերում: Ինքս մասնակցել եմ երկու տարի, չգիտեմ՝ այս տարի կազմակերպելո՞ւ են, թե՞ ոչ, բայց հաստատ չեմ մասնակցի: Ինքս ինձ սկսում եմ չհարգել, եթե հոգևորականին մտցնում եք զորամաս իր այդ ապուշություններով, լայլայներով, թե ռմբակոծում էին, ռումբերը գալիս էին հասնում Գանձասար, բայց թռնում-գնում ուրիշ տեղ էին պայթում, որովհետև հրեշտակներն օգնում էին: Բերում եք, որ դա ասի, հետո կանչում եք ինձ, որ ի՞նչ ասեմ: Տեղ չեն թողնում: Եթե 1-2 անգամ հրաժարվել եմ, զուտ ժամանակի պատճառով էր, բայց մի անելանելի վիճակ են ստեղծել, ինչի պատճառով հրաժարվելու եմ:

Կարսում 1915 թ. ավարտվեց (դեռ 1900-ականի սկզբից թույլտվություն ստանալու գրագրություն էին արել, շինարարությունն սկսվել էր 1910-11 թթ.) մեծ գմբեթավոր եկեղեցու կառուցումը՝ Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ անվամբ: Դրա օծումը տեղի ունեցավ 1915 թ.: Այն Կարսում կառուցված վերջին եկեղեցին էր, որը քանդեցին 1950-ականներին: Ցեղասպանության օրերին ինչպիսի՜ ներդրումներով կառուցվում է մի եկեղեցի, որպեսզի հավատքը զորանա, անսասան մնա, իսկ 3 տարի անց հենց այդ քաղաքը, որտեղ հավատքը եսիմ ուր էր հասել, առանց կրակոցի հանձնում են: Արդյո՞ք այդ եկեղեցու պատճառով էր, որ մեկ կրակոց չհնչեց: Ես գտնում եմ, որ կապ ունի:

«Մեր գործը խաբելն է, թող խաբենք, էլի»

- Ստեղծված իրավիճակից ելք տեսնո՞ւմ եք:

- Առողջ ծիլը կա, առողջ ուժերը կան: Այն միշտ էլ փոքր տոկոս է կազմել մեր ազգի մեջ, նույնիսկ անկեղծացող հոգևորականներ կան: Մի անգամ բարձրաստիճան հոգևորականներից մեկը (անունը չեմ տալիս, իրեն եմ խնայում) ինձ ասաց, որ «եթե մարդիկ ուզում են խաբվել, քո ինչ գործն է, մեր գործը խաբելն է, թող խաբենք, էլի»: Չեմ կարող ասել, թե ազնիվ է, ուրիշ բան է, որ չիմանաս, որ խաբում ես: Կույր հոգևորականներ կան, օրինակ, մի անգամ մի հոգևորական ինձ ասաց. «Իմ և Աստծու միջև կեղծիք չկա»: Նա չի իմանում, որ խաբում է: Սա ավելի տանելի է ինձ համար, քան այն, երբ իմանալով խաբում է, շարունակում է խաբել:

- Դուք ասացիք՝ «դասալիքների որջ»: Ի՞նչ հարաբերություններ ունեք այդ «որջի» ղեկավարի հետ:

- Ապազգային որևէ կառույցի հետ կապ չունեմ, հազվագյուտ մի քանի հոգևորականներ կան, որոնցից մեկն անկեղծացավ, այդ խոսքն ասաց ինձ:

- Շփումներն ի՞նչ մակարդակի վրա են:

- Շփում չունեմ նրանց հետ:

- Նախկինում հանդիպել էիք, ասացիք:

- Երբ նախկինում հանդիպել ենք, իմ նախաձեռնությամբ չի եղել: Մեր կազմակերպության հիմնադիր-նախագահը մեկ-երկու հանդիպման ժամանակ ինձ ասաց՝ կընկերակցե՞ս: Հանգուցյալ Հախնազարյանի հետ ենք եղել երկու անգամ: Հախնազարյանն այս բաներն ընդունում էր, բայց չէր բարձրաձայնում: Մենք շատ ենք խոսել այս նյութերի շուրջ, բայց բնույթից է գալիս: Շատ մարդիկ կան, ովքեր կկիսեն այս կարծիքը, բայց երբեք մի խոսք չեն ասի այդ մասին:

Ես պաշտամունք ունեմ՝ հայրենիքս է

- Աթեի՞ստ եք:

- Աթեիստը նա է, ով հավատք չունի: Ոչ, աթեիստ չեմ: Ես պաշտամունք ունեմ՝ հայրենիքս է, ինձ ուժեղ եմ զգում այդ պաշտամունքով: Դրա համար այնքան փոքր, մանր ու ողորմելի են ոչ միայն Հայ Առաքելական եկեղեցու սպասավորները բարձր ու ցածր աստիճանների վրա, այլև համեմատաբար ավելի տանելի հայ կաթողիկեները կամ հայ բողոքականները կամ հայ մահմեդականները:

200 շնչից ավելի հայ մահմեդական ազգականներ ունեմ: Պապիկիս հորեղբոր սերունդներն են, պապիկիս հորը սպանել են, եղբայրը մահմեդականացել է: Ընտիր հայեր են: Երբ ճամփորդում էինք, լուր չունեինք, մեկամսյա ճամփորդություն էր, կտրվում էինք, իրենցից էինք իմանում, որ այսինչ օրը սահմանի այս կետի վրա հարձակում է եղել: Հեռավոր Մանազկերտի, Արածանիի վրա մի գյուղի մեջ գյուղացի հայ մարդիկ շատ ուշիմ ասացին. «Նայեք, մենակ մեր գյուղից մեր զենքով 100 հոգի կգանք, պատրաստ ենք, եթե խնդիր լինի, մեզ էլ նկատի առեք»:

Իսկ Պարգևի նման մեկը (սրբազան ասենք, իրենք սիրում են էս խոսքը) ասաց՝ ով առաքելական չէ, նա հայ չէ: Սա ի՞նչ նեղմտություն է, ի՞նչ ինքնասպառող մտայնություն է, ի՞նչ ասեմ՝ չգիտեմ: Ո՞ւր պիտի հասնես քո խելքով, քո ողորմելի քայլերով: Պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի տանկերի վրա Ադրբեջանի դրոշն էր նկարված, մեր տանկերի վրա՝ խաչ: Ամոթ չէ՞: Մեկը մտածե՞լ է այս ուղղությամբ: Մի ջոկատ կար, գիտե՞ք՝ ի՞նչ վնաս է բերել այն: Բեյրութում պատմում էին ինձ, թե ինչքան ջանք են դրել, որ ասեն՝ այդ ջոկատը կրոնական չէ, քրիստոնեության համար պատերազմ չէ, հայրենիքի կռիվ է:

«Ալ Ջազիրա»-ով ցույց էին տվել այդ կադրերը, և արաբական հեռուսալիքներն ասում էին՝ «բա ասում եք՝ կրոնական չէ»: Թիկունքից հարվածեցին, չգիտեմ՝ ինչ ներդրում են ունեցել պատերազմի ժամանակ, բայց իրենք սիրել են նկարվել, նորմալ կռվողներից շատերին գիտեմ, որ մի լուսանկար չունեն, կամ հազիվ 1-2 լուսանկար կգտնեք նրանց մոտ: Այդ բեմադրությունն ո՞ւմ համար էր: Եվ վերջերս տոնախմբություններին էլի մի ջոկատ տեսա, որ թևերին խաչեր էին: Տգետ ենք, չենք հասկանում, որ հանուն խաչի չէ այս պատերազմը, հանուն հայրենիքի է:

Ուժը պիտի տանք ազգությանն ու հայրենիքին, ինչքան կարողանում ենք ստորադասենք կրոնական կառույցները՝ հայ առաքելականից սկսած մինչև մնացածը: Եթե ուժը տանք ազգությանն ու հայրենիքին, տեսնելու ենք՝ ոնց ենք զորանալու, հայ մահմեդականն էլ պատրաստ կլինի նվիրվել, աթեիստն էլ, հեթանոսն էլ, այսինքն՝ հայը: Ուժը պետք է տալ հային, այլ ոչ թե հարցնել՝ ո՞ր կուսակցությունից ես: Աշխարհիկ կուսակցություններն աշխարհիկ դաշտում, կրոնական ուղղություններն էլ հոգևոր դաշտում ազգը պառակտելու միջոցներ են: Պիտի հասկանա՞նք, որ վնաս են, թե՞ ոչ:

Մարինե Մարտիրոսյան

Hetq.am

1918-ի մասին պետք է ճշմարտությունն ասվի

Մայիսի 28-ը տոնում ենք որպես հանրապետության օր: Տոնում ենք եւ անցնում առաջ: Տոնում ենք եւ այդպես էլ չենք ցանկանում գտնել մի շարք հարցերի պատասխաններ: Իսկ առաջին հանրապետության պարտությունից դասեր քաղելու եւ համապատասխան հետեւություններ անելու համար մենք պետք է ուժ գտնենք եւ հասկանանք, թե ինչպես հնարավոր դարձավ վերականգնել անկախությունը, երբ մեր ազգը ենթարկվել էր ցեղասպանության, ինչպես ստացվեց, որ ընդլայնեցինք մեր պետության սահմանները, իսկ հետո շատ արագ կորցրինք հսկայական տարածքներ եւ վերջին հաշվով կորցրինք անկախությունը:

Բաց աչքերով իրենց պատմությանը նայում են ուժեղները: Մենք դեռ չենք ցանկանում տեսնել այն, ինչ մինչեւ հիմա չտեսնելու ենք տալիս, իսկ որ ամենակարեւորն է, շարունակում ենք առաջին հանրապետությանը նայել այն պատուհանից, որը մեզ համար բացել են խորհրդային պատմաբանները եւ մի փոքր մեծացրել դաշնակցականները:

Մենք ամաչում ենք ասել, որ 1918 թ. մայիսի վերջին, երբ Վրաստանն ու Ադրբեջանը հռչակեցին իրենց անկախությունը, մենք այդպես էլ այդ քայլին չգնացինք: Այսօր մենք ասում ենք, որ 1918թ. մայիսի 28-ին հռչակվեց Հայաստանի անկախությունը, բայց իրականում նման բան չի եղել: Մայիսի 29-ին Թիֆլիսում գումարվում է ՀՅԴ Արեւմտյան եւ Արեւելյան բյուրոների, Ազգային խորհրդի դաշնակցական ներկայացուցիչների, ինչպես նաեւ Սեյմի հայ պատվիրակների միացյալ խորհրդաժողովը: Քննարկվում է ստեղծված վիճակը եւ Հայոց ազգային խորհուրդը որոշում է մի հռչակագիր ընդունել, որում նշված է, որ Ադրբեջանի եւ Վրաստանի կողմից իրենց անկախությունը հռչակելուց հետո ստեղծվել է նոր իրավիճակ, եւ որ Հայոց Ազգային Խորհուրդն իրեն հայտարարում է հայկական գավառների գերագույն եւ միակ իշխանություն: Այս հայտարարությունն ընդունվում է մայիսի 30-ին:

Ահա այսպես, Ազգային խորհուրդը չի համարձակվում հռչակել Հայաստանի անկախությունը: Ծանոթանալով ժամանակակիցների հուշերին, պարզվում է, որ չեն ցանկացել նեղացնել Ռուսաստանին եւ ձեռնպահ են մնացել անկախության հռչակումից: Ավելին, Ռուբենի «Հայ հեղափոխականի հիշատակները» գրքում նշված է, թե Ազգային խորհրդի անդամները չէին ցանկանում ուրախացնել թուրքերին եւ հռչակել Հայաստանի անկախությունը: Տարօրինակությունները, ինչպես տեսնում եք, շատ են: Նույն գրքում նշվում է, որ որեւէ մեկը Հայաստան պետությանը լուրջ չէր վերաբերում: Այն համարում էին Ռուսաստանի ծայրագավառ, մեր զորքերը ռուսական բանակի մի մաս, եւ որ հայ քաղաքական միտքը երբեք չի ցանկացել տուրք տալ թուրքերին եւ Ռուսահայաստանը պոկել Ռուսաստանից: Ամենատխուրն այն է, որ նշվում է, թե շատերը ստեղծված պետությունը համարում էին գերեզմանոց:

Հայաստանի անկախությունը հռչակվեց միայն 1919թ. մայիսի 28-ին, բայց համաձայնվեք, որ չնայած պատմության անիվը մեր կողմում էր, բայց ունենալով նման քաղաքական առաջնորդներ, նման վերաբերմունք պետության հանդեպ, հնարավոր չէր հաղթած դուրս գալ այս ամենի միջից: Ինչի մասին է խոսում այն, որ Հայաստանի կառավարությունը Երեւանում հայտնվեց միայն 1918թ. հուլիսի կեսերին, այն էլ այն բանից հետո, երբ վրացիներն այլեւս չհանդուրժեցին, որ Հայաստանի կառավարությունը գործի իրենց պետության մայրաքաղաքի ամենակենտրոնում: Կարող եք պատկերացնել մեկ այլ երկիր, որի կառավարությունը ցանկանա երկիրը ղեկավարել այլ պետության մայրաքաղաքից:

Եթե ցանկանում եք հասկանալ, թե ինչու տարածքներ կորցրինք եւ կորցրինք նաեւ անկախությունը, ապա գնացեք Պատմության թանգարան եւ ուշադիր նայեք առաջին վարչապետ Հովհաննես Քաջազնունու նոթատետրին: Այնտեղ միայն ռուսերեն գրառումներ են: Եւ ինչպես կարող է ռուսերեն մտածող եւ ռուսերեն գրող մարդը նպաստել Հայաստանի հզորացմանն ու զարգացմանը: Նույն Ռուբենի գրքում նշված է, որ բոլորը համոզված էին, որ այս վիճակը ժամանակավոր է եւ շատ շուտով Հայաստանը կրկին կհայտնվի Ռուսաստանի կազմում: Ահա այսպես:

Եւ մենք մինչեւ հիմա շարունակում ենք 1918-1920 թվականներին իրադարձություններին նայել խորհրդային պատմագիտության մատուցմամբ: Շատերը մինչեւ հիմա կարծում են, թե անգլիական զորքերը եղել են մեր թշնամիները, մեր հակառակորդները, այնինչ անգլիացիները մեզ միայն օգնել են, եւ ոչ միայն պարենով եւ հագուստով: Անգլիական բանակը քաղաքներ է ազատագրել եւ հանձնել Հայաստանին, անգլիացիները իրատեսական սահմաններով ուժեղ Հայաստան ստեղծելու առաջարկներ են արել, ինչը չի ընդունվել այն կառավարության կողմից, որը չէր ցանկանում ժամանել Երեւան: Արդյունքում անգլիացիները հուսահատ հեռացել են, հասկանալով, որ հայ քաղաքական միտքը շատ հեռու է պետություն ղեկավարելուց: Ի դեպ, Հայաստանին իրատեսական առաջարկներ են արվել նաեւ բոլշեւիկյան Ռուսաստանի կողմից, ինչը եւս մերժվել է: Հայերը Կասպից ծովից մինչեւ Միջերկրական ծով, Սեւ ծովից մինչեւ Տիգրիս ձգվող երկիր էին ուզում եւ ցանկանում էին, որ այն մեզ նվիրեն, իսկ իրականում այդպես չի լինում:

Թուրքերն առանց մարտերի գրավեցին Էրզրումը, Կարսը, Ալեքսանդրապոլը, իսկ մեր բանակն ավելի լավ էր զինված եւ ավելի մարդաշատ էր, բայց բանակը չկռվեց: Հայերը չէին հասկանում, թե ինչ է պետությունը եւ չէին ցանկանում կռվել հանուն իրենց պետության: Հայերը ցանկանում էին կռվել հանուն Ռուսաստանի կամ Թուրքիայի: Եթե այս մասին մենք բարձրաձայն չխոսենք, եթե այս մասին մենք համարձակորեն չխոսենք, ապա այս խնդիրներից մենք չենք ազատվի:

Մենք պետք է համարձակորեն խոսենք մաուզերիստների մասին, որոնք կեղեքում էին ժողովրդին, չթողնելով հասկանալ, թե ինչ լավ է ազգային պետություն ունենալ: Ահա սա է իրականությունը, որի մասին մենք նախընտրում ենք չխոսել, բայց առանց այս մասին խոսելու մենք չենք հասկանա, թե ինչու են ներկա իշխանությունները կեղեքում ժողովրդին, ինչու հայը չի սիրում Հայաստանը եւ շտապում է արտագաղթել, ինչու Սերժ Սարգսյանի «եւ-եւ»-ի պատճառով արտաքին ճակատում մենք միայն պարտություններ ենք կրում:

Հակոբ Ասատրյան 

Top-news.am

Անմեղսունակությունը որպես կենսաձև

Հունիսի 12-28-ը Բաքվում առաջին եվրոխաղերն են: Ադրբեջանցիք են նախաձեռնել և «խաղացնելու» են այդ խաղերն՝ ի շահ իրենց ազգային ու պետական ամբիցիաների:
Ադրբեջանցիք միշտ էլ սուբյեկտային ու նախաձնող են եղել, սկսած իրենց ստեղծման պահից՝ 1918 թվականից ու մինչ հիմա:
Երբ մենք միտինգվում էինք պերեստրոյկայի հովերով, իրենք ազգովի Սումգայիթի սպանդն էին սարքում մեր գլխին:
Երբ մենք բողոքում էինք Գորբաչովին, իրենք 400 հազար հայի՝ անարգանքով, ծեծ ու ջարդով, թալանով ու սպանություններով արտաքսում էին տներից ու իրենց ֆորմալ տարածքից:
Երբ մենք կովկասյան «միակ» ժողովրդավարությունն էինք խաղում, իրենք պատերազմն էին սանձազերծում:
Երբ մենք «եվրոժողովրդավարություն» էինք խաղում, իրենք հենց Եվրոպայում քնած հային էին կացնահարում ու հերոս կարգվում:

Այսօր էլ իրենք իրենց խաղերն են խաղում:
Իսկ մենք ի՞նչ ենք անում:
Կասկած չունեմ, որ մենք էլ ենք խաղում: Ուղղակի «անմեղսունակ» ենք խաղում: Որովհետև այսքանից հետո միայն անմեղսունակությունը կարող է դրդել հազար անգամ ադրբեջանցուց տմարդի խաբված ու անարգված ազգին պետական ներկայացուցչությամբ գնալ Բաքու, մասնակցել իրենց խաղերին, ճաշակել նոր ստորացումներ ու մի գուցե, նաև հերթական սպանդի ենթարկվել:
Այդ կապակցությամբ միակ ու հիմնարար հարցը կա- գնում եք որ ինչ անեք, ինչի հասնեք, ում ի՞նչ ցույց տաք, կամ ապացուցեք:
Այլ հարց ուղղակի գոյություն չունի:

Իրականում այդ հարցն էլ գոյություն չունի: Ես, որպես մասնավոր անձ եմ այն ինքս ինձ տալիս: Իսկ որպես պետական-իշխանական, ազգային, կամ հանրային- հրապարակային, այն իրոք, պատշաճ հնչեղությամբ գոյություն չունի:
Մի մարդ «որոշել է» գնալ, պառլամենտը դակել է, մնացածն էլ ջուր են առել բերանները:
Իրականում այդ մարդն էլ չի որոշել: Ինչ որ մեկը, ինչ որ մի հեռախոս, օդից վերցրած մի վերին խորհուրդ, այդ մարդուն ասել է- գնալն է ճիշտը: Ու ազգովի, պետականորեն, գնում ենք Բաքու՝ խաղալու և առնվազն որպես օգտագործված, անպետք առարկա՝ ավելորդ անգամ դեն շպրտվելու:

Անկախության առաջին իսկ օրվանից, իշխանություն կոչված գյադաների կույտը երկրի ու ժողովրդի ձեռը «կրակն» էր ընկած: Այդ կոհորտան երկիրը պետություն սարքելու ձևը չգտավ, բայց և հայ մարդուց շահույթով ազատվելու ձևը գտավ՝ սկսեց արտաքսել-արտահանել նրան ու միլիոնատեր դարձավ:
Հիմա էլ պետականության ձեռն է կրակն ընկած՝ չգիտի որ պատովն այն տա, որ ջնջխվի, պրծնի- վերանա:
Սեպտեմբերի 3-ին հենց նույն մարդը միայնակ որոշեց բիրիքով ազատվել երկրի ու պետության բեռից- կապելով այն եվրասիականության սայլին: Ստորագրման պահին իսկ պարզ էր, որ այդ սայլը բլեֆ է՝ չկա այն ու չի կարող լինել: Բայց մեկ է, մենք համառորեն մեզ կապված ենք համարում այդ չեղած սայլին:

Ենթադրենք ինքնախաբեություն էր, տրված էինք ինքնախաբեության: Բայց ինչո՞ւ հենց մենք: Գենոցիդ է՝ ուրեմն մեր գլխին: Պատերազմ է՝ մեր գլխին, ամենաշատ զոհ տալ է պետք՝ մենք ենք: Արտագաղթելու ռեկորդներ են պետք՝ մենք ենք:
Մարդկությանը բազմաթիվ մահացու հիվանդություններ են հայտնի ու դրա դեմ բժշկություն կա: Իսկ մեր դեպքում ոչ մի դարման չկա՝ մենք ենք ու դեմ հանդիման, մեր վրա մակաբուծող ներքին տգետին ու անինքնասեր պաշտոնյային:
Հաղթանակած պատերազմով հանդերձ, ողբալի վիճակում ենք:

Մարդ չգիտի ինչ լեզվով ու ոճով խոսի, որ ընկալելի լինի որոշում կայացնողի հեռակա ականջներին, պառլամենտ կոչված «լավ տղերքին» և կյանքից կուչ եկած ու մարդկային «լսողությունը» կորցրած հայրենակիցներին:
Լավ, փողն ու իշխանությունը մթագնել են իշխանավորների ուղեղը, բայց մեր բոլորիս աչքերն էլ հո բաց են՝ մենք ինչո՞ւ ենք կույր ձևանում:
 Ենթադրենք թե «քաղաքացին» ու ուղեղակիր մարդը չկան, պետական շահն ու արժանապատվությունը չկան, բայց կյանքի վտանգով Բաքու մեկնող սպորտսմենները, իրենց ծնողները, ընկերներն ու շրջապատն էլ չկա՞ն:

Բա ձայն հանեք, ասեք որ թքած ունենք այդ մեկ մարդու տեսլականների վրա, պառլամենտ կոչված համազգային թյուրիմածության որոշման վրա: Ասեք, որ շախմատի «պեշկա» չեք, որին կարելի է տեղի- անտեղի է զոհել:
Բայց այդ ձայնն էլ չկա: Համատարած խաբեության, հուռա-հայրենասիրության, լպիրշ կեղծիքի, իշխանական ու ընդդիմադիր տհասության պայմաններում մի գուցե իրոք, դժվար է կողմնորոշվելը, բայց 24 տարի շարունա՞կ:

Պետական քարոզչամեքենան խրոնիկ մարդակերին որպես չարաճճի է ներկայացնում, դժոխային կյանքը՝ որպես աստվածատուր երջանկություն, միջազգային նորմերից 10 անգամ շատ ոստիկանությունը որպես կարգ ու կանոնի աղբյուր, սահմանից ներս եռակի թանկացած գազն ու դրա հետագա շղթայական ալան- թալանը՝ որպես հեռատես ռազմավարություն, մասսայական արտագաղթը- որպես անխուսափելի ժամանակագրություն, մտքի ու արժանապատվության բռնաբարումը՝ որպես հայրենասիրություն, երկրի կործանումն էլ որպես օրինաչափ վախճան:
Հետո՞...

Ամեն սուբյեկտ գոյության իր ձևն ունի: Մերոնք արդեն սկսել են հատել գոյության ամենստորին ձևերի սահմաններն էլ:
Օլիգարխիան տնտեսությունը, կյանքն ու ապագայի հարցերն է մոնոպոլացրել, ընդդիմություն էլ հայրենասիրությունը, ժողովրդավարությունն ու քաղաքացիականությունը: Բայց, բացի երկիր ավիրող մի բուռ դրանցից, երկու միլիոն հասարակ մահկանացու կա, անմեղ երեխա ու պատանեկություն կա, հայրենիք կոչվածով տառապող աշխարհասփյուռ հայություն կա:
Ժամանակին մի հիմար էր քար գցում ջրհորը ու մտահոգում հարյուրավորների: Իսկ հիմա երկիրը ջրհորի տեղ դրած հազարավոր հիմարներ են իրենց աղբն այնտեղ թափում:

Համազգային փրկիչը չկա, հանրային հերոսը չկա, ջրհորից քար հանող գիտունները չկան, բայց կան հարց լուծող հայտնի մարզպետները, «լավ տղերքը», նրանց «փառապանծ» սերունդն ու մանկլավիկները՝ անպարտ օլիգարխիան ու աճպարար քրեաոստիկանությունը:
Իգական, հոխորտացող տղամարդու տարօրինակ սեռատեսակ է կերտված երկրում: Կենսաբանորեն այն իբր տղամարդ է, բայց քաղաքական ու հանրային դրսևորումներով՝ կոնչիտայակերպ ինչ որ հիբրիդ:

24 տարի է, օր ու գիշեր ժողովրդավարություն բարբաջելով բռնապետություն էինք կերտում, բայց արարվածն անշուք ու անիմաստ, թքած- կպցրած բալագան է ընդամենը: Գոնե բռնապետություն լիներ, տղամարդու, բռնապետի մեղադրելու տեղ կունենայինք:
Էն օրը ամերիկացի ընկերս ասում է- ես իմ տուն մտնողին կգյուլլեմ: Ես էլ ասում եմ- թե իհարկե կգյուլլես, որովհետև օրենքը քո կողմն է, չես վախենա: Ինքն էլ զարմացած ինձ է նայում, թե ի՞նչ կապ ունի օրենքը: Մտել է տունս, ինձ է սպառնում, կգյուլլեմ: Դա իմ արժանապատվության հարցն է: Հետո կդատեն, չեն դատի, դա ինձ չի հետաքրքրում:

Զուգահեռ չեմ անցկացնում մեր հետ, որովհետև անիմաստ է: Նայենք կողքներս ու կտեսնենք, որ իրականում ոչ մեկս էլ իր տունն արդեն չունի: Դրանք բոլորը նվաճված են իգական տղամարդակերպի կողմից:
Անկազմակերպ ու անհոգ էինք՝ գենոցիդ ունեցանք:
Քաղաքականապես տգետ էինք՝ քրեականի բաժին դառանք:
Անինքնասեր ու զիջող ենք՝ Բաքու կգնանք:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ