ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյանի երազը

Ղարաբաղի գրողների միության նախագահ Վարդան Հակոբյանն արդեն 30 տարի է` նստած է ԳՄ ղեկավարի աթոռին։ 30 տարում ինտրիգներ սարքելով, կասկածելի մրցակիցներին իրար դեմ լարելով, զրպարտելով, երբեմն էլ նաև սպառնալով ու վախեցնելով նրանց` նա անառիկ է պահել իր աթոռը։
Ու ահա, նա դարձյալ զրպարտություն, իրեն յուրահատուկ հերթական ստոր կեղծիքն է տպագրել։ Փորձեց լավ զգալ դրանից։ Իր մեջ կուտակված մաղձը, թույնը թափելուց կարծես թե պիտի հանգստանար, թեթևանար, բայց չէր ստացվում, հոգին չէր խաղաղվում։ Գնաց աշխատավայր, քարտուղարուհին սուրճ մատուցեց, սակայն նրան թվաց, թե քարտուղարուհին խղճահարությամբ նայեց իրեն։ Քիչ հետո դուռը ծեծեցին, ներս մտավ աշխատողներից մեկը, ինչպես միշտ՝ վախեցած ու շողոքորթ ժպիտը դեմքին սառած։ Բայց սա էլ կարծես խղճահարությամբ էր նայում իրեն։
Մինչև կեսօր նրա մոտ եկան նաև կոլեգաներից մի քանիսը։ Բոլորն էլ նրանից վախենում էին, բայց Հակոբյանին թվաց, թե սրանք էլ են իրեն մի ուրիշ ձևով նայում՝ խղճահարությամբ ու ցավով։ Ասես եկել են իրեն ցավակցելու։
Կեսօրից հետո Ղարաբաղի ԳՄ նախագահը որոշեց չգնալ աշխատանքի, որովհետև աստիճաններով բարձրանալիս հարևանը նույնպես ցավակցական հայացքով էր նայում և նույնիսկ մի տեսակ բարևեց։ Այն էլ ոչ թե բարև էր, այլ կարծես ասում էր՝ մնաս բարով...

Հակոբյանն ուզում էր բղավել, գոռալ, ասել, որ կենդանի է դեռ, ոչ մեկի խղճահարության կարիքը չունի, արդեն 30 տարի անփոփոխ ղեկավարում է Ղարաբաղի գրողների միությունը, դեռ մի այդքան էլ է ղեկավարելու։ Ուզում էր գոռալ, հայտարարել, որ ինքը Հայաստանի ու Ղարաբաղի ամենահարուստ գրողն է, այնքան փող ունի, որ կարող է իրեն ցավակցող հարյուրավորներին գնել, բայց կոկորդից ձայնի փոխարեն ինչ-որ խռխռոց դուրս եկավ։
Այդ գիշեր Հակոբյանը շատ վատ քնեց։ Բայց դա ոչ թե քուն էր, այլ մի անտանելի մղձավանջ։ Երազներն էլ խառն ու կցկտուր էին։ Հետո երազում տեսավ նրան։ Դուռը կամաց բացվեց, ու ներս մտավ նա՝ Հակոբյանի խիղճը։ Այս անգամ չբարևեց նույնիսկ։ Մթնված ու անտրամադիր էր։

-Սլավի՛կ, էդ ի՞նչ ես արել նորից,- հանդիմանանքով ասաց նա։-Ուրիշների ստորագրությամբ` այնքա՜ն գրեցիր, կեղծեցիր, զրպարտեցիր, չհանգստացա՞ր, հիմա էլ նույն զրպարտություններդ սկսել ես քո ստորագրությամբ տպել։ Ախր, քեզ ոչ ոք չի հավատում, դու ինքդ բոլորից լավ գիտես, որ ստում ու կեղծում ես։ Մարդիկ արդեն ծիծաղում են քեզ վրա։ Անցյալ անգամ էնքա՜ն երդվել էիր, խոսք էիր տվել, որ վե՛րջ, էլ զրպարտություններ չես գրելու։ Գոնե մի անգամ տղամարդու պես տեր կանգնեիր խոստմանդ։ Էդքան խաբելով, պարսավանքներ գրելով, ինտրիգներ սարքելով ո՞ւր ես գնում, մտածե՞լ ես այդ մասին։ Գոնե մի անգամ հետ նայե՞լ ես անցած ճանապարհիդ։ Կոխած տեղդ ոչ միայն ծաղիկ, խոտ էլ չի բուսնում։ Ոչ մի սրբություն չունես։ Անգամ նահատակված մարդու՝ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջն ես կողոպտել «Վիքիպեդիայում» և այնտեղ քո կենսագրությունը խցկել՝ մոռանալով ջնջել «վախճանվել է 1915 թ. Մուշի մոտ» տողը...
Հակոբյանը փորձեց հակաճառել, բայց բառերի տեղ բերանից անհոդաբաշխ ինչ-որ ձայներ դուրս եկան։

- Չէ՛, մի՛ խոսիր, դու լռի՛ր,- Խիղճն այս անգամ շատ զայրացած էր երևում,- հեքիաթներդ նորից չպատմես։ Վե՛րջ տուր, երդվում ես ու ստում, փորձում հիմարացնել բոլորին։ Գոնե ինձ հետ անկեղծ եղիր, մի՛ խաբիր, մի՛ կեղծիր։ Քո պատճառով արդեն ամաչում եմ մարդամեջ դուրս գալ։ Վերջին անգամ փողոցում անցորդներն այնպես էին ինձ նայում, կարծես օտար մոլորակից եկած հրեշ լինեի։ Մեկն էլ արհամարհանքով ասաց՝ քեզնից ի՞նչ Վարդան, չէ՜ մի, Վարդան Մամիկոնյա՜ն... Քո Սլավիկ անունն էլ փոխել ես մեր քաջ հերոսի անունով՝ որ ի՞նչ։
Կենսագրությունումդ էլ գրում ես. «Վ. Հակոբյանի ստեղծագործությունները տպագրվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, վրացերեն, անգլերեն և այլ լեզուներով»։

Երևանում օտար լեզուների «գիտակ» մի քանիսին թարգմանել ես տալիս գրածներդ, Երևանում էլ տպում, որ ի՞նչ։ Ասես անգլիացին ու ֆրանսիացին էնտեղ ոտ ու ձեռ ընկած, իրենց դեսպանների միջոցով մակուլատուրադ իրենց երկիր արտահանելու մասին են մտածում միայն։ Այն դեպքում, որ քո հայրենիքում 20-30 ընթերցող չունես...
Ինչո՞ւ ես անամոթ ստեր տարածում քո խամաճիկների ստորագրությամբ, իբր, «Արցախը մայր Հայաստանին միացնելու մասին նամակի նախաձեռնողներից ու պատրաստողներից մեկն ես ու նամակի տակ առաջին ստորագրության հեղինակը», իբր, «Վարդան Հակոբյանը ոչ միայն պոետ է, այլ ազատամարտիկ, քաղաքական գործիչ...», ու այդ անամոթ խաբեությամբ ոգևորված տարածել ես, թե «մայիսի 8-9-ը Վարդան Հակոբյանն ակտիվորեն մասնակցել է Շուշիի ազատագրության ռազմագործողությանը»...
Գոնե կյանքում 10 մետրից զենք տեսած լինեիր, էլ չեմ ասում՝ զենք բռնած։ Բանակում չես ծառայել ու զորակոչի ենթակա տղաներիդ էլ 1992-ի փետրվարին Մարտակերտի շրջանից վիրավորներ տեղափոխող ուղղաթիռով փախցրել ես Երևան, հետո էլ դու մեկնել...

- Հերի՛ք է, լռի՛ր,- Հակոբյանի դեմքը կապտել էր։
- Ո՛չ, հերիք չէ։ Իսկ դու այդ «հերիքի» մասին երբևէ մտածե՞լ ես։ Հարցազրույցներ ես տալիս, հին փչոցիդ նոր փչոցներ գումարում։ Ասում ես՝ «Լինել Արցախի գրողների միության ղեկավար, նշանակում է ոչ թե պաշտոն վարել, այլ` մարտական դիրք գրավել»: Այդ որտե՞ղ ես մարտական դիրք գրավել՝ Երևանո՞ւմ, թե՞ Ստեփանակերտի կառավարական շենքերի շուրջ՝ իշխանություններից մի բան մուրալու համար։ Ինձնից էլ շարունակ փախչում ես, վախենում ես հիշեցնեմ «քաջագործություններդ»։ Արցախի ինքնապաշտպանության համար զենք ձեռք բերելու համար հավաքված սուղ միջոցներից այն տարիների համար պատկառելի 1700 ռուբլի էիր վերցրել. ի՞նչ ես արել այդ գումարը...
- Բավակա՛ն է...

- Քո միությունում Վերահսկիչ պալատի կողմից անցկացված ստուգումները հիշիր, որի մասին գրել էին թերթերը։ Ու դեռ միայն մի տարվա ֆինանսական գործերդ էին ստուգել և բազմաթիվ խայտառակ խախտումներ հայտնաբերել։ Ի՞նչ կլիներ վիճակդ, եթե քո 30 տարվա գործունեությունդ ստուգեն և դուրս գան կուտակած միլիոններիդ վրա։ Այդ մասին մտածե՞լ ես... Եթե մեկը հարցնի, թե ինչպե՞ս ես 1990-ականներին սփյուռքից կարիքավոր գրողների համար օգնությունից 100 դոլոր ստացել՝ որպես կարիքավոր գրող և 10 տարի հետո սկսել լողալ միլիոնների մեջ, ի՞նչ ես պատասխանելու... Մեր բարեկամ, մշակույթի գործիչ Շահեն Մկրտչյանն է նույնիսկ ձեռ առնում քեզ։ Ինձնից լավ ես հիշում, թե ինչ է գրել. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ... Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում... Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը... Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»...

- Լռի՛ր, մի՛ շարունակիր,- Հակոբյանը վախեցած շուրջը նայեց,- կլսեն...
- Իսկ ինչո՞ւ լսելու մասին 2010 թվականի այն օրը չես մտածել, երբ Արցախի իշխանություններին վախեցնելու համար, շանտաժի նպատակով քո գրողների միության վարչությունը հավաքել ու հարց ես բարձրացրել. «Առաջարկում եմ ԼՂՀ գրողների միությունը դուրս բերել ԼՂՀ կազմից և դիմել Ադրբեջանի գրողների միությանը, այդ պետության գրողների միության կազմում ընդունելու խնդրանքով»: Բախտդ բերել էր, որ այդ խայտառակ դեմարշիդ մասին իշխանությունները չեն իմացել, Երևանում՝ նույնպես... Բայց կոլեգաներդ արդեն փսփսում են տարբեր մարդկանց մոտ...
- Վերջացրո՛ւ, վերջացրո՛ւ... Եկել, ինձ դասեր ես տալիս,- Հակոբյանը կատաղած ոտքի ելավ ու գրպանից մի թուղթ հանեց։- Հապա ինչպե՞ս վարվեմ սրա հետ։ Տպագրվելու օրից 20 տարի է անցել, բայց սրա պատճառով քուն ու հանգիստ չունեմ։
Խիղճը վերցրեց թուղթն ու սկսեց հանգիստ կարդալ.

- Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:

Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
Քոնը սրբության վրա թքելն է:
Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:

Դե, հա, գիտեմ, Վազգեն Օվյանի պամֆլետն է քո մասին... Բայց խոստովանիր, որ լավ է գրել, իսկը քո դիմանկարն է, մի ավելորդ տող, մի ավելորդ բառ չկա, քո քանդակն է...
- Լռի՛ր, լռի՛ր, լռի՛ր- Հակոբյանը բռունցքը կատաղած զարկեց սեղանին, բայց այնպես պինդ էր զարկել, որ ցավից վեր թռավ։
Լույսն արդեն բացվում էր, բայց մահճակալին կիսանստած, քրտինքի մեջ կորած Հակոբյանին թվաց, թե չորս կողմը խավար է։
Վահրամ Օհանջանյան
Հ.Գ. - Օգտագործված փաստերը վերցված են հայաստանյան և արցախյան մամուլից...

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ

7 օր.am - ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյանի երազը 

«ԲՈԼՈՐ ԵՐԳԵՐԸ ԵՐԳԵԼ ԷԻՆՔ, ՄՆԱՑԵԼ ԷՐ ՍԱՐԻ ՍՄԲՈՒԼԸ»

ՄԱՐԴԿՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ԻՐԱԳՈՐԾՎԱԾ ՀԱՆՑԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ՝ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 100-ԱՄՅԱԿԻՆ ԸՆԴԱՌԱՋ՝ ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱԾ ԱՄՈԹԱԼԻ ԵՎ ՏԽՈՒՐ ՄԻ ԱՐԱՐՔԻ ՄԱՍԻՆ ԱՆԿԵՂԾ ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐ...

2014 թ. հոկտեմբերի 28-ին, Հայաստանի Գրողների Միության Կլոր սրահում հյուրընկալվելիս՝ «Արևմտահայոց Ազգային Համագումար» միջազգային հասարակական կազմակերպությունից «Գևորգ Սուրենյանց V-րդ Տփղիսեցի կաթողիկոս» հուշամեդալով, իսկ հաջորդ օրը՝ հոկտեմբերի 29-ին հայոց մայր բուհում, ԵՊՀ դասախոսական կազմի և ուսանողների հետ հանդիպման ընթացքում ԵՊՀ ռեկտորի ձեռքից համալսարանի ոսկեզոծ մեդալին արժանացավ թուրք գրող Իսմաիլ Բեշիկչին:

Նրա գրչին պատկանող բազմաթիվ գրքերում և հոդվածներում 1915-1923 թթ. ցեղասպանությամբ մեզնից բռնագրավված Արևմտյան Հայաստանը «Հյուսիսային Քուրդիստան», իսկ 1992-1994 թթ. Արցախյան գոյամարտի ընթացքում ազատագրված հայկական տարածքներն ու Զանգեզուրը՝ «հայերի կողմից բռնազավթված Կարմիր Քուրդիստան» են ներկայացվում:

Սույն պարոնին հայոց մայրաքաղաքում հյուրընկալելով և պատվո զույգ մեդալների արժանացնողներն արդյո՞ք իրենց ամոթալի արարքի հետևանքների մասին լրջորեն մտածում են, թե՞ ոչ՝ չգիտեմ, բայց ճիշտ կլիներ, որ նրանք իրենց կատարած փաստը նախ արևմտահայոց ժառանգներին, ապա նաև մեր արցախցի և սյունեցի հայրենակիցներին ու ամբողջ հայ հասարակությանը բացատրել կարողանային:

Իսմաիլ Բեշիկչիի հետ «Նորավանքում» ևս («Անցած սխալներ և ապագայի հեռանկարներ» վերտառությամբ առաջին մասը վեց զեկույց-ելույթ, երկրորդ մասը ազատ քննարկումներից բաղկացած կլոր սեղան) միջոցառում է կազմակերպվել, սակայն այն դռնփակ է եղել, ուստի եղած-չեղածի մասին ոչինչ չգիտենք. հուսանք՝ նոր մեդալներ չեն հանձնվել:

Թուրք գրող Իսմաիլ Բեշիկչիի հեղինակած գրքերից մի շատ էական պարբերության և նրա գրչին պատկանող հոդվածներից մեկի հայերեն թարգմանությունները Ձեր ուշադրությանը ներկայացնելով՝ ցանկանում եմ իր իսկ բնօրրանում ապրած հայերիս իբր այլոց պատկանող հողերի ԲՌՆԱԶԱՎԹԻՉ ներկայացնող և արդեն հայոց կրկնակի շքանշանակիր մի մարդու մտածելակերտվածքի հետ ծանոթացնել:

Եթե մեր ազգի բարեկամը Իսմաիլ Բեշիկչիի նմաններն են, թշնամու կարիք չունենք երևի:
Եթե մեր ազգի՝ մեդալներ շնորհողների վերաբերմունքն այս աստիճանի թերիմացության և հորթային հրճվանքի վրա է հիմնված, ապա դարձյալ թշնամու կարիք չունենք երևի:

Հարգանքներով՝

ՍԱՐԳԻՍ ՀԱՑՊԱՆԵԱՆ

ք. Երևան, 1 նոյեմբեր, 2014 թ.

ՀԱՏՎԱԾՆԵՐ ԲԵՇԻԿՉԻԻ «ՄԱՐԳԱՐԻՏՆԵՐԻՑ»
----------------------------------------------------------------------------------------------------
«Պետք չէ մոռանալ, որ Քուրդիստանի մի փոքր հատված էլ Խորհրդային Միության՝ այժմյա Հայաստանի սահմաններում է գտնվում: Աքսորի քաղաքականություններն այստեղ ևս օգտագործվել են: Քրդերն 1944 թ. հոծ խմբերով Միջին Ասիա են աքսորվել:»
Իսմաիլ ԲԵՇԻԿՉԻ (Պետությունների կողմից գաղութացված Քուրդիստան, էջ՝ 15)
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Կարմիր Քուրդիստանը Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտության համատեքստում
Պատմության ընթացքում անթիվ իրադարձություններ են տեղի ունեցել: Այդ իրադարձությունները միայն հետազոտողների կողմից ուսումնասիրվելու, մեկնաբանությունների արժանանալու, գնահատականներ ստանալու ժամանակ են պատմական իրադարձություններ դառնում: Պատմության մեջ կան բազմաթիվ դեպքեր, որոնք գնահատականներ են ստացած, որոնց շուրջ ուսումնասիրություններ են կատարվել: Այդ իրադարձություններին չանդրադառնալը զանազան պատճառներ կարող է ունենալ: Օրինակ՝ քաղաքական համակարգին, քաղաքական վարչակարգին գերադասելի պաշտոնական գաղափարախոսությունը կարող է արգելքներ առաջացնել որոշ թեմաների հետազոտության, այդ թեմաներից խոսելու համար:

Միջազգային հարաբերություններին ուղղություն տվող հիմնական սկզբունքները, դեռևս արդարության, ազատության, հավասարության, խաղաղության, մարդու իրավունքների պես արժեքները չեն, այլ կոշտ ուժն է: Կոշտ ուժն իրենց ձեռքում պահողները, իրենց շահերն են պաշտպանում, կարողանում են միջազգային հարաբերություններին ուղղություն տալ:
1980-ականների վերջին Խորհրդային Միության մասնատումից հետո, Միությունը կազմող 15 դաշնային հանրապետությունները Միությունից անջատվելով իրենց անկախ պետությունները հիմնեցին, ինչից հետո Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև մի մեծ պատերազմ բռնկվեց: Այս պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողություն ձեռք բերելու հետ էր կապված: 1992 թ. պատերազմի վերջում, հայերը գրավեցին ադրբեջանցիների վերահսկողության տակ գտնվող մի քանի տարածքներ: Ղարաբաղի նկատմամբ էլ վերահսկողություն հաստատեցին: 1992 թ. պատերազմի վերջում հայերի բռնագրաված տարածքներից մի քանիսը Կարմիր Քուրդիստանի հողերն էին:
Կարմիր Քուրդիստանը 1923 թ. ազգերի ինքնորոշման իրավունքին համաձայն Խորհրդային Միության ղեկավարների կողմից հիմնվել է որպես Ադրբեջանին կից ինքնավար շրջան: Գոյություն է ունեցել 1923-1929 թվականների միջև:

1992 թ. պատերազմում Հայաստանի բռնագրաված տարածքները ընդգրկում էին ահա Հայաստանի ու Ղարաբաղի միջև գտնվող այս տարածաշրջանը: Այս տարածաշրջանի գլխավոր քաղաքները Լաչինը, Քելբաջարը, Քուբաթլուն, Զենգելանն ու Ջեբրաիլն էին: Բացի այդ Կարմիր Քուրդիստանը ներառում էր նաև Զանգեզուրի մի մասը:
Այսօր Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև լուրջ անհամաձայնություն կա: Անհամաձայնությունը Ղարաբաղի ու Կարմիր Քուրդիստանի հողերի շուրջ է: Այս տարաձայության վերացման համար, ՌԴ, Թուրքիան, ԱՄՆ, ԵՄ ինտենսիվ ջանքեր են գործադրում: 2008 թ. նոյեմբերի 2-ին Մոսկվայում ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի միջնորդությամբ հանդիպեցին Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահները: Մոսկվայի դեկլարացիա կոչվող մի հռչակագիր հայտարարվեց: Այս հռչակագրում քրդերի մասին բառ անգամ չկար: Հռչակագրում բացակայում էր քրդերի անունը:

2009 թ. դեկտեմբերի 2-ին Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության խորհուրդի (ԵԱՀԽ) ջանքերով հանդիպեցին Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարները: Երկու կողմերի միջև գոյություն ունեցող տարաձայնության շուրջ բանակցություններ տեղի ունեցան: Մինսկի խմբի համանախագահների հետ մի հանդիպում կայացավ: Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի, Հայաստանի կողմից 1992 թ. գրավված հողերից դուրս գալու խնդրի համար լուծում է փնտրվում: Այստեղ էլ քրդերի անունը, իրավունքներին բնավ չանդրադառնալը, մի երևույթ է որին պետք է անդրադառնալ: Բելառուսի մայրաքաղաք Մինսկում հավաքվող, Ադրբեջան-Հայաստան տարաձայնությանը լուծում փնտրող պետություններին Մինսկի խմբի երկրներ են կոչում:

Կարմիր Քուրդիստանի խնդրին մի քիչ անդրադառնալն օգտակար է: Պատմաբան, լրագրող Հեժարե Շամիլը Լեթիֆ Մեմեդ Բրուքիի հետ մի զեկույց է կազմել: Հեժարե Շամիլը հայտնում է, որ ԼԵթիֆ Մեմեդ Բրուքին Ռուսաստանի ու Միջազգային Լրագրողների Դաշնության անդամ է և www.kurdist.ru կայքի գլխավոր խմբագիր: Այս ռեպորտաժը հրատարակվեց “Կովկասյան Քուրդիստանի գաղափարը” վերնագրով 2008թ. դեկտեմբերի 13-ին www.kurdistan-post.org: Կայքում մինչօրս էլ կա: Ռեպորտաժը “Կովկասյան Քուրդիստանի գաղափարը քրդերին կարող է միավորել” ենթավերնագիր ունի: Այս ռեպորտաժը Կարմիր Քուրդիստանի մասին շատ արժեքավոր տեղեկություններ է պարունակում:
Այս ռեպորտաժը մանրամասն պատմում է, թե 1923 թ. ինչպես ստեղծվեց Կարմիր Քուրդիստանի ինքնավար շրջանը և 1929 թ. ինչու վերացվեց : Այս ինքնավար շրջանի վերացումը տեղի ունեցավ հայերի, ադրբեջանցիների և նրանց շահերը պաշտպանող Ստալինի ու Մուստաֆա Քեմալի ցանկությունների համընկումով: Ավելի ուշ Կարմիր Քուրդիստանի ինքնավար շրջանում ապրող քրդերը 1930–ական թվականներին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Միջին Ասիա են աքսորվել: Այսօր եթե Ղըրղըզստանում, Թուրքմենստանում, Ղազախստանում, Ուզբեկստանում քրդեր են ապրում, ապա սա այդ աքսորների արդյունքն է:

Քրդերը 1950-ական, 1960-ական, 1970-ական, 80-ական թվականներին, Երևանի ռադիոյի քրդերեն հեռարձակումների համար միշտ հայերին և Հայաստանին երախտապարտ են եղել: Բայց պետք է իմանալ, որ Հայաստանը երբեք չի ցանկացել տեսնել քրդական ինքնավարություն՝ Կարմիր Քուրդիստան:

Քրդերը Մարերի ժամանակաշրջանից սկսած, դեռ շատ ավելի հին ժամանակներից սկսած այս տարածաշրջանում են ապրում: Այս շրջանն էլ Մարերի կայսրության շրջաններից մեկն է: Քրդերն այս տարածաշրջանում գոյություն են ունեցել թուրքերից էլ, հայերից էլ առաջ: 11 և 12-րդ դարերում, տարածաշրջանում, Ռևադի, Շեդդադի անուններով քրդական իշխանություններ կային: Հայտնի է, որ Սալահ-ադ-դին Այյուբին այս շրջանից էր: 1930-ականներին քրդերի գաղթն այս տարածքից դեպի Միջին Ասիա գտնվող Թյուրքական Դաշնային Հանրապետություններ, քրդերին շատ մեծ հարված հասցրեց: Մնացածներն էլ 1992 թ. Հայաստան-Ադրբեջան պատերազմի ընթացքում Կարմիր Քուրդիստանի հողերից քշվել են: Այս բռնագրավումից հետո, հայերը տարածքում առկա տեղանուններն ամբողջությամբ փոխարինել են հայկական անուններով:

1980-ականների վերջին Պերեստրոյկա (Վերակառուցում) և Գլասնոստ-ի (հրապարակայնություն, թափանցիկություն) ժամանակաշրջանում Ստալինի կողմից Միջին Ասիա աքսորված ժողովուրդներն իրենց երկրներ վերադառնալ սկսեցին: Ղրիմցիները նրանց շարքում էին: Ղրիմցիներն էլ են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում աքսորվել: Դեպի Միջին Ասիայի տարբեր հանրապետություններ աքսորված քրդերն էլ իրենց ներկայացուցիչներով Մոսկվա գնացին: Նախագահ Գորբաչովից խնդրեցին դեպի իրենց երկիրը՝ Կարմիր Քուրդիստան վերադարձն ապահովել: Գորբաչովը այս առաջարկի նկատմամբ դրական էր տրամադրված: Բայց քրդերի երկրի մի կարևոր մասը Ադրբեջանի տիրապետության տակ էր: Եվ ոչ միայն Ադրբեջանը, այլև Հայաստանը ևս դեմ էր, որ քրդերը ետ վերադառնան, իրենց ինքնավար շրջանն ունենան: Երբ Գորբաչովը հեռացավ իշխանությունից, քրդերի ցանկությունների հետ կապված որևէ զարգացում տեղի չունեցավ:
Այսօր Հայաստանի ու Ղարաբաղի միջև գտնվող Լաչինը, Քելբաջարը, Կուբաթլուն, Զանգելանը, Ջեբրաիլը և Զանգեզուրի մի մասը պատմության մեջ հայտնի են որպես քրդերի կողմից բնակեցված հողեր: 1923 թ. Ինքնավար Կարմիր Քուրդիստան միավորն ահա այս հողերի վրա է կառուցվել: Այս ինքնավարությունը, միայն 1923-1929 թվականների ընթացքում կարողացավ գոյություն ունենալ: Ավելի ուշ դեպի Միջին Ասիայի Դաշնային հանրապետություններ աքսոր տեղի ունեցավ: Մնացածներն էլ 1992 թ. Հայաստան-Ադրբեջան պատերազմի ընթացքում իրենց երկրից քշվեցին: Այս քրդերն այսօր Ադրբեջանի տարբեր տարածաշրջաններում, աքսորյալի կյանքով են ապրում: Ադրբեջանցի (Ազերի) կառավարիչների հաճախակի հիշատակած “քաչգըններ»–ի (ադրբեջաներեն qaçqın` գաղթական) մեծամասնությունն այս քրդերն են: Բնականաբար Ազերի կառավարիչները, “քաչգըններ” ասելով, խնամքով փորձում են չհիշատակել քուրդ անունը:
Մինչ Հայաստանն ու Ադրբեջանը քրդերին ընդհանրապես չհիշելով, մեկը “տարածաշրջանը հայկական է”, մյուսը “տարածաշրջանը ադրբեջանական է” ասելով ու իրար մեջ քաշքշելով են զբաղված, քրդական հողերի վերաբերյալ առկա լարվածությունը ուշադրության արժանի գործընթաց է հանդիսանում:

ՌԴ նախագահի միջնորդությամբ Մոսկվայում Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը, հրապարակված հռչակագրում քրդերի անունը բնավ չհիշատակելը, քրդերի իրավունքներից ոչ մի խոսք չլինելը նորից մի փաստ է, որի վրա պետք է կանգ առնել: ԵԱՀԽ, Մինսկի խմբի պետությունները հայերի բռնագրաված տարածքներից խոսելիս, երբ նշում են, որ անհրաժեշտ է այնտեղից դուրս գան, ընդհանրապես ուշադրություն չեն դարձնում այն հանգամանքին, որ այս հողերը իրականում քրդերի բնակեցրած հողերն են եղել, 1923-1929 թթ. ընթացքում հիշատակվել է որպես Կարմիր Քուրդիստանի Ինքնավարություն: Այս հանդիպումների վերջում հրապարակվող հայտարարություններում քրդերից բնավ չի խոսվում, ինչն էլ պարզագույնս ի հայտ է բերում միջազգային հարաբերություններին ուղղություն տվող ընբռնումը: Միջազգային հարաբերություններին ուղղորդող ընբռնումը դեռևս, անկախություն, հավասարություն, արդարության պես արժեքները չեն բնավ, այլ լոկ կոշտ ուժն է:

Քննադատություն քրդերի նկատմամբ
Քրդերի մի մասը, օրինակ՝ PKK–ն (Քուրդիստանի Բանվորական Կուսակցություն) ասում է. “պետությունը ճնշման միջոց է, դրա համար էլ մենք պետություն չենք ուզում»: Շեշտում են, որ համադաշնություն էլ չեն ուզում: Պետությունը ճնշման միջոց է, բայց նախ և առաջ պետություն չունեցող ժողովուրդների վրա ճնշում գործադրելու միջոց է: Պետության ճնշման գաղափարախոսական ու հարկադրող միջոցները պետություն չունեցող ժողովուրդների դեմ կանոնավոր ձևով օգտագործվում են: “Պետությունը թուրքերին էլ է ճնշում” ասելը քրդերի նկատմամբ գործադրվող ճնշման, հալածանքի պատճառը պետության կրած պատասխանատվությունից ազատելու իմաստն ունի: Եկեք Չորումի, Յոզղաթի, Չանղըրըի, Քասթամոնուի և ուրիշների մասին էլ մտածենք: Այնտեղ ռազմական դրությա՞մբ են կառավարում: Կենտրոնական Անատոլիայում, Արևմտյան Անատոլիայում “կատարողներն անհայտ” սպանություններ կա՞ն միթե: Այնտեղ էլ են մարդիկ առևանգվում և մի քանի օր անց նրանց մարմինները այստեղ–այնտեղ հայտնաբերվու՞մ: Կամ այնտե՞ղ էլ է պատահում, որ առևանգվող մարդկանցից ոչ մի լուր չես կարողանում ստանալ: Կենտրոնական Անատոլիայում կամ Արևմտյան Անատոլիայում գյուղերի հրդեհվելը, ավերվելը, անտառների հրդեհվելը միթե խնդրո առարկա՞ նյութ է: Օրինակ՝ Անատոլիայում, Բոդրումում, Չանաքքալեում անտառների այրվելու ժամանակ ասում են. “Սրտներս այրվում են”: Բայց Արևմուտքում անտառներն այրվելու ժամանակ նման բան ասողները քրդական շրջանների անտառները անձամբ այրողները չեն մի՞թե: Նրանք, այրվող այդ անտառները հանգցնող քուրդ գյուղացիներին չե՞ն խոչընդոտում: Ուստի, “Պետությունը թուրքերին էլ է ճնշում” ասելը պետությունը պատասխանատվությունից ազատելու համար չէ մի՞թե:
Կենտրոնական Անատոլիայում, Արևմտյան Անատոլիայում Ժանդարմերիայի (Ռազմական ոստիկանություն) JİTEM կոչված հետախուզության և ահաբեկչության դեմ պայքարի կառույց գոյություն ունի մի՞թե: Այստեղ ևս ընտանիքները իրենց տնից–տեղից, հայրենիքից զրկվում են թե՞ ոչ: Արդյո՞ք այս ամենը միայն քրդերի դեմ չեն իրականացվում:

Երբ (իշխանությունների ներկայացուցիչներին) քար նետող քուրդ երեխաներին ծանր պատիժներով են դատապարտում, “բանակից մի նահատակված զինվորի դիմաց («Ժողովրդավար Հասարակություն» Կուսակցություն)-DTP–ից հինգը պետք է սպանվի” խոսքը որպես խոսքի ազատություն է որակվում արդյո՞ք: Քրդերի քար նետելը, նրանք մանկահասակ էլ լինեն ծանր պատիժների է արժանանում, սակայն քրդերի վրա քար նետելը ազատ լինել է ընկալվում: Ինչպես ոստիկանույթունը, այնպես էլ հանրապետության դատախազությունն ու դատարանները այս ուղղությամբ են որոշումներ կայացնում:
Սա աշխարհում էլ է այսպես: Սուդանում բռնությունը, ճնշումը, ցեղասպանությունը, կանոնավորապես Դարֆուրի ֆուր (Fur) ժողովրդի դեմ է կատարվում: Իսրայելի գերիշխանության տակ ապրող պաղեստինցիների իրավիճակն էլ է նույնը: Մեր օրերում պետություն չունեցող ժողովուրդներին իշխելը, միայն ճնշումով, բռնությամբ է հնարավոր իրականացվել:

Հայաստան-Ադրբեջան տարաձայնության հիմնական պատճառներից մեկը Կարմիր Քուրդիստանի Ինքնավար շրջանի նկատմամբ առկա պահանջներն են: Երկու պետությունն էլ քրդական հողերին տիրանալու համար են պայքարում: Մեջտեղում ինչու՞ քրդեր չկան: Եթե մի ուժեղ քրդական ինքնավարություն լիներ, Ստալինը քրդերին կարո՞ղ էր աքսորել: Եթե Լաչինի, Քելբաջարի, Զանգելանի, Քուբաթլիի, Ջեբրաիլի Զանգեզուրի պես քաղաքներում քրդեր ապրեին, Հայաստան ու Ադրբեջանը քրդական հողերի նկատմամբ հավակնություններ կունենային մի՞թե: Այս տեսակի անարդարությունների իրականացմանը խոչընդոտելու համար քրդերն էլ քաղաքական նման մի կառույցի կարիքը չունե՞ն:
Քրդերի հարցում մոռանալու, մոռացության մատնելու մի մեծ խնդիր կա: Սրա ուշագրավ օրինակներից մեկը ամեն դեպքում 1923-1929 թթ. Կարմիր Քուրդիստանն է:
Այստեղ մի թեմայի ևս պետք է անդրադառնալ: Քրդական խնդրի հարցում Խորհրդային Միությունը քննադատելու ժամանակ, այս քննադատությունը որպես կոմունիզմի դեմ թշնամություն է ընկալվում: Այս ընկալումը սխալ է, այդ անողները սխալ են որակում: Ճիշտ որակումը այս հարցերը օրակարգ բերելով կլինի: Խորհրդային Միությունն ինչու՞ համագործակցեց բռնատիրական, տոտալիտար, ֆաշիստ իշխանությունների հետ ընդդեմ ճնշված քուրդ ժողովրդի: Ինչու՞ ոչ թե ճնշված քուրդ ժողովուրդի, այլ բռնատիրական, տոտալիտար, ֆաշիստ իշխանությունների կողքին կանգնեց ու նրանց շահերը պաշտպանեց:

Իսմաիլ Բեշիկչի

09 դեկտեմբեր 2009 թ.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Թարգմանությունը՝ Մարիամ Նազարյանի

COMMENTS

Սարգիս Հացպանեան.  «Պետք չէ մոռանալ, որ Քուրդիստանի մի փոքր հատված էլ Խորհրդային Միության՝ այժմյա Հայաստանի սահմաններում է գտնվում: Աքսորի քաղաքականություններն այստեղ ևս օգտագործվել են: Քրդերն 1944 թ. հոծ խմբերով Միջին Ասիա են աքսորվել:» 

Իսմաիլ ԲԵՇԻԿՉԻ (Պետությունների կողմից գաղութացված Քուրդիստան, էջ՝ 15)

Սարգիս Հացպանեան. 1992 թ. պատերազմի վերջում հայերի բռնագրաված տարածքներից մի քանիսը Կարմիր Քուրդիստանի հողերն էին:

Կարմիր Քուրդիստանը 1923 թ. ազգերի ինքնորոշման իրավունքին համաձայն Խորհրդային Միության ղեկավարների կողմից հիմնվել է որպես Ադրբեջանին կից ինքնավար շրջան: Գոյություն է ունեցել 1923-1929 թվականների միջև: 

1992 թ. պատերազմում Հայաստանի բռնագրաված տարածքները ընդգրկում էին ահա Հայաստանի ու Ղարաբաղի միջև գտնվող այս տարածաշրջանը: Այս տարածաշրջանի գլխավոր քաղաքները Լաչինը, Քելբաջարը, Քուբաթլուն, Զենգելանն ու Ջեբրաիլն էին: Բացի այդ Կարմիր Քուրդիստանը ներառում էր նաև Զանգեզուրի մի մասը:

Սարգիս Հացպանեան. Պատմաբան, լրագրող Հեժարե Շամիլը Լեթիֆ Մեմեդ Բրուքիի հետ մի զեկույց է կազմել: Հեժարե Շամիլը հայտնում է, որ ԼԵթիֆ Մեմեդ Բրուքին Ռուսաստանի ու Միջազգային Լրագրողների Դաշնության անդամ է և www.kurdist.ru կայքի գլխավոր խմբագիր: Այս ռեպորտաժը հրատարակվեց “Կովկասյան Քուրդիստանի գաղափարը” վերնագրով 2008թ. դեկտեմբերի 13-ին www.kurdistan-post.org: Կայքում մինչօրս էլ կա: Ռեպորտաժը “Կովկասյան Քուրդիստանի գաղափարը քրդերին կարող է միավորել” ենթավերնագիր ունի: Այս ռեպորտաժը Կարմիր Քուրդիստանի մասին շատ արժեքավոր տեղեկություններ է պարունակում:

Սարգիս Հացպանեան. Այս ռեպորտաժը մանրամասն պատմում է, թե 1923 թ. ինչպես ստեղծվեց Կարմիր Քուրդիստանի ինքնավար շրջանը և 1929 թ. ինչու վերացվեց : Այս ինքնավար շրջանի վերացումը տեղի ունեցավ հայերի, ադրբեջանցիների և նրանց շահերը պաշտպանող Ստալինի ու Մուստաֆա Քեմալի ցանկությունների համընկումով: Ավելի ուշ Կարմիր Քուրդիստանի ինքնավար շրջանում ապրող քրդերը 1930–ական թվականներին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Միջին Ասիա են աքսորվել: Այսօր եթե Ղըրղըզստանում, Թուրքմենստանում, Ղազախստանում, Ուզբեկստանում քրդեր են ապրում, ապա սա այդ աքսորների արդյունքն է:

Սարգիս Հացպանեան. Քրդերը Մարերի ժամանակաշրջանից սկսած, դեռ շատ ավելի հին ժամանակներից սկսած այս տարածաշրջանում են ապրում: Այս շրջանն էլ Մարերի կայսրության շրջաններից մեկն է: Քրդերն այս տարածաշրջանում գոյություն են ունեցել թուրքերից էլ, հայերից էլ առաջ: 11 և 12-րդ դարերում, տարածաշրջանում, Ռևադի, Շեդդադի անուններով քրդական իշխանություններ կային: Հայտնի է, որ Սալահ-ադ-դին Այյուբին այս շրջանից էր: 1930-ականներին քրդերի գաղթն այս տարածքից դեպի Միջին Ասիա գտնվող Թյուրքական Դաշնային Հանրապետություններ, քրդերին շատ մեծ հարված հասցրեց: Մնացածներն էլ 1992 թ. Հայաստան-Ադրբեջան պատերազմի ընթացքում Կարմիր Քուրդիստանի հողերից քշվել են: Այս բռնագրավումից հետո, հայերը տարածքում առկա տեղանուններն ամբողջությամբ փոխարինել են հայկական անուններով:

Սարգիս Հացպանեան. 1980-ականների վերջին Պերեստրոյկա (Վերակառուցման) և Գլասնոստ-ի (հրապարակայնության, թափանցիկության) ժամանակաշրջանում Ստալինի կողմից Միջին Ասիա աքսորված ժողովուրդներն իրենց երկրներ վերադառնալ սկսեցին: Ղրիմցիները նրանց շարքում էին: Ղրիմցիներն էլ են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում աքսորվել: Դեպի Միջին Ասիայի տարբեր հանրապետություններ աքսորված քրդերն էլ իրենց ներկայացուցիչներով Մոսկվա գնացին: Նախագահ Գորբաչովից խնդրեցին իրենց երկրներ՝ Կարմիր Քուրդիստան իրենց վերադարձն ապահովել: Գորբաչովը այս առաջարկի նկատմամբ դրական էր տրամադրված: Բայց քրդերի երկրի մի կարևոր մասը Ադրբեջանի տիրապետության տակ էր: Եվ ոչ միայն Ադրբեջանը, այլև Հայաստանը ևս դեմ էր, որ քրդերը վերադառնան, իրենց ինքնավար շրջանն ունենան:

Սարգիս Հացպանեան. Հայաստան-Ադրբեջան տարաձայնության հիմնական պատճառներից մեկը Կարմիր Քուրդիստանի Ինքնավար շրջանի նկատմամբ առկա պահանջներն են: Երկու պետությունն էլ քրդական հողերին տիրանալու համար են պայքարում: Մեջտեղում ինչու՞ քրդեր չկան: Եթե մի ուժեղ քրդական ինքնավարություն լիներ, Ստալինը քրդերին կարո՞ղ էր աքսորել: Եթե Լաչինի, Քելբաջարի, Զանգելանի, Քուբաթլիի, Ջեբրաիլի Զանգեզուրի պես քաղաքներում քրդեր ապրեին, Հայաստան ու Ադրբեջանը քրդական հողերի նկատմամբ հավակնություններ կունենային մի՞թե:

Սարգիս Հացպանեան

фотография Սարգիս Հացպանեան.

Nazeli Margaryan.  Տգիտությա՞ն, թե՞ ազգային շահերի դավաճանություն հետևանք է այս ամենը.

Hratch Bedrossian. Հայաստանում նման հարցերով զբաղվող ինչ էշ ասես չի հայտնվել էս վերջին 20 տարիներին:

Хачатур Дадаян.  Լիովին համամիտ եմ պրն Հացպանեանին: Այս ամենն ախմախության, տգիտության և տմարդության հետևանք է:

Aram Hovhannisyan.  Կարգին երկրում նախ՝ նման բան չէր լինի, լինելու դեպքում էլ պատասխանատուները հրաժարական կտային, կզրկվեին գիտական կոչումից, շուտափույթ կլուծարեին ինքնուսների կազմակերպությունը, որը, հավանաբար, այլ կենտրոնի խրախուսմամբ է գործում...

Shushanik Simonyan.  Էս ի՞նչ ապուշություն է...

Вчера, в 11:42 · Нравится · 1

Овсанна Мадатян. Силогян Ցավալի փաստ, որը չպետք է լիներ...

Մարի Բարսեղյան-Խանջյան. Սիրելի՛ Սարգիս , հազարապատիկ շնորհակալ եմ , որ այս անուղուհաց քրդի շան հոդվածը ներկայացրել ես հանրությանը և ինքդ էլ հրաշալի հոդվածով մեկնաբանել ես այդ քաղաքական էքսպանսիան , բայց մեր իմանալն ու կրավորական կեցվածքը ինչ կփոխեն , կարծում եմ սրան հանրային լայն հնչեղություն նպիտի տրվի ՝ԳԱԱ-ի պատմության ինստիտուտից սկսյալ մինչև նախագահ և կառավարություն... Մեր նախագահն իսկապես չի տիրապետում քաղաքական իրավճակին...

Սարգիս Հացպանեան 

Ավետիս http://westarm.org/3984.html

Սարգիս Հացպանեան

фотография Սարգիս Հացպանեան 

Самвел Алашкерт.  ՍԱ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԵՎ ՎԵ՛ՐՋ

фотография Самвел Алашкерт 

Մարի Բարսեղյան-Խանջյան. Քրդերն իրենց ոչխարներին կտեսնեն խոսելիս , բայց այս հողերը քրդստան չեն դառնա.....

Եթե կաշկանդված ես արդարությունն ազդարարելու հարցում, ապա ստրուկ ես ինքդ քո հանդեպ ու քո մեջ

Հայաստանի վրա աղետաբեր ամպեր են կուտակվել: Որպես ավանդական, նույնիսկ մինիմալ ինքնաբավ պետություն, այն չկայացավ: Իսկ որպես ազգային, հանրային ու մարդկային կյանքի երաշխավոր, այն ուղղակի մակաբույծի է վերածված՝ չեն գործում ոչ մարդկայինը, ոչ տրամաբանականը և ոչ էլ ռացիոնալը:

Մեր ինչ լինելը թափանցիկ ու տեսանելի է դրսից, և մեզ հետ ըստ արժանվույն էլ վարվում են գրեթի բոլոր մոտիկ ու հեռու հարևաննները: Դեռ որ միայն Իրանն է փորձում երկյուղոտ ակնարկներով մեզ սուբյեկտություն ներշնչել, բայց  նման է, որ քաղաքականապես արդեն անկենդան ենք:
Սակայն, դրսում որպես ոչ-սուբյեկտային խամաճիկ դրսևորվող պետականությունը ներսում առյուծ է կտրած իր մարդկանց հանդեպ: Բանտերը լիքն են այլախոհներով ու անմեղներով, անթաքույց հանցագործներն իշխանություն են, իսկ մարդկանց փրկությունն էլ արտագաղթն է:
Աբսուրդն ամեն քայլափոխի է: Ճանապարհային աղետից տուժած անմեղը ներկայացվում է որպես հանցագործ, այն դեպքում, երբ ամենահետամնաց երկրներում էլ քննչական ու դատական նման բեսպրեդել-վայրենություն չկա:

Անկախ դատարան չկա, բայց մարդիկ դատարանների դռներն են ընկած, բողոքում են, արդարություն պահանջում ու հազարերորդ անգամ անտեսվում ու լկտիորեն մերժվում:
Քրեորեն հայտնի մարզպետի վերականգման հարցով վախի ու սարսափի  մթնոլորտում ստորագրություններ էին հավաքվում, տեղական ուսանողությունը  «խրոխտաբար» խոստանում էր, որ եթե մարզպետը վերանշանակվի, ապա իրենք կլքեն երկիրը:

Մարզպետը վերանշանակվեց, ու դեռ տեսնենք, թե ով կլքի, ով ավելի շատ կկքի իշխանությունների ու մարզպետի տակ, ով կշարունակի կուսակցական խաղալ ու ով էլ՝ արժանապատիվ մարդ:
Եթե որևէ մեկը կարծում է, որ Հայաստանը, քաղաքացուն, մարդուն ու հանրությանը խորապես անարգող այս նշանակումից հետո Հայաստանը նույնն է մնալու, ապա չարաչար է սխալվում:
Գործ ունենք որևէ պատասխանատվությունից իրեն դուրս դրած խելագար ու վայրագ  իշխանությունների ու քաղաքական դաշտի հետ, և արդեն խնդիրն ընթացող ինքնագենոցիդից պատսպարվելն է, աշխարհով մեկ ահազանգելը, որ մարդկայնությունը լքել է այս տարածքը, և այն այլևս վայրենունն է:

Մինչ այս էլ, հասարակ մահկանացուների մեջ վերացած էր սուբյեկտ ասածը՝ մարդը, որն իր արժանապատվության ու ճակատագրի տերն է, որն ունակ է իր հարցերն ինքնուրույն լուծելու:
Բայց այս նշանակումից հետո այլ վիճակ է: Մարտահրավեր է նետված ամենքիս, բոլորիս, արժանապատվությունը չկորցրած մեծին թե փոքրին, լինի դա Հայաստանում, թե սփյուռքում:
Կատարվածն ավելին է, քան լկտիաբար ընտրություն կեղծել էր, լկտիաբար անմեղին դատելը, լկտիաբար երկիրը սուբյեկտությունից զրկելը, լկտիաբար ֆուտբոլային դիվանագիտություն խաղալը, լկտիաբար սեպտեմբերի 3-ին երկիրը ուրիշին հանձնելը, ՄԱԿ-ի ամբիոնից դիվանագիտականի փոխարեն լկտիաբար ժողովրդի անունից օդի մեջ հոխորտալը:

Այն ավելի հրեշային մի բան է: Այն ազդարարում է, որ երկրում մարդ չկա, տղամարդ չկա, էլ չասած օրենքի, սկզբունքի ու ազգային արժանապատվության մասին:
Իմ ֆեսյբուքյան ընկեր Վարդգես Օվյանի դիպուկ բնութագրով՝ «ճպռոտ ստահակների մի խումբ ավերում, հոշոտում, բռնաբարում է մի ողջ երկիր, ու համազգային լռություն է, ինչպես ուղիղ մեկ դար առաջ, երբ նույնակերպ ստահակների մի փոքրիկ խումբ՝ առաջն արած, տանում մորթում էր հարյուրավորներին, հազարավորներին, մեկ և կես միլիոն մարդ»:

Ծանր վիճակ է: Եվ հանրային ու պետական այս դժբախտության առաջին հիմքը լռությունն է, արժեքային դարձած հանդուրժելու, համակերպվելու, համբերելու դոգմաներին ենթարկվելն է, վիճակը հավերժացնող հեղինակություններին չհակաճառելը:
Հետապնդվելու, կամ անձնականը կորցնելու վախն արդեն հետևանք է: Հետևանք՝ այս զոմբիակերպ մտածելակերպի:

Երկրորդ նախագահն անկեղծացել էր այն աստիճան, որ հրապարակավ հայտարարել էր,  թե երկրում տղամարդ չկա: Ազգովի իհարկե վրդովվեցինք դրանից, մինչև հիմա նեղացած ենք՝ բա թե ոնց տղամարդ չկա:

Բայց չփորձեցինք կոնկրետից վեր բարձրանալ և վերացականով հարցին նայել:
Կոնկրետ, իհարկե, ազգի կեսը կենսաբանորեն տղամարդ է: Բայց հանդուրժելու ու  համակերպվելու  դոգմաները հաղթահարած, ստորացմանը դեմ դուրս գալու պատրաստ  տղամարդն իրոք չկա:  Խոսքն արդյունքի հասնող տղամարդու մասին է, այլ ոչ քաջարի բողոքավորի:

Եվ այդ տղամարդը չկա, որովհետև նրան օրորոցում ենք խեղդել՝ հարյուրամյակներ շարունակ հերթական գենոցիդը «լաց լինելով», իբր քրիստոնյա, քաղաքակիրթ ու եզակի լինելով, իբր կողքինի վայրենությունը մեր հանդուրժողականությամբ  ու երկրորդ թուշը դեմ անելով «հաղթելով»:
Եվ հենց այս արժեքայիննն էր, որը թևաթափ արեց մեզ արտաքին թշնամու հանդեպ և քաջալերեց մեր գլխին հրեշ դառնալու ներքին տականքին:

Հասել ենք նրան, որ տգետն ու քրեականը, որը մեր այս ավանդական ազգայինի վրա թքած ունի, «տղամարդ» է կարգվել մեր գլխին:

Մեծ հարց լուծողները միայն փողով ու կաշառքով չեն հայտնվել իրենց դիրքերին, այլ նաև դավաճանությամբ, դաժանությամբ, արյամբ ու հրեշայնությամբ: Այդ մարդիկ հզոր են իրենց նեգատիվով, կլանային-թայֆայական լծակներով ու մահասարսուռ ազդեցություններով:
Նրանք այդպիսին են իրենց բնույթով՝ բայց նաև մեր թույլտվությամբ: Եվ մենք վաղուց պետք է հասկացած լինեինք, որ նրանց իշխանությունից պոկելու ձևը բողոքը,  խնդրանքը, կամ դատարանը չեն կարող լինել, այլ վիճակին համարժեք, նոր հանրային արժեքային վերաբերմունք- մեթոդականը, որը ֆիզիկապես կմեկուսացներ, կպատժեր դրանց ու կկանգնեցներ ինքնագենոցիդը:
Բայց չկարողացանք: Մեր մեջի հրեշն ուժեղացավ այն աստիճան, որ հոշոտեց երկիրն ու ժողովրդին և այսօր էլ լկտիորեն ցնծում է իր հաղթանակը:

Չեմ կարծում, թե եղած աշխարհայացքով, ազգային ու մարդկային պոտենցիալներով որևէ լուրջ դիմադրություն է հնարավոր ցուցաբերել հայկական իշխանություն կոչված այս անոմալիային:
Անցած 25 տարիները ցույց տվեցին, որ Հայաստանում քաղաքական գիտելիքի  մակարդակը զրոյական է: Եվ որ քաղաքական գործիչները համարժեք են իշխանություններին:
Ամերիկյան քաղաքագիտական հիմնարար մտքերից երևի առաջինն այն է, որ ամեն քաղաքականություն լոկալ է: Սա խորիմաստ միտք է, բայց մեզանում երբևէ չգիտակցված:
Խոսքը տեղական իշխանությունների մասին չէ, այլ տեղերում վերաբերմունքի մասին  է  հանդեպ անձինք՝ սկսած տեղական գործիչներից, նրանց ով լինելուց, նիստ ու կացից ու վերջացրած ֆեդերալ քաղաքականը:

Այն հայտարարում է, որ տեղերում է ձևակերպվում քաղաքական մթնոլորտը, որ տեղերում են և խնդիրները, և լուծումները, տեղերում է ծնվում կամ մերժվում լավը, վատը, արդարը կամ կեղծը: Որ տեղերում են սանձվում մեծ ախորժակի տեր ստահակները:

Հայկական լոկալը ծնեց միայն հրեշների: Եվ դա եղավ, որովհետև մեզանում չխաբվողների քանակը մի քանի անգամ փոքր էր խաբվել ցանկացողների քանակից: Եվ արդյունքում մի կողմից խաբողների խրախճանք է, իսկ մյուս կողմից էլ՝ խաբվել տենչացողների դժբախտ լաց ու կոծ:
Մեր իրականությունը պահանջում էր անկեղծ խոսակցություն: Այն երեկ, քսանհինգ տարի առաջ, մի քանի դար առաջ էր պահանջվում: Բայց թերացանք և այսօր  ոճրագործների կողմից շղթայված վիճակում ենք:

Շղթայված ենք, բայց ձևական առումով  բերաններս բացելու և արտահայտվելու ունակ:  Եվ ժամանակն իհարկե ցույց կտա, թե արդյոք կային ասելիք ու անելիք ունեցողներ:
Ամեն դեպքում, հիշենք, որ եթե կաշկանդված ես արդարությունն ազդարարելու հարցում, ապա ստրուկ ես ինքդ քո հանդեպ ու քո մեջ:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Lragir.am

Ազգային գերխնդիրներով զբաղվող պետություն մենք չունե՛նք

Արթուր Արմին, հայագետ, հոդվածների և գրքերի հեղինակ, Լոս Անջելեսի «Spurk-Diaspora» հասարակական-մշակութային կազմակերպության նախագահ

- Պարոն Արմին, արդեն երկար տարիներ հայագիտության ոլորտում ակտիվ բանավեճեր են ընթանում, որոնք հաճախ դուրս են գալիս էթիկայի սահմաններից և գիտական բանավեճից վերածվում վիճաբանության: Ո՞րն է բանավեճի թեման և ո՞վքեր են բանավեճում ներգրավված կողմերը: 

– Պատմության ներկայացումը քաղաքականացված է եղել դեռևս հին ժամանակներից (Հին Հռոմ, Բյուզանդիա և այլն), և այն այսօր էլ մնում է քաղաքականացված: Հատկապես դրա ճիշտ ներկայացումը մատաղ սերնդի համար կարևոր է: Ըստ իս, սփյուրքում դրա ազդեցության կարևորությունը մեծ է: Գոյություն ունի ԱՄՆ հայագիտական ամբիոնների կողմից հայոց պատմության և մշակույթի ներկայացում, և կոռեկտ, գիտական խղճմտանքով ներկայացվածը, որն ըստ առաջինների` իբր ազգայանականության ու ծայրահեղականության արտահայտություն է: Իսկ ըստ վերջինների՝ առաջինները կեղծարարներ են: Ահա և ձեզ հակադրության պատճառը:
Բերեմ օրինակներ: Միտումնավոր անգրագիտություն է, որը քաղաքական պատվեր է, երբ Ջեյմս Ռասսելը ԲՈՒՀԱԿԱՆ դասագրքում գրում է, որ նախահայերը ոչնչացրեցին ուրարտական պետությունն ու կուլտուրան: Նման նույնիսկ ոչ գիտական վարկածի համար՝  գոյություն չունի որևէ գիտական փաստ: Ըստ Ռասսելի՝ Էրեբունին հիմնադրել է Արգիշտի երկրորդը: Ռասսելը չի տարբերակում հաթթերին ու հիթիթներին, չի տարբերում՝ ուրարտական գաղափարագիրն ու սեպագիրը և այլն, և այլն... Ի միջիայլոց այս ամենը փաստ է, իր իսկ գրքերի ու հոդվածների մեջ է հրատարակված:
«The Armenian People From Ancient To Modern Times» բուհական երկհատորյակում ամենատարրական առտառոց  անգրագիտություններն անցնում են հարյուրից: Օրինակ` Պիթր Քաուիի զավեշտալի  ճամարտակումները, թե իբր հայկական միջնադարյան պոեզիան թուրքական թաքսիմների և հունական հնգաոտքերի ազդեցությամբ կրկնություններ են: Կամ, նույն դասագրքի արաջին հրատարակության մեջ գրված է, թե իբր հայ առաջին տպագիր գիրքը հրատարակվել է 1660 թվին, Հոլանդիայում, ինչ-որ էջմիածնական անանունի կողմից, այլ ոչ թե 1512 թվին, Վենետիկում, Հակոբ Մեղապարտի կողմից: Կամ, Բերկլիի համալսարանում ուրարտագիտության դոկորատուրան պաշտպանած, պրոֆեսոր Ալինա Այվազյանը Ըրվայնի համալսարանում իր դասախոսությունը վերնագրել էր՝ «Նոր պեղումներ Ուրարտուի մայրաքաղաք Էրեբունիից»: Կա' վիդոն՝ նրա խուճապահար լինելու փաստը, երբ դահլիճից նրան ձեռք են առնում:  Ասեմ ավելին, երբ Ռիչարդ Հովհաննսիյանը լսարանում հայտարաում է, որ հայերը պարսիկներից են առաջացել և քրիստոնեությունն ընդունելով է, որ ավելի են հեռացել, ապա հայ ուսանողի ողջ ներքին աշխարհը ընդվզում է ապրում: Եվ 2009 թվականին, ԱՄՆ-ում «Ամերիկահայ ուսանողությունն ընդեմ հայոց պատմության կեղծարարների» շարժման պատճառը հենց դա էր:

Փորձելով արդարանալ, ԱՄՆ-ի հայագիտական ամբիոնների ասոցացիայի ղեկավար Ռ. Հովհաննիսյանը բազմիցս է փորձել չքմեղանալ, թե իբր գիտնականն ազատ է իր կարծիքներում և ինչ ուզում է կարող է գրել: Գիտեք ի՞նչ. այդ քաղաքական պատվեր կատարող կեղծարարները թող գնան ու հոդված գրեն իրենց ամսագրերում կամ մենագրության ֆորմատով, բայց ոչ թե ամերիկահայ ուսանողի համար նախատեսված բուհական դասագրքերում: Բուհական դասագրքի համար գոյություն ունի մշակված համակարգ և մոտեցում՝ այս կամ այն հարցում համառոտ ներկայացնել գոյություն ունեցող բոլոր հիմնական ուղղությունները, այլ ոչ թե միայն մեկը՝ դյակոնովյան ինքն իրեն մերժած «քյալագյոզությունը» ու այն էլ կիսատ տարբերակով: Բոլշևիկ Դյակոնովի տեսության կիսատ տարբերակը բուհական դասագրքում «զարգացնելու» փոխարեն, թող նաև ներկայացնեին անգլո-ամերիկյան առաջավոր մեծահամբավ գիտնակաների տեսությունները /Joseph Greenberg, Colin Renfrew, Russell D. Gray, Quentin D., Atkinson, Merritt Ruhlen, David Marshall Lang և այլն /:

- Եթե ավելի առարկայական մոտենանք հարցին, ապա որքանով տեղյակ ենք, վեճի հիմնական առարկան հայերի բնիկ կամ եկվոր լինելու տեսակետներն են և վեճը հասնում է ուրարտական շրջանին: Ձեր նշած կողմերը տարբեր կերպ են մոտենում այդ խնդրին: Որոշների կարծիքով հայերը ուրատացիների անմիջական հետևորդներն են, իսկ ըստ նրանց  հակառակորդների հայերի նախնիները կործանել են Ուրարտուն և բնակվել այս տարածքներում: Եթե նման տեսակետների պատճառները ոչ թե զուտ գիտական են, այլ քաղաքական, ապա արդյո՞ք պետք է ենթադրել, որ վերջին տեսակետի կողմնակիցները կասկածի տակ են դնում այսօրվա հայերի այս տարածքների բնակվելու պատմական իրավունքները և դրա տակ ինչ-որ քաղաքական պատվեր գոյություն ունի: 

- Ձեր հարցի մեջ կան մի քանի հարցեր: Պատասխանեմ հաջորդաբար:
Նախ, սեպագրերից մեզ հասած տեքստերում կան մոտավորապես 350 բառ, այսպես կոչված «ուրարտերեն» լեզվից: Այդ բառապաշարի 70%-ը հայերեն են` բնիկ բառեր են, և ասեմ, որ ստուգաբանված հենց հայտնի լեզվաբանների կողմից (Ջահուկյան, Ղափանցյանց, Աճառյան, Վիլհեմ և այլն): Երկրորդ, որևէ լեզվի քերականությունը դարերի ընթացքում ենթարկվում է փոփոխության, բայց բառարմատները և դերանունները երբեք չեն փոխվում: Սա ոչ թե իմ մոտեցումն է, այլ ընդունված միջազգային, ակադեմիական գիտականորեն հաստատված օրինաչափություն:
«Ուրարտերենի» դերանուններն են՝ ասի, ատի, անի  և այլն, ինչպես արևմտահայերենի բարբառներում ՝ ասիկա, անիկա, ատիկա:  Ուղղակի հին հետազոտողները ուրարտերենի քերականությանը չէին անդրադարձել, նաև՝ տոկոս, քանակ, մաթեմատիկա չէին օգտագործել: Կարդացեք Սարգիս Այվազյանի «Ուրարտերեն քերականություն»  գիրքը, որը հրատարակված է հայերեն և անգլերեն լեզուներով: Մյուս հանգամանքը՝ «ուրարտական»  ժամանակների դամբարաններից հանված բարձրաստիճան մարդկանց ոսկորների ԴՆԹ-ն ցուցում է նրանց ոչ սեմիտ, այլ հնդևրոպացի լինելը: Հաջորդը կարևորագույն հանգամանքը՝ ուրարտական պանթեոնը տիպիկ հնդևրոպական հավատամքային պանթեոն է: Եվս երկու կարևոր նկատառում.
ա. ուրարտական սեպագրերը կարդացվել են ասորական հնչյունաբանությամբ, որը սխալ է,
բ. մեզանից երեք հազար տարի առաջվա, և այն էլ հնարավոր տարբերակով՝ Կորդունքի բառբառի հիմքով սեպագիրը, անշուշտ լեզվի տարբեր՝ ավելի վաղ վիճակ է: Այսքանը համառոտ, գիտական մասով:
Հիմա անցնենք բնիկության հետ կապված քաղաքական խնդիրներին: Նոր բան ասած չեմ լինի, եթե կրկնեմ հայտնի իրողությունը, որ Թուրքիան «օդում ճանկելով» հայերի իբր ոչ բնիկության և Ուրարտուն իբրև ոչ հայկական լինելու տեսությունները, սկսեց քաղաքականացնել այն, փորձելով կասկածի տակ դնել այսօրվա հայերի այս տարածքների վրա բնակվելու պատմական իրավունքները: Թուրքական՝ «Հայերը ոչնչացրել են հնագույն ուրարտական քաղքակրթությունը և այս տարածքների բնիկները չեն» քարոզչության վրա տարեկան ծախսում է միլիոնավոր դոլարներ:
Ավելին, Թուրքիայի ՆԱՏՕ-ի անդամակցությունը 1950-ականներին, ինչպես նաև ՍՍՀՄ-ի ու Արևմուտքի սառը պատերազմի ժամանակների քարոզչական հակամարտության իրողությունը, նպաստեցին, որ այս հարցն ավելի քաղաքականացվի: ԱՄՆ-ի և արևմտյան համալսարանների հայագիտությունը հստակ դիրքորոշում վերցրեց, որը ևս քաղաքական էր: Դրա մասին բացահայտ գրում է Բրիտանացի հայտնի պատմաբան Քրիստոֆեր Ջ. Ուոքերը (Christopher J. Walker) իր “Armenia: The Survival of a Nation” գրքում: Փաստորեն, ԱՄՆ-ի հայագիտական ամբիոնները պետդեպարտամենտի դիրեկտիվներով է «զարգացնում» հայագիտությունը: Եվ ինչպես հաղորդում է Քրիստոֆեր Ուոքերը՝ այդ ոչ գիտական, և ոչ հայանպաստ քաղաքականությունը շարունակվում է մինչ այսօր:
Մեր երեխաներն այստեղ այդ կեղծարարների դասագրքերից ավելի են սկսում ազդվել ու օտարանալ իրենց արմատներից: Օրինակ, երբ հայ ուսանողը կարդում է Ռոնալդ Գ. Սյունու գրածը, թե իբր՝ Արցախը եղել է Աղվանքի տարածք ու երբեք պատմական Հայաստան պետության կազմում չի եղել,- նմանատիպ զեղծարարություններ, ապա ինչպե՞ս եք կարծում այս ամենը նրա վրա ինչպե՞ս կազդի: Եվ ամենազավեշտալին այն է, որ նույնը՝ նո'ւյն տերմիններով ու ձևակերպումներով բարբառել ու բարբառում է թուրքական քարոզչությունը: Նրանք՝ թուրքերը, «Հայկական Լերնաշխարհ» եզրի փոխարեն գիտական շրջանառության մեջ մտցրեցին Eastern Anatolia տերմինը, իսկ ԱՄՆ-ի հայագիտական ամբիոներից դուրս եկած գրքերը կրկնում են դա, նրանք կեղծում են հայոց պատմությունը, նո'ւյն ճեպապատճեն տեսնում ենք սյունիների, ռասսելների, քաուինների և այլոց գրքերում: Ավելացնեմ նաև, որ այս հայագետների մեծ մասը անգրագետ է. հայագիտության դոկտոր լինելով հանդերձ, նրանցից ոչ մեկը չի կարող արևմտահայերենով կամ արևելահայերենով մեկ էջանոց շարադրություն գրել, և ուսանողության հետ դասընթացները տարվում են անգլերենով: Վերջացնելով ասեմ, որ ոմանց համար այս դանդաղ գործող ռումբը կարող է թվալ անէական, քանի-որ այն թվացյալ անտեսանելի է՝ տանկ ու ռմբակոծիչ ինքնաթիռ չէ, սակայն իրականում այս հարցն ազգային անվտանգության խնդիր է, որի մասին պետք է մտածի պետությունը:  Իսկ իրական ազգային գերխնդիրներով զբաղվող պետություն մենք չունենք:
Եվ ևս մեկ նկատարում: Սովետական կայսրապետության ժամանակներում՝ այո՛ գիտությունը և արվեստը անկախ չէին, սակայն եթե որևէ մեկին թվում է, թե Արևմուտքում գիտությունը, արվեստը կամ սեփական մոտեցումն արտահայտելը ունի իրական քաղաքական ազատություն, ապա սխալվում է: Ուրեմն նա կամ չի ապրել այդ ազատության մեջ կամ խորքային շփումներ չի ունեցել և չգիտի համակարգը: Միայն մեկ օրինակ, ազգային Սի-Բի-Էս հեռուստատեսության պատվերով, լեգենդար բժիշկ-մահի՝ Ջաք Գևորգյանի մասին փաստավավերագրական մեր ֆիլմը (որի կառուցվածքային սցենարի հեղինակն եմ և համապրոդյուսերը) ունեցավ այնքան շատ քաղաքական կանխարգելումներ, որ միայն յոթ տարի հետո ցուցադրվեց, և սա այն դեպքում, երբ ֆիլմն ուներ այնպիսի հզոր սատարողներ, ինչպիսիք էին՝ Մայք Վալլասը, Բարբրա Ուոլթերսը, Լարրի Քինգը, Ջեֆրի Ֆայգերը և այլն: Ամերիկյան հեռուստատեսային «ալեհեր ասպետը» - լեգենդար լրագրող Մայք Վալլասը, Ջաք Գևորգյանի մասին միայն մեկ հոդվածի՝ իր կարծիքն արտահայտելու համար, քիչ էր մնում թռչեր իր պաշտոնից:

- Պատմագիտությունը և առհասարակ գիտությունը միշտ ունեցել է քաղաքական բաղադրիչ և քաղաքական նպատակներ՝  հատկապես հասարակական գիտությունները: Սակայն բնիկ կամ ոչ բնիկ լինելը կարծես թե ժամանակակից աշխարհում այնքան էլ որոշիչ չէ: Օրինակ`Կոսովոյում ալբանացիները բնիկ չեն և ընդամենը մի քանի տասնամյակ առաջ նրանք Կոսովոյում փոքրամասնություն են եղել, սակայն Արևմտյան երկրները ճանաչեցին Կոսովոյի անկախությունը, կամ նույն քաղաքական անհրաժեշտության դեպքում Ռուսաստանը ճանաչեց Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը, այն դեպքում, երբ աբխազներն այդ տարածքում բնիկ ժողովուրդ են, իսկ Հարավային Օսիայում օսերը  համեմատաբար վերջերս են հայտնվել: Այսինքն, երբ քաղաքական կամ աշխարքաղաքական շահեր կան, բնիկ կամ ոչ բնիկ լինելը առանձնապես նշանակություն չունի: Ո՞րն է ԱՄՆ կամ որևէ այլ ուժի շահը հայերին 3-4000 տարվա կտրվածքում եկվոր հայտարարելը, առավել ևս, որ ցանկացած ժողովուրդ տարբեր էթնոսների միաձուլման արդյունք է: Օրինակ, վերջերս թուրքերի գեների ԴՆԹ–ի անալիզը ցույց է տվել, որ նրանց ընդամենը 3% ունի թյուրքական կամ մոնղոլական ծագում:

– Խնդիրը՝ միջազգային իրավական չէ: Մի մոռացեք, որ քաղաքական քարոզչությունը նույնպես միջազգային իրավունքի դաշտից չէ, այլ պատերազմական և ագրեսիայի դաշտից է: Այն կարող է փլուզել քո հավաքականությունը, ստեղծել հուսալքություն, բարոյալքել և այլն: Ավելացնեմ նաև, որ յուրաքանչյուր ազգային հավաքականության գոյատևման հիմքը՝ իր պատմամշակութային արժեքներն են, որը ստեղծում է ազգային հավաքականության բարոյահոգևոր ընդհանրական նկարագիրը: Բնությունը չի աշխատում համահարթեցման մեխանիզմով, այլ՝ տեսակների բազմազանությամբ ստեղծված սիմֆոնիա է, որտեղ յուրաքանչյուր տեսակ իր գույնն է բերում ընդհանրական համամարդկային համայնապատկերում: Յուրաքանչյուր ազգային հավաքականություն ունի իր ներքին հավաքական հավատամքն ու հիշողությունը՝ ինչպես անհատը: Լվացեք կամ վերացրեք մարդու հիշողությունը և նա կդառնա իր անձնականությունը կորցրած շլմորած ռոբոտ: Խարխլեք ազգի հավաքական հավատամքն ու հիշողությունը ու նա հավաքական միավորից կդառնա անգույն խսիր՝ քամու բերանին:
Եթե եվրոպական երիտասարդ ազգերն ունեն իրե՛նց հինգ հարյուր տարվա կամ հազար տարվա հավաքական զգայականը՝ պատմամշակութային հիշողությունը, որը նրանց գոյության առանցքն է, ապա հայերիս համար դա՝ մեր բնիկությունն է, մեր հազարամյակների պատմությունն ու մշակույթն է, հայ էթնոսի բնօրրան` Հայկական Լեռնաշխարհն է, Եղեռնն է, հայրենազրկումն է, Արցախյան պատմական արդարության հաղթանակն է... Ահա սա է հավաքական ՈԳԻՆ, նրա հավաքական հավատամքը: Եթե դուք սկսեք հայ անհատների մեջ փլուզել այդ հավատամքը, հոգին, ապա մարմինը դառնում է կենդանի դիակ, ուրեմն դուք հաղթել եք: Եվ սա էլ է պատերազմի ձև ու գործածվում է:
Անդրադառնամ ձեր հաջորդ հարցին: Ոչ՛, կան նաև հին ազգեր, որոնք տարբեր էթնոսների խառնումից չեն առաջացել: Եվ ամենակարևորը՝ բնության մեջ աշխատում է հակառակ էֆեկտը՝ էպիգենետիկ ընդհանրական հիշողությունը: Կարդացեք Ստենֆորդ համալսարանի էմիրատուս մեծագույն գիտնական Լուջի Քավալի Սֆորզայի /Luigi Luca Cavalli-Sforza/ The History and Geography of Human Genes աշխատությունը: Եվ ոչ միայն նրան: Նրա գլխավորությամբ հարյուրավոր լավագույն գենետիկ ինժիներների խմբերը վերջին 25-30 տարիների ընթացքում պարզեցին, որ կա փաստացի հստակ կապ՝ ազգության ընդհանրական գենի, լեզվի ու մշակույթի միջև (Cavalli-Sforza, L.L. 2000. Genes, Peoples, and Languages. North Point Press, New York. ISBN 0-86547-529-6 Cavalli Sforza, L. L, Il caso e la necessità – Ragioni e limiti della diversità genetica, 2007, Di Renzo Editore, Roma Stone, Linda; Lurquin, Paul F.; Cavalli-Sforza, L. Luca (2007). Genes, Culture, and Human Evolution: A Synthesis).

- Կան տարբեր կարծիքներ այն մասին, թե որքանով է այսօրվա  հայի ինքնության վրա ազդում «ուրարտական պատմական հիշողությունը», սակայն մոտեցեք ցանկացած միջին հայի և հարցրեք առնվազն այսօրվա Հայաստանի տարածքի վերջին հազար տարվա պատմությունից, կհամոզվեք, որ տեղեկացվածությունը գրեթե զրոյական մակարդակի է: Դասագրքերում  շատ կցկտուր տեղություններ են տրվում` առանց ժամանակագրական կապի,  իսկ Հայաստանի «քաղաքական պատմության»  մասին խոսք անգամ չի գնում: Ո՞րն է դրա պատճառը: Այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ մենք մեր ոչ շատ հեռու անցյալից ամաչում  ենք և ցանկանում այն ջնջել սերունդների հիշողությունից, որովհետև հերոսական էջերն այնտեղ  քիչ են: Սակայն դրա հետ կարելի էր հաշտվել, եթե դրա հետևանքով եկող սերունդները չզրկվեին պատմության անհաջողություններից դասեր քաղելու հնարավորությունից: Երբեմն անհաջողություններն ավելի ուսանելի են լինում: 

- Իրական ազգային գերխնդիրներով զբաղվող պետություն մենք չունե'նք: Անտերություն է: Հայաստանի Հանրապետությունում այսօր մենք ունենք վերջին 20 տարիների ընթացքում ձևավորված քաղաքա-ֆինաննսա-օլիգարխիկ ռեժիմ` «թայֆա», որն այսօր ստեղծել է կեղծ  ազգայնականություն, և այդ կեղծը ընդհանրապես որևէ կապ չունի ո՛չ նժդեհականության հետ, ո՛չ էլ ազգային որևէ բանի հետ: Իշխանական էլիտայի ներկայացուցիչների համար կա միայն իրենց անձնական շահը՝ «ինձանից հետո թեկուզ ջրհեղեղ» վարքագծի դե ֆակտո իրագործմամբ ու արդյունքով: Եվ երբ հեղհեղուկ իշխանություններն իրենց իսկ շահի համար այս կամ այն կայսրապետության կամակատարն են, ապա հայաստանյան գիտական մշակներից շատերն այսօրվա պետության դե ֆակտո չգոյության պատճառով կամ սնվում են Ռուսական ֆոնդերով կամ անդրօվկիանոսյան գրանտներով:
Այո՛, լիովին ճիշտ եք, սերունդների հիշողությունը էական է: Երբ չկա սերունդների հավաքական պատմամշակութային և բարոյահոգևոր արժեքների փոխանցում, երբ կտրվում է կապը ու սերնդափոխության ընթացքում չկա փոխանցման ու արդիականացման համակարգ, ապա ազգային հավաքականությունն ի վերջո կանգնում է լինել-չլինելու առջև: Այսօր մենք կորցնելու ենք մեր երկիրը շատ մոտ ապագայում, որովհետև հասել ենք դրա ռեալ հնարավորության սահամանգծին:

Religions.am

1988Թ. ՓԵՏՐՎԱՐԻ 20. ՄԻՖ ԵՎ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

(ՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԻ ՊԱՏՎԵՐԱԳՐԻ)

Ժամանակները պատմության ու ժողովուրդների կենսագրության մեջ մտնում են իրենց անհատականություն-
ներով եւ նրանց կատարած գործերով: Տեղին է նշել Խրիմյան Հայրիկի իմաստուն խոսքերը. «Աշխարհիս վերայ մարդոցն կոչումն`  պատիվ, փառք արժանապատվութիւն` ետ գործերու կռիվն է. նա ինչ վիճակի մեջ կլինի, թող լինի, նորա նուիրական պարտքն է ճանչնալ նաեւ թե ինքն այս աշխարհիս վերայ դիպվածով եւ ունայնաբար չէ եկել, այլ մեծամեծ պարտիքներ կատարելու կատարելու համար ծնող է»:

Այս խոսքերը կարելի է անվարան հասցեագրել Վլադիկ Հակոբյանին: Նա ծնվել էր գիտնական-մանկավարժ լինելու, իր ժողովրդի կենսագիրը դառնալու, հոգու ջերմությունը մատաղ սերնդին տալու համար:
Բայց եկավ 88-ը:

Հաղթանակը կերտելու համար ժողովուրդը ծնեց իր զինվորներին: Եվ այդ անպարտ բանակի առաջին շարքերում էր Վլադիկ Հակոբյան պատմաբանն ու քաղաքական գործիչը: Նա իր ողջ կյանքը ապրեց անանձնական կյանքով` գիտակցելով, որ ազատությունը եւ առավել շատ պետականությունը ձեռք է բերվում նվիրումի ու զոհողության միջոցով: Հայրենիքի հանդեպ մեծ պատասխանատվությամբ, գործելու նախանձախնդիր կամքով ու վճռականությամբ Վլադիկ Հակոբյանը ստանձնեց ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի քարտուղարի պարտականությունը իր ներդրումը բերելով նորանկախ երկրի հիմքերի ամրակայմանը: 

Ավաղ կարճ եղավ նրա երկրային կյանքը: Ցավալիորեն այսօր` մեր հակասական օրերում, գտնվում են մարդիկ, ովքեր արատավորում են նման գործիչների անունը: Դա բարոյական չէ: Այդպես երկիր չեն կառուցում: 

«ԱՊԱՌԱԺ»

ԼՂՀ Գրողների միության «Եղիցի լույս» թերթի 2014 թվականի մայիսյան համարում «Մի դիպվածի շուրջ» վերնագրով հոդված է տպագրվել, որի յուրաքանչյուր տողից երեւում է, որ գործ ունենք պատվերով գրված ապատեղեկատվության հետ: Պատվիրատուն ակնհայտ է: Եվ գուցե պատահական չէ, որ այն տպագրվել է հենց Գրողների միության պաշտոնաթերթում, որտեղ նյութի հենց սկզբում հեղինակն իր դետեկտիվ հեքիաթը գրելու շարժառիթը կապում է Վարդան Հակոբյանի հարցազրույցի հետ:

Երկար ժամանակ մտածում էի՝ պատասխանե՞լ այս զավեշտին, թե՞ ոչ: Եթե ինձ անվանարկած լինեին, միանշանակ չէի պատասխանի. ես կարողանում եմ արհամարհել: Բայց այդ հրապարակմամբ փորձել են ստվեր նետել լուսահոգի հորս՝ Արցախի պետականաշինության ակունքներում կանգած, նախկին ԳԽ քարտուղար Վլադիկ Հակոբյանի անվան ու արժանապատվության վրա, հետեւաբար` անարդարության հանդեպ լռությանս համար հետագայում ինքս ինձ էի մեղադրելու: Վլադիկ Հակոբյանին «բարոյական կանոնի» մեջ մեղադրելն ու զրպարտելը, կեղծիքը որպես իրականություն ներկայացնելը, իրոք, անբարոյականություն է:

Ամեն ինչ սկսվեց այն բանից հետո, երբ Արցախի պետական համալսարանի գիտխորհրդի որոշմամբ եւ Արցախյան գոյապայքարի նվիրյալներից մեկի՝ ԱրՊՀ ռեկտոր Համլետ Գրիգորյանի նախաձեռնությամբ 2008թ. հրատարակվեց «Պատմական նստաշրջան. փաստաթղթերի եւ նյութերի ժողովածու» գիրքը (հեղինակներ` պատմական գիտությունների թեկնածու, այժմ՝ դոկտոր Վահրամ Բալայան ու պատմական գիտությունների թեկնածու, ԱրՊՀ դասախոս Տարոն Հակոբյան): «Երկու խոսք»-ում գրել էինք, որ գրքի տպագրության համար հիմք հանդիսացող ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 1988թ. փետրվարի 20-ի նիստի արձանագրության կապոցը փրկվել է գիտնական ու քաղաքական գործիչ Վլադիկ Հակոբյանի շնորհիվ: Փաստաթղթերի վերոհիշյալ կապոցը ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի բազմաթիվ այլ փաստաթղթերի հետ Վլադիկ Հակոբյանի մահից հետո ես էի հայտնաբերել նրա արխիվում, որոնք գրքի տպագրությունից անմիջապես հետո հանձնել ենք ԼՂՀ արխիվ (կարծում եմ` արածս փնովանքի արժանի չէ): Ի դեպ, փաստաթղթերի մի մասի վրա կային հրետակոծության, բեկորների հետքեր:

Անցյալում արխիվ հանձնված որոշ փաստաթղթերի անհետանալուց հետո ես եկա այն համոզման, որ այդ փաստաթղթերն իր մոտ տեւական ժամանակ պահելու համար (որպես պատմաբան այն հետագայում ուսումնասիրելուց եւ հրատարակության պատրաստելուց բացի) հայրս լուրջ պատճառներ է ունեցել. որոշ քաղաքական ուժերի եւ անձանց ձեռնտու չէր շատ փաստաթղթերի գոյությունը. արխիվ հանձնված որոշ նյութերի անհետացումը պատահական չէ:

Հարց է ծագում. ո՞րն է պատճառը, որ 2008թ. «Պատմական նստաշրջան» գիրքը տպագրվելուց 6 տարի հետո միայն ոմն պատմաբան «կմտահոգվի»` «…անհետացել են ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 1988թ. փետրվարի 20-ի «20-րդ գումարման չորրորդ արտահերթ նստաշրջանի ձայնահոլովակները, ինչպես նաեւ պաշտոնական բոլոր փաստաթղթերը», որոնք «մի քանի տարի հետո գտնվել են ԼՂՀ կառավարությունում ժամանակին քարտուղար աշխատած Վլադիկ Հակոբյանի բնակարանում` արդեն աղճատված, կիսատ-պռատ վիճակում»:

Կրկին նկատենք, որ այս հոդվածը տպագրվում է գիրքը հրատարակելուց 6 տարի անց եւ վերոհիշյալ նստաշրջանում նախագահող Վիգեն Հայրապետյանի մահից հետո (վերջինս կարող էր հաստատել փաստաթղթերի վավերականությունը), եւ այդ ամենը այն դեպքում, երբ գրքում էջ առ էջ ներկայացված են 1988թ. պատմական նստաշրջանի բոլոր նյութերը՝ ելույթներ (հեղինակների ձեռագրով ու ստորագրությամբ) եւ այլ փաստաթղթեր: Ստացվում է, որ ոմանք լուրջ վտանգ են տեսնում վկաների, փաստաթղթերի մեջ, եւ նախընտրում են ձերբազատվել վերջիններից, որպեսզի հանկարծ բռնող չլինի իրենց ստի եղջյուրներից:

Ինչ վերաբերում է Հ. Աբրահամյանի ակնարկած «մի քանի թերթերի» պակասին, նշեմ, որ գրքի ներածությանը կցված ծանոթագրության մեջ Վահրամ Բալայանը գրել էր, որ ցավոք սրտի 3 պատգամավորների ելույթների բնօրինակները չեն պահպանվել: Այսինքն՝  «մի քանի թերթերի» պակասի մասին արդեն ակնարկվել էր գրքում, եւ զարմանալ կարելի է, որ պատմաբանի «սուր աչքն» այն 6 տարի հետո է միայն նկատել, եւ նա «համեստորեն» մի քանի պակաս թերթերի «հայտնագործությունը» վերագրում է իրեն:

Սեփական հայեցողությամբ Արցախի պատմաբանի պաշտոնը ստանձնած երեւանաբնակ «գիտնականը» պատվերով գրած իր նյութին արժանահավատ տեսք տալու համար դետեկտիվ գույներով երրորդական մանրամասներ ու անանուն հերոսների մասին հեքիաթներ է պատմում: Ահա մի հատված. «Իմ որոնումների մասին գիտեին նաեւ Արցախի պետական համալսարանում, որտեղ դասախոս մի լրագրող ինձ միշտ «հուսադրում» էր, թե ինքը հետքը գտել է. մեկը կա Ռուսաստանում, շուտով կգա, եւ նա տեղը ցույց կտա…», ՙԽիստ ցուրտ էր, սառնամանիք: Փեսայիս՝ Աշոտի հետ… Նա մենակ էր ապրում: Նստած էր բազմոցին՝ էլեկտրասալիկը ոտների արանքում: Սիրալիր դիմավորեց մեզ… «եւ այլն:

Նման կարգի տողերը միայն մանկապարտեզի երեխաներին կարող են հուզել: Ուշադրություն դարձրեք՝  «դասախոս մի լրագրող», «մեկը կա Ռուսաստանում, շուտով կգա…» Գոնե նյութը չստորագրեր` որպես պատմական գիտությունների դոկտոր, քանի որ` ոչ թե պատմաբանի հոդված, այլ կարծես հեքիաթ լինի՝ համեմված Նոստրադամուսի կամ Վանգայի գուշակություններով…

Միաժամանակ, այս փոքրիկ հոդվածում այնքան սխալներ ու թյուրիմացություններ կան, որ թվում է, թե այն ծնկներին դրած, շտապ գրել են դպրոցական նստարանին: Այսպես՝ «ԼՂՀ կառավարությունում ժամանակին քարտուղար աշխատած Վլադիկ Հակոբյանի…» (Վլադիկ Հակոբյանը երբեք քարտուղար չի աշխատել ԼՂՀ կառավարությունում, այլ եղել է ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի քարտուղար: Իրեն պատմաբան հորջորջողը կառավարությունը չի տարբերում Գերագույն խորհրդից), «20-րդ գումարման չորրորդ արտահերթ նստաշրջանի ձայնահոլովակները» (մի պահ պատկերացրեք 1988թ. փոթորկահույզ փետրվարին ինչ-որ մարդիկ նստաշրջանի ձայնահոլովակ են պատրաստում: Գուցե արդեն DVD էլ կար նիստերի դահլիճում՝ ձայնահոլովակները դիտելու համար կամ գուցե պրոյեկտոր…):

Ծերունախտով տառապող վայ-գիտնականը 1988 թիվը շփոթել է 1998 կամ 2008 թվականների հետ՝ 1988-ից մեկ-երկու տասնամյակ առաջ ցատկելով ու մոռանալով, ավելի ճիշտ չիմանալով, որ Ադրբեջանից ժամանած պաշտոնյաներն ու Կեւորկովը ամեն կերպ փորձում էին խափանել նստաշրջանի աշխատանքները եւ նույնիսկ մարզխորհրդի կնիքն էին փախցնել տվել ոմն Օսիպովի միջոցով:

Եթե հարգարժան «պատմաբանը «իսկապես ցանկանում է ինչ-ինչ ճշմարտություններ բացահայտել, թող խոստովանի, որ վերոհիշյալ նստաշրջանի փաստաթղթերի գոյությունը ձեռնտու չէ ոմանց, ու նրանք շահագրգռված են այն ներկայացնել որպես «կիսատ-պռատ» եւ դետեկտիվ մեկնաբանություններով, որովհետեւ վերջիններս կարծել են, թե արդեն ընդմիշտ կորսված են նստաշրջանի նյութերը, եւ իրենք իրականությունից դուրս հեքիաթներ ու ֆանտաստիկ պատմություններ են ստեղծել, պատվերով գրել տվել եւ տպագրել իրենց մասին:

Հիշեցնեմ, որ սա առաջին դեպքը չէ, երբ երեւանյան իր փափուկ բազկաթոռի մեջ փռված՝ Արցախի «նորագույն պատմություն» ծեփող Հրանտ Աբրահամյանի հրապարակումները բացասական ռեզոնանս եւ դժգոհություն են առաջ բերում Արցախում: Մարդ, որ արցախյան շարժման տարիներին երեւանյան իր պատուհանից էր հետեւում իրադարձություններին, տարիներ հետո էլ՝ ոտնակոխ անելով բարոյականության բոլոր նորմերը, իրեն իրավունք է վերապահում սեփականաշնորհել ազգային-ազատագրական պայքարը, պատերազմից տասնամյակներ հետո իրեն հաճո հերոսներ կերտել` ձեռքի հետ էլ՝ քար շպրտելով ազնիվ ու հայրենանվեր մարդկանց անվան ու վաստակի վրա: Մինչդեռ Վլադիկ Հակոբյանը Արցախյան շարժման առաջին օրերից, Երեւանում թողնելով իր տունը, ընտանիքով տեղափոխվել էր Արցախ` իր մտավոր ներուժն ի սպաս դնելով Գոյապայքարին:

Ի դեպ, Հրանտ Աբրահամյան-«պատմաբանը» ավելի շատ հայտնի է գիտական շրջանակներին` որպես արցախցի երիտասարդ կադրերի գիտական թեզերի պաշտպանությանը արդյունավետ խոչընդոտող: Ճիշտ է, այս տխրահռչակ իմաստակը միակը չէ մեր օրերում, որ փորձում է իրականության հետ աղերս չունեցող հեքիաթներ տպագրելով միֆ ստեղծել՝ արհեստական հերոսներ կերտելու նկրտումով, սակայն նման փորձերը, բարեբախտաբար, դատապարտված են. պատմությունը ինքն է սրբագրումներ անում եւ վերականգնում արդարությունը:

2008 թ. տպագրված «Պատմական նստաշրջան» փաստաթղթերի ժողովածուն իրական տարեգրությունն է ներկայացնում: ԻՐԱԿԱՆԸ, ԻՍԿԱԿԱՆԸ, ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԵԼ Է: Ահա, թե ինչու ոմանց ձեռնտու է, որ այդ փաստաթղթերը կամ ընդհանրապես չլինեն, կամ ներկայացվեն որպես անարժանահավատ, պակասող էջերով:

Տարոն ՀԱԿՈԲՅԱՆ

Պատմական գիտությունների 

թեկնածու

Հ. Գ. – Հարկ եղած դեպքում` կարող եմ կեղծարարությունը հերքող այլ փաստեր ներկայացնել՝ դրանք հաստատող վկաներով:

«Ապառաժ». aparaj.am

«Ղարաբաղի հարցը կողմերի համար միշտ էլ եղել է խաղալիք». Ըստ Ժիրայր Սեֆիլյանի՝ «մեզ օգտագործում են որպես գործիք Ադրբեջանի դեմ»

«Մեդիալաբի» զրուցակին է Շուշիի առանձնակի գումարտակի հրամանատար, Նախախորհրդարանի նախագահության անդամ Ժիրայր Սեֆիլյանը

-Պարոն Սեֆիլյան, հետաձգվում է Հայաստանի՝ Եվրասիական տնտեսական միությանը միանալու գործընթացը: Ինչո՞վ եք սա պայմանավորում:

-Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման վերաբերյալ իմ կարծիքն առաջին օրվանից եղել է այն, որ դա այդպես էլ կյանքի չի կոչվելու: Դա մեռելածին ծրագիր է, մինչև ծնվելը մեռնելու է: Սա իմ համոզմունքն էր մեկ տարի առաջ: Ինչ վերաբերում է առկա հետաձգումներին, ես կարծում եմ, որ պատճառն Ադրբեջանի գործոնն է: Մենք նկատում ենք, որ մանավանդ վերջին մի քանի ամիսներին Ադրբեջանը դարձել է առևտրի օբյեկտ: Ռուսաստանի համար այսօր Հայաստան գոյություն չունի, Հայաստանի խնդիրը լուծված է: Կա Ադրբեջանի խնդիը, թե ինչպես պետք է այդ երկրին համոզեն, պարտադրեն և բերեն դեպի իրենց դաշտ: Ես ենթադրում եմ, որ ռուսական կողմն ունի որոշում, որ Հայաստանի մուտքը Եվրասիական տնտեսական միություն պետք է լինի Ադրբեջանի հետ միասին: Եթե դա լիարժեք չլինի, ապա գոնե Ադրբեջանի ղեկավարությունից բանավոր դրական պատասխան ստանալուց հետո միայն Հայաստանը պետք է մուտք գործի այդ միություն: Ես կարծում եմ, որ հետաձգումները շարունակվելու են, և մի օր էլ լսելու ենք, որ այդ ծրագիրը հօդս է ցնդել, և այդպիսի գործընթաց այլև տեղի չի ունենալու:

-Իսկ ինչպե՞ս կարող է Ռուսաստանն Ադրբեջանին ներքաշել այդ միություն, ի՞նչ տարբերակ եք տեսնում:

-Հայկական կողմն օգտագործելի վիճակում է: Մեզ օգտագործում են որպես գործիք և Ղարաբաղի հարցում, և առհասարակ որպես գործիք են օգտագործում Ադրբեջանի դեմ՝ ասելով՝ ցանկացած ժամանակ մենք կարող ենք հայերին «քսի տալ» ձեզ վրա: Ռուսները Ադրբեջանին հիշեցնում են՝ հիշեք, 20 տարի առաջ դուք ի վերջո պարտություն եք կրել հայերի կողմից: Նախիջևանում տեղի ունեցող գործընթացները ես այս համատեքստում եմ տեսնում: Այս հատվածում հայկական կողմի դիրքերի առաջխաղացումը պատահական չէ, քաղաքական նշանակություն ունի: Ես համոզված եմ, որ այդ որոշումը ոչ թե Բաղրամյան 26-ում է կայացել, այլ Կրեմլում: Կոնկրետ Նախիջևանի դեպքով Ադրբեջանին հասկացնում են, որ պետք է ենթարկվել: Ճնշումն Ադրբեջանի վրա միայն այս ձևով չէ: Ռուսաստանն այսօր ունի այլ լծակներ ևս, որոնք գործի է դրել՝ ընդհուպ հիշեցնելով Ադրբեջան պետության էթնիկ հանգամանքի մասին: Մենք գիտենք, որ այդ երկրում կա լեզգիների, թալիշների հանգամանքը: Այսինքն՝ Ադրբեջանը ներսից մասնատելը խաղ ու պար է: Այս իմաստով մեզ համար վատ չէ, սակայն խնդիրն այն է, որ մենք այսօր պետություն չունենք, կա անուն, սակայն բովանդակություն չկա: Աշխարհաքաղաքական զարգացումներն այսօր ի վնաս մեզ չեն, սակայն  եթե այս կարճ ժամանակահատվածում մեզ չհաջողվի պետություն  ստեղծել, արդեն մենք մեր պետականությունն իսպառ վերացնելու վտանգի առաջ ենք կանգնում:

-Իսկ հնարավոր տարբերակ համարո՞ւմ եք, որ Ռուսաստանը կարող է Ղարաբաղի հարցում Ադրբեջանի խոստումներ տալով՝ այդ երկրին ներքաշել Եվրասիական տնտեսական միություն: Այսինքն՝ Ղարաբաղի հարցում ոչ հայանպաստ լուծում այստեղ տեսնո՞ւմ եք:

-Ղարաբաղի հարցը աշխարհաքաղաքական կողմերի համար միշտ էլ եղել է խաղալիք՝ հանձինս Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների: Նրանք 20 տարի հիմնախնդրի լուծմամբ չէ, որ փորձել են զբաղվել, այլ խնդրի օգտագործմամբ՝ ճնշելով այս կամ այն կողմին: Եվ դա շարունակվում է: Մենք նկատում ենք, որ Ռուսաստանից բացի, Արևմուտքի կողմից էլ կան քայլեր, մասնավորապես Արցախի մասին ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությունը, պրոադրբեջանական կեցվածքը: Այս ամբողջը մրցակցություն է Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների միջև, թե ով ավելի պետք է հաջոյանա Ադրբեջանին: Դժբախտաբար այստեղ մենք ընդամենը կաշառքի առարկայի դիրքում ենք: Բայց վիճակը մեզ չպետք է հիասթափեցնի, մենք կանք, կան լուրջ մարդիկ Հայաստանում և ոչ միայն Հայաստանում, ովքեր խնդիր են դրել օր առաջ զբաղվել գլխավոր օրակարգով: Իսկ օրակարգը մեկն է՝ օր առաջ Հայաստանում հաստատել պետություն:

-Պարոն Սեֆիլյան, այս փուլում Հայաստանում սոցիալական վիճակը լարվում է՝ էլեյտրաէներգիայի սակագնի թանկացմանը նոր թանկացումներ են հաջորդելու: Ի՞նչ պետք է անել:

-Պարզ է, որ ի վնաս ժողովրդի ընդունվող այս որոշումները մեծ հաշվով պետք է օգնեն մեզ, այն մարդկանց, որոնք երկրում  արմատական փոփոխություն են իրականացնելու: Դրա անունը կդնեն հեղափոխություն, թե ոչ, կարևոր չէ, կարևորը այսօր հանձինս մեզ առկա  է մի ուժ, որը չի սպասելու 2017-2018 թվական՝ հերթական ընտրություններին: Մենք մեր առաջ դրել ենք ժամկետ՝ Ցեղասպանության 100-ամյակն առանց այս ռեժիմի: Դրանից այն կողմ մենք չենք անցնելու, փոփոխությունն անպայման պետք է լինի: Հետևաբար, նման որոշումները միայն ու միայն օգնելու են մեզ:

Մարի Ներսեսյան
Medialab.am

Ինչից է վախենում Ռուսաստանը Հայաստանում

Հասարակական կարծիքի ուսումնասիրման Համառուսաստանյան կենտրոնի անցկացրած հարցման տվյալով, ռուսաստանցիների 70 տոկոսը կողմ է Եվրասիական տնտեսական միության ձեւավորմանը: Հայաստանի իշխանությունը մշտապես հավաստիացրել է, որ այդ միությանը Հայաստանի անդամակցությանը կողմ է Հայաստանի հասարակության մեծամասնությունը:

Բայց, մեծամասնության այդ կարծիքի վստահելի ապացույց չկա: Հայաստանում վարկաբեկված է սոցհարցման ինստիտուտը, իսկ ընտրական կամ հանրաքվեի մեխանիզմն էլ կեղծված է, եւ եթե հնարավոր լինի անցկացնել այդպիսի քվեարկություն, ապա մեղմ ասած դժվար է պատկերացնել, որ այն կարտացոլի իրական պատկերը:

Մյուս կողմից, այստեղ ամեն ինչ հարաբերական է, քանի որ Հայաստանի հասարակության մեծամասնությունը գտնվում է միակողմանի քարոզչական մամլիչի տակ: Այդ հասարակությանը երկշերտ մամլիչով համոզում են, որ Հայաստանն այլընտրանք չունի, քան ինտեգրվել այդ ռուսական կայսերական նախագծերին: Ինչպես ածելիի հայտնի գովազդում՝ մի շերտը սափրում է մաքուր, երկրորդը սափրում է ավելի մաքուր:

Հայաստանի հասարակության գիտակցությունը քարոզչական երկշերտ մամլիչի մի շերտը «սափրում» է մաքուր, երկրորդը՝ ավելի «մաքուր»: Երկու շերտերը հայկական եւ ռուսական հեռարձակող մեդիաներն են: Հայաստանի քաղաքացիների ճնշող մեծամասնությունը սպառում է դրանք՝ լսում է ռուսական «կիսլի» հեռուստաարտադրանքը, հետո դրա բառի բուն եւ պատկերավոր իմաստով թարգմանված տարբերակը հայկականով:

Այդ պատճառով, պետք չէ բացառել, որ Հայաստանի քաղաքացիների ոչ թե 70, այլ նույնիսկ 90 տոկոսը կողմ լինի Եվրասիական միությանը Հայաստանի անդամակցությանը: Քանի որ, նաեւ, սա այն բացառիկ դեպքերից է, երբ հանրությունը ոչ միայն իշխանության քարոզչության, այլ նաեւ ոչիշխանական ուժերի երբեմն ուղղակի, իսկ երբեմն էլ ակադեմիական քողարկման ենթարկվող քարոզչության տակ է: Այսինքն, ի տարբերություն ածելիի հայտնի գովազդի՝ Հայաստանի հասարակության գիտակցությունը սափրվում է դեռ երրորդ շերտով էլ:

Բայց, հասարակության գիտակցությունն «աճում» է բավական արագ եւ դժվար է դառնում ածելին փոխել (այլը պարզապես չունեն), այն «բթանում» է: Բանն այն է, որ հանրությանը խոստացված մանանաները չեն թափվում, կամ թափվում է ոչ թե մանանա, այլ կծու տաքդեղ:

Հասարակությանը խոստացել են էժան էներգակիրներ, մինչդեռ պարզվում է, որ էլեկտրաէներգիան թանկանում է, հերթի մեջ է գազը՝ քանի որ Գազպրոմը ծրագրում է բարձրացնել Ռուսաստանի ներքին գները, ու այդ ամենից զատ էլ պարզ է դառնում, որ ռուսական մենեջմենտը ուղղակի քայքայման եւ ճգնաժամի է հասցրել Հայաստանի էներգետիկան:

Հասարակությանը խոստացել են անվտանգություն, բայց Հայաստանի Եվրասիական միությանը անդամակցելու մտադրության մասին հայտարարությունից հետո Հայաստանի սահմաններում Ադրբեջանը սկսել է ավելի ինտենսիվ կրակել՝ Հայաստանի սահմաններից ավելի հաճախակի են դարձել Ադրբեջանի կրակոցներից զոհերի մասին տեղեկությունները: Դա էլ այն անվտանգությունն է, որն իբր ավելի բարձր էր դարձել սեպտեմբերի 3-ից հետո: Ավելին, ռուսաստանցի քաղաքագետները սկսել են Հայաստանի հասարակությանը հասցնել Կրեմլի մեսիջները, որ ձեզ կպաշտպանեն, եթե համաձայնեք Արցախի հաղթանակը ռուսաստանցի խաղաղարարներին զիջել:

Հայաստանի հասարակությունն արդեն մեկ տարի է չի տեսնում Ռուսաստանից խոստացված ներդրումները, փոխարենը տեսնում է Ռուսաստանի միջազգային մեկուսացման հետեւանքը, տեսնում է, թե ինչպես է Ռուսաստանը շարունակում Հայաստանից աշխատուժի ներգրավման քաղաքականությունը: Ռուսաստանին Հայաստանի մնացյալ աշխատուժը պետք է իր տարածքում:

Հասարակությունը չի կարող չտեսնել այդ ամենը, չզգալ, չհասկանալ, չգիտակցել: Ընդ որում, այն, ինչ արդեն երեւացել է կամ շոշափվել, դեռեւս Եվրասիական միության ձնծաղիկներ են, քանի որ Հայաստանի բուն անդամակցությունից հետո հասարակությունն էլ ավելի ուժգին ու լայն շրջանակով է զգալու տնտեսական այդ միության հետեւանքը, երբ կսկսի իրական պայքար կարկանդակի համար, որից Հայաստանին բաժին կհասնեն միայն փշրանքները:

Գուցե դրա համար է Ռուսաստանը ձգում Հայաստանի անդամակցությունը Եվրասիական միությանը; Եթե այժմ, դեռ չանդամակցած, միայն ձնծաղիկներով Հայաստանի հասարակությանն ավելի ու ավելի պարզ է դառնում անվտանգության եւ տնտեսական բարեկեցության բլեֆը, ապա բուն անդամությունից շատ քիչ ժամանակ անց Հայաստանում 70, 80 կամ 90 տոկոսն արդեն ոչ թե այդ միության, այլ դրանից Հայաստանի դուրս գալու կողմնակիցներ են լինելու:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

Lragir.am

ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյանի երազը

Ղարաբաղի գրողների միության նախագահ Վարդան Հակոբյանն արդեն 30 տարի է՝ նստած է ԳՄ ղեկավարի աթոռին։ 30 տարում ինտրիգներ սարքելով, կասկածելի մրցակիցներին իրար դեմ լարելով, զրպարտելով, երբեմն էլ նաև սպառնալով ու վախեցնելով նրանց՝ նա անառիկ է պահել իր աթոռը։

Ու ահա, նա դարձյալ զրպարտություն, իրեն յուրահատուկ հերթական ստոր կեղծիքն է տպագրել։ Փորձեց լավ զգալ դրանից։ Իր մեջ կուտակված մաղձը, թույնը թափելուց կարծես թե պիտի հանգստանար, թեթևանար, բայց չէր ստացվում, հոգին չէր խաղաղվում։ Գնաց աշխատավայր, քարտուղարուհին սուրճ մատուցեց, սակայն նրան թվաց, թե քարտուղարուհին խղճահարությամբ նայեց իրեն։ Քիչ հետո դուռը ծեծեցին, ներս մտավ աշխատողներից մեկը, ինչպես միշտ՝ վախեցած ու շողոքորթ ժպիտը դեմքին սառած։ Բայց սա էլ կարծես խղճահարությամբ էր նայում իրեն։

Մինչև կեսօր նրա մոտ եկան նաև կոլեգաներից մի քանիսը։ Բոլորն էլ նրանից վախենում էին, բայց Հակոբյանին թվաց, թե սրանք էլ են իրեն մի ուրիշ ձևով նայում՝ խղճահարությամբ ու ցավով։ Ասես եկել են իրեն ցավակցելու։

Կեսօրից հետո Ղարաբաղի ԳՄ նախագահը որոշեց չգնալ աշխատանքի, որովհետև աստիճաններով բարձրանալիս հարևանը նույնպես ցավակցական հայացքով էր նայում և նույնիսկ մի տեսակ բարևեց։ Այն էլ ոչ թե բարև էր, այլ կարծես ասում էր՝ մնաս բարով...

Հակոբյանն ուզում էր բղավել, գոռալ, ասել, որ կենդանի է դեռ, ոչ մեկի խղճահարության կարիքը չունի, արդեն 30 տարի անփոփոխ ղեկավարում է Ղարաբաղի գրողների միությունը, դեռ մի այդքան էլ է ղեկավարելու։ Ուզում էր գոռալ, հայտարարել, որ ինքը Հայաստանի ու Ղարաբաղի ամենահարուստ գրողն է, այնքան փող ունի, որ կարող է իրեն ցավակցող հարյուրավորներին գնել, բայց կոկորդից ձայնի փոխարեն ինչ-որ խռխռոց դուրս եկավ։

Այդ գիշեր Հակոբյանը շատ վատ քնեց։ Բայց դա ոչ թե քուն էր, այլ մի անտանելի մղձավանջ։ Երազներն էլ խառն ու կցկտուր էին։ Հետո երազում տեսավ նրան։ Դուռը կամաց բացվեց, ու ներս մտավ նա՝ Հակոբյանի խիղճը։ Այս անգամ չբարևեց նույնիսկ։ Մթնված ու անտրամադիր էր։

- Սլավի՛կ, էդ ի՞նչ ես արել նորից,- հանդիմանանքով ասաց նա։-Ուրիշների ստորագրությամբ՝ այնքա՜ն գրեցիր, կեղծեցիր, զրպարտեցիր, չհանգստացա՞ր, հիմա էլ նույն զրպարտություններդ սկսել ես քո ստորագրությամբ տպել։ Ախր, քեզ ոչ ոք չի հավատում, դու ինքդ բոլորից լավ գիտես, որ ստում ու կեղծում ես։ Մարդիկ արդեն ծիծաղում են քեզ վրա։ Անցյալ անգամ էնքա՜ն երդվել էիր, խոսք էիր տվել, որ վե՛րջ, էլ զրպարտություններ չես գրելու։ Գոնե մի անգամ տղամարդու պես տեր կանգնեիր խոստմանդ։ Էդքան խաբելով, պարսավանքներ գրելով, ինտրիգներ սարքելով ո՞ւր ես գնում, մտածե՞լ ես այդ մասին։ Գոնե մի անգամ հետ նայե՞լ ես անցած ճանապարհիդ։ Կոխած տեղդ ոչ միայն ծաղիկ, խոտ էլ չի բուսնում։ Ոչ մի սրբություն չունես։ Անգամ նահատակված մարդու՝ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջն ես կողոպտել «Վիքիպեդիայում» և այնտեղ քո կենսագրությունը խցկել՝ մոռանալով ջնջել «վախճանվել է 1915 թ. Մուշի մոտ» տողը...

Հակոբյանը փորձեց հակաճառել, բայց բառերի տեղ բերանից անհոդաբաշխ ինչ-որ ձայներ դուրս եկան։

- Չէ՛, մի՛ խոսիր, դու լռի՛ր,- Խիղճն այս անգամ շատ զայրացած էր երևում,- հեքիաթներդ նորից չպատմես։ Վե՛րջ տուր, երդվում ես ու ստում, փորձում հիմարացնել բոլորին։ Գոնե ինձ հետ անկեղծ եղիր, մի՛ խաբիր, մի՛ կեղծիր։ Քո պատճառով արդեն ամաչում եմ մարդամեջ դուրս գալ։ Վերջին անգամ փողոցում անցորդներն այնպես էին ինձ նայում, կարծես օտար մոլորակից եկած հրեշ լինեի։ Մեկն էլ արհամարհանքով ասաց՝ քեզնից ի՞նչ Վարդան, չէ՜ մի, Վարդան Մամիկոնյա՜ն... Քո Սլավիկ անունն էլ փոխել ես մեր քաջ հերոսի անունով՝ որ ի՞նչ։

Կենսագրությունումդ էլ գրում ես. «Վ. Հակոբյանի ստեղծագործությունները տպագրվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, վրացերեն, անգլերեն և այլ լեզուներով»։ Երևանում օտար լեզուների «գիտակ» մի քանիսին թարգմանել ես տալիս գրածներդ, Երևանում էլ տպում, որ ի՞նչ։ Ասես անգլիացին ու ֆրանսիացին էնտեղ ոտ ու ձեռ ընկած, իրենց դեսպանների միջոցով մակուլատուրադ իրենց երկիր արտահանելու մասին են մտածում միայն։ Այն դեպքում, որ քո հայրենիքում 20-30 ընթերցող չունես...

Ինչո՞ւ ես անամոթ ստեր տարածում քո խամաճիկների ստորագրությամբ, իբր, «Արցախը մայր Հայաստանին միացնելու մասին նամակի նախաձեռնողներից ու պատրաստողներից մեկն ես ու նամակի տակ առաջին ստորագրության հեղինակը», իբր, «Վարդան Հակոբյանը ոչ միայն պոետ է, այլ ազատամարտիկ, քաղաքական գործիչ...», ու այդ անամոթ խաբեությամբ ոգևորված տարածել ես, թե «մայիսի 8-9-ը Վարդան Հակոբյանն ակտիվորեն մասնակցել է Շուշիի ազատագրության ռազմագործողությանը»... Գոնե կյանքում 10 մետրից զենք տեսած լինեիր, էլ չեմ ասում՝ զենք բռնած։ Բանակում չես ծառայել ու զորակոչի ենթակա տղաներիդ էլ 1992-ի փետրվարին Մարտակերտի շրջանից վիրավորներ տեղափոխող ուղղաթիռով փախցրել ես Երևան, հետո էլ դու մեկնել...

- Հերի՛ք է, լռի՛ր,- Հակոբյանի դեմքը կապտել էր։

- Ո՛չ, հերիք չէ։ Իսկ դու այդ «հերիքի» մասին երբևէ մտածե՞լ ես։ Հարցազրույցներ ես տալիս, հին փչոցիդ նոր փչոցներ գումարում։ Ասում ես՝ «Լինել Արցախի գրողների միության ղեկավար, նշանակում է ոչ թե պաշտոն վարել, այլ՝ մարտական դիրք գրավել»: Այդ որտե՞ղ ես մարտական դիրք գրավել՝ Երևանո՞ւմ, թե՞ Ստեփանակերտի կառավարական շենքերի շուրջ՝ իշխանություններից մի բան մուրալու համար։ Ինձնից էլ շարունակ փախչում ես, վախենում ես հիշեցնեմ «քաջագործություններդ»։ Արցախի ինքնապաշտպանության համար զենք ձեռք բերելու համար հավաքված սուղ միջոցներից այն տարիների համար պատկառելի 1700 ռուբլի էիր վերցրել. ի՞նչ ես արել այդ գումարը...

- Բավակա՛ն է...

- Քո միությունում Վերահսկիչ պալատի կողմից անցկացված ստուգումները հիշիր, որի մասին գրել էին թերթերը։ Ու դեռ միայն մի տարվա ֆինանսական գործերդ էին ստուգել և բազմաթիվ խայտառակ խախտումներ հայտնաբերել։ Ի՞նչ կլիներ վիճակդ, եթե քո 30 տարվա գործունեությունդ ստուգեն և դուրս գան կուտակած միլիոններիդ վրա։ Այդ մասին մտածե՞լ ես... Եթե մեկը հարցնի, թե ինչպե՞ս ես 1990-ականներին սփյուռքից կարիքավոր գրողների համար օգնությունից 100 դոլոր ստացել՝ որպես կարիքավոր գրող և 10 տարի հետո սկսել լողալ միլիոնների մեջ, ի՞նչ ես պատասխանելու... Մեր բարեկամ, մշակույթի գործիչ Շահեն Մկրտչյանն է նույնիսկ ձեռ առնում քեզ։ Ինձնից լավ ես հիշում, թե ինչ է գրել. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ... Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում... Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը... Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»...

- Լռի՛ր, մի՛ շարունակիր,- Հակոբյանը վախեցած շուրջը նայեց,- կլսեն...

- Իսկ ինչո՞ւ լսելու մասին 2010 թվականի այն օրը չես մտածել, երբ Արցախի իշխանություններին վախեցնելու համար, շանտաժի նպատակով քո գրողների միության վարչությունը հավաքել ու հարց ես բարձրացրել. «Առաջարկում եմ ԼՂՀ գրողների միությունը դուրս բերել ԼՂՀ կազմից և դիմել Ադրբեջանի գրողների միությանը, այդ պետության գրողների միության կազմում ընդունելու խնդրանքով»: Բախտդ բերել էր, որ այդ խայտառակ դեմարշիդ մասին իշխանությունները չեն իմացել, Երևանում՝ նույնպես... Բայց կոլեգաներդ արդեն փսփսում են տարբեր մարդկանց մոտ...

- Վերջացրո՛ւ, վերջացրո՛ւ... Եկել, ինձ դասեր ես տալիս,- Հակոբյանը կատաղած ոտքի ելավ ու գրպանից մի թուղթ հանեց։- Հապա ինչպե՞ս վարվեմ սրա հետ։ Տպագրվելու օրից 20 տարի է անցել, բայց սրա պատճառով քուն ու հանգիստ չունեմ։

Խիղճը վերցրեց թուղթն ու սկսեց հանգիստ կարդալ.

- Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում։

Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է։

Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է։

Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
Քոնը սրբության վրա թքելն է:
Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես։

Դե, հա, գիտեմ, Վազգեն Օվյանի պամֆլետն է քո մասին... Բայց խոստովանիր, որ լավ է գրել, իսկը քո դիմանկարն է, մի ավելորդ տող, մի ավելորդ բառ չկա, քո քանդակն է...

- Լռի՛ր, լռի՛ր, լռի՛ր- Հակոբյանը բռունցքը կատաղած զարկեց սեղանին, բայց այնպես պինդ էր զարկել, որ ցավից վեր թռավ։

Լույսն արդեն բացվում էր, բայց մահճակալին կիսանստած, քրտինքի մեջ կորած Հակոբյանին թվաց, թե չորս կողմը խավար է։

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ

Հ.Գ. - Օգտագործված փաստերը վերցված են հայաստանյան և արցախյան մամուլից...

Աղբյուրը՝  7 or.am

                 Zham.am

ՊԱՐՈՒՅՐ ՍԵՎԱԿՆ` ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ՎԱՏ ԴԱՍԱԳՐՔԻ

Հայերենի անաղարտության պահպանման և զարգացման գործում Պարույր Սևակի նախանձախնդիր ու հետևողական վերաբերմունքը ոչ միայն արտահայտվել է նրա ստեղծագործություններում և  հրապարակային ելույթներում, այլև շատ անգամներ գործնական դրսևորումներ է ունեցել: Այս իմաստով հիշատակման է արժանի կեսդարյա վաղեմություն ունեցող մի դրվագ, որի մասին այսօր քչերն են հիշում, թեև ժամանակին այն լայն արձագանք գտավ: Խոսքը բանաստեղծի ընդվզումն էր հայոց լեզվի դպրոցական մի դասագրքի դեմ: Այդ առիթով Սևակը հրապարակեց «Արժեքավո՞ր, թե՞ խոտելի դասագիրք» վերնագրով ընդարձակ մի հոդված, որը լույս տեսավ 1964 թ. փետրվարի 7-ին: Մեջբերենք մի քանի հատվածներ այդ հոդվածից:

Սևակը գրում էր. «…Տասնամյակներ շարունակ մեր դպրոցներում մայրենի լեզու էր դասավանդվում պրոֆ. Ա. Ղարիբյանի դասագրքով: Դասագիրքը զերծ չէր թերություններից: Գործում էր նաև «հոգեբանական ազդակը». ուսուցիչներն ու աշակերտները «հոգնել էին» բազմիցս վերամշակվող ու վերահրատարակվող  միևնույն դասագրքից, ուստի բնական ու խրախուսելի էր  լուսավորության մինիստրության հայտարարած մրցանակաբաշխությունը՝ հայոց լեզվի  նոր ու կատարյալ դասագիրք ստեղծելու նպատակով:

Մրցանակի արժանացավ Ահարոն Գրիգորյանի հեղինակած դասագիրքը, որ և հանձնվեց 5-7-րդ դասարանների աշակերտությանը: Չուշացան նաև գրախոսությունները: «Չուշացան»-ը այն բառը չէ, որովհետև եթե դասագիրքը  տպագրության է ստորագրվել  1963 թ. օգոստոսի 22-ին, ապա առաջին գրախոսությունն էլ տպարան է գնացել ոչ թե դասագրքի լույս տեսնելուց հետո, այլ… դասագրքից ընդամենը 5 օր անց: Վերնագիրն էլ՝ պերճախոս. «Արժեքավոր դասագիրք» (տես «Սովետական մանկավարժ», հմ. 9, 1963 թ., էջ 88-92):

Մասնագիտական մամուլն իր խոսքն ասաց ու պրծավ, բայց… չպրծան 5-7-րդ դասարանների աշակերտներն ու իրենց ուսուցիչները: Իսկ մեր սիրելիների սիրելի՞ն՝ մեր մայրենի՞ն: Այս մայրենին է ահա , որ չի ուզում սպասել մինչև  ուսուցչական « տարեվերջի կոնֆերանս» կամ մինիստրության համապատասխան  մասնաժողովի նիստ և շտապում է ասել իր խոսքը:

Ա. Գրիգորյանի դասագիրքը (որ այսուհետև պիտի կոչենք Նոր դասագիրք) բնավ էլ չի համապատասխանում  այն դրվատանքներին, որոնցով լեցուն է, դիցուք, «Սովետական մանկավարժի» գրախոսությունը: Ոչ աշակերտները, ոչ էլ ուսուցիչները կհաստատեն թե ստացել են  «հիրավի արժեքավոր մի դասագիրք՝ լեզվական բարձր ճաշակի  և քերականական գիտելիքների պատշաճ մակարդակով»:

Կգտնվեն շահագրգռված մարդիկ, որոնք կաշխատեն «պնդել» ինչ-ինչ առավելություններ այս Նոր դասագրքում, բայց մենք  նպատակ ունենք ցույց տալու այն աղաղակող թերություններն ու սխալները, որ ստիպում են երանությամբ հիշել  Հին դասագիրքը (այսպես պիտի կոչենք Ա. Ղարիբյանի դասագիրքը)…»:317611_209891875741147_818605081_n

Այնուհետև հեղինակը խիստ մանրակրկիտ դիտարկում է դասագրքի բոլոր բաժինները, մատնացույց անում սխալներն ու վրիպումները, իսկ վերջում ավելացնում է. «… Բայց ինչպե՞ս չանդրադառնաս Հայկական ՍՍՌ լուսավորության մինիստրության մրցանակաբաշխության ժյուրիին (այսինքն՝ հանձնաժողովին կամ մասնաժողովին), և կամաց, շատ կամաց չհարցնես. «Այս դասագրքին մրցանակ շնորհելիս ինչո՞վ էիք զբաղված….»:

Ժյուրին կարող է պատասխանել «Սովետական դպրոց»-ի  վերջին գրախոսի այն խոսքին, թե այս դասագրքի «մուտքը մեր դպրոցներ կարելի է միայն ողջունել»:  Ժյուրի կարող էր պատասխանել նաև «Սովետական մանկավարժ»-ի  գրախոսի խոսքով. «Ա. Գրիգորյանի  «Հայոց լեզվի դասագիրքը» լավագույն նվեր է իր զարգացման  նոր շրջանն ապրող սովետահայ դպրոցին»: … Եվ վերջապես, ինչպե՞ս չդիմես պրոֆ.  Գուրգեն Սևակին, որի անունն էլ մեծ- մեծ տառերով զարդարում է Նոր դասագրքի անվանաթերթը:

Պրոֆ. Գ. Սևակը կարդացե՞լ է արդյոք իր խմբագրությամբ լույս տեսած այս դասագիրքը: Մենք գիտակցում ենք, որ այս հարցին պատասխանելը փոքր-ինչ ավելի է դժվար, նույնիսկ այս գրքի խմբագրումը, որովհետև եթե չի կարդացել, հապա ինչո՞ւ է ստորագրել մեծատառերով, իսկ եթե կարդացել է, ուրեմն…

Այս «ուրեմն » էլ կթողնենք պրոֆ. Գ. Սևակին ի լրացումն, իսկ մենք չենք կարող չսկսել նոր տողից և չլրացնել մեր միտքը.

Հայոց լեզուն որբի գլուխ չէ, որ նրա վրա վարսավիրություն սովորեն: Կարելի է թեթևամիտ լինել սեփական գործի, սեփական կյանքի ու գլխի հանդեպ, բայց ոչ հանրային գործի, ազգային կյանքի ու սրբության: Անպատասխանատվությունը սահման ունի, որից անց արդեն կոչվում է հանցագործություն, մի հանցագործություն, որի դատապարտման համար պետք չեն դատավոր ու դատախազ, որովհետև այս երկուսը հանդես են գալիս միասնաբար՝ Ժողովուրդ անունով և Ազգ ազգանունով…»:

Նշենք, որ այս նյութի համահեղինակն էր նաև Երևանի Մ. Գորկու անվան միջնակարգ դպրոցի հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչ Լ. Փարսադանյանը, թեև բոլորն էլ հասկանում էին, որ վաստակաշատ մանկավարժի անունը հոդվածի վերջում նշված էր սոսկ այն բանի համար, որպեսզի հարգվեր մանկավարժների տեսակետի հիշատակման հեղինակային իրավունքը և ընդգծվեր, որ Սևակը խորհրդակցել էր ոլորտը ներկայացնող մասնագետի հետ:

Հոդվածի հրապարակումից հետո բուռն քննարկումներ ծավալվեցին ինչպես մամուլի էջերում, այնպես էլ ուսուցչական կոլեկտիվներում: Որպես այս ամենի հանրագումար նույն տարվա ապրիլի 19-ին Հայկական ՍՍՀ լուսավորության մինիստրությունը հրապարակեց մի հաղորդագրություն, ուր ասվում էր. «Հայկական ՍՍՀ լուսավորության մինիստրության կոլեգիան, լսելեով և քննարկելով մինիստրության կողմից կազմված հանձնաժողովի նախագահ պրոֆ. Էդ. Աղայանի զեկուցումը հայկական դպրոցների 5-7-րդ դասարանների հայոց լեզվի դասագրքի (հեղինակ՝ Ա. Գրիգորյան) մասին, նշում է, որ այդ դասագիրքն ունի լուրջ սխալներ ու թերություններ և չի համապատասխանում հայոց լեզվի ուսուցման պահանջներին: Կոլեգիան որոշում է.

1. Գործածությունից հանել Ա. Գրիգորյանի հայոց լեզվի դասագիրքը՝ 5-7 դասարանների համար:

2. Կազմել հեղինակային կոլեկտիվ` ստեղծելու հայոց լեզվի նոր դասագիրք հայկական դպրոցների 5-7 դասարանների համար»:

Այսօր Սևակի կյանքին առնչվող այս դրվագի վերհիշումը պատահական չէր: Երկար ժամանակ է, որ մենք ճիշտ հակառակ իրողության ականատեսն ենք: Տարիներ շարունակ ուսումնական հաստատություններին են պարտադրվում թերի, անգրագետ ձեռնարկներ ու դասագրքեր, մանկավարժներն ու լեզվաբանները ահազանգում են դրանց մասին, բայց ինքս չեմ հիշում որևէ դեպք (եթե սխալվում եմ` ուղղեք), որ այդ դասագրքերից որևէ մեկը դուրս բերվի շրջանառությունից:

Հովիկ ՉԱՐԽՉՅԱՆ
Պարույր Սևակ | Hovikcharkhchyan's Blog