суббота, 28 декабря 2013 г.

ԱԺ նախագահը հարձակվել է վարչապետի վրա


Ազգային Ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը, ըստ 168.am-ի, հայտարարել է, թե իշխանության հասցեին խորհրդարանի ընդդիմության քննադատությունը կապված գազային համաձայնագրի հետ, անհիմն է, պարզապես կան հարցեր, որ պետք է կառավարությունը պատշաճ ներկայացներ հանրությանը:

«Այդ որոշումները ոչ հավուր պատշաճի են ներկայացրել հանրությանը, դրա համար մենք պառլամենտում ունեցանք բազմաթիվ քննադատություններ: Նույն խորհրդարանի հասցեին քննադատություններ կային, որոնք անտեղի էին, որովհետև խորհրդարանը վատ առումով ոչ մի դերակատարություն չի ունեցել, իսկ այ կառավարությունը կարող էր հանրությանն ավելի մանրակրկիտ, թափանցիկ ներկայացնել», մեջբերում է 168.am-ը:

Ըստ երեւույթին, Հովիկ Աբրահամյանին խոցել է Տիգրան Սարգսյանի մամուլի ասուլիսը: Այստեղ շատ հետաքրքրական դրվագ է: Սերժ Սարգսյանն ակտիվ հարթակից բացակայում է՝ նա հոր մահվան կապակցությամբ սգի մեջ է: Այդ իրավիճակում Տիգրան Սարգսյանը մեծ ասուլիս է անցկացնում, ավելի քան 3 ժամ պատասխանում զանազան հարցերի: Կասկած չկա, որ վարչապետն այդ ասուլիսը համաձայնեցրել է Սերժ Սարգսյանի հետ:

Ասուլիսը հատկանշական է նաեւ Պուտինի «պատկերի եւ նմանության» առումով: Այսինքն, Սերժ Սարգսյանը ըստ էության Տիգրան Սարգսյանին տվել է «պուտինյան» ոգով ասուլիսի իրավունք, ինչը հիշեցնում է որոշակի քարտ-բլանշ ներիշխանական իմաստով: Ասուլիսի ընթացքում Տիգրան Սարգսյանը հանդես եկավ բովանդակային իմաստով բավական ագրեսիվ հայտարարություններով:

Օրինակ, նա առաջին անգամ Հայաստանի մինչճգնաժամային տնտեսական հատվածը, այսպես ասած երկնիշ աճի շրջանը տնտեսական «փուչիկ» որակեց, մատնանշելով նաեւ կոնկրետ թվեր՝ տարեկան Հայաստան սպեկուլյատիվ շինարարության համար մտնում էր 700 միլիոնից մինչեւ 1 միլիարդ դոլար:

Փուչիկ էր երկնիշ աճը, թե ոչ, այլ խոսակցության նյութ է եւ դա պետք է պարզաբանվի տնտեսագիտական կոմպետենտ չափումներով, բայց սովորաբար հրապարակային հայտարարություններում զգուշավոր Տիգրան Սարգսյանի գնահատականներն առավել քան խոսուն են եւ անկասկած եւս հանդիսանում են որոշակի քարտ-բլանշի վկայություն, ընդ որում գուցե նաեւ ընդհուպ «մոսկովյան մակարդակի», քանի որ Հայաստանում երկնիշ աճի կապիտալ շինարարության ուղղությամբ հոսող փողերի մի զգալի մասը ռուսաստանյան էին:

Հովիկ Աբրահամյանի վիճակն այդ առումով հասկանալի է, քանի որ նա հանդիսանում է Հայաստանի իշխանության մեջ այսպես ասած առաջին համարի հավակնորդներից մեկը եւ բնականաբար չէր կարող անպատասխան թողնել արձանագրված իրողությունները: Եվ ահա Աբրահամյանը բավական թափանցիկ կերպով ակնարկում է, որ կառավարության գործունեությունն իշխանության վրա բերում է հարվածներ: Այլ կերպ ասած, ԱԺ նախագահը Սերժ Սարգսյանին հարց է տալիս կամ ուղղակի պարզ ձեւով ակնարկում, թե ինչու է Սարգսյանը պահում վարչապետին, եթե նրա գործողություններն ընդամենը քննադատություն են առաջացնում իշխանության հասցեին:

Չի բացառվում, որ Հովիկ Աբրահամյանն այդ հարցում օգնում է իր խնամուն՝ Գագիկ Ծառուկյանին, ով վերջին օրերին վարչապետի հետ գտնվում է հեռակա փոխհրաձգության մեջ: Չի բացառվում նաեւ, որ Ծառուկյանն է այս հարցում աջակցում Սերժ Սարգսյանից հետո առաջինի հավակնություն ունեցող ունեցող Հովիկ Աբրահամյանին: Ավելին, պետք չէ բացառել նաեւ տարբերակը, որ նրանք երկուսով օգնում են վերստին առաջինի հավակնություն կամ մտադրություն ունեցող Ռոբերտ Քոչարյանին:

Բանն այն է, որ Տիգրան Սարգսյանի հարվածի կենտրոնում հայտնվել էր հենց Ռոբերտ Քոչարյանը, քանի որ կապիտալ շինարարությունն ու երկնիշ աճը հենց նրա «կանյոկն» էր: Ընդ որում, չի բացառվում, որ այդ ամենը ոչ այնքան պայքար է իշխանության համար, որքան այլ, գուցե տնտեսական հարցերի պարզաբանման գործընթաց, որում իշխանությունը կարող է դիտվել իբրեւ գործիք:

Հայաստանում իշխանությունը, պետական կառավարման համակարգը իշխանության եւ կապիտալի կրող խմբերի համար այլ բան չի էլ եղել: Այլապես, օրինակ, Հովիկ Աբրահամյանը մինչ հայտարարելը, թե խորհրդարանը մեղք չունի, կփորձեր իրեն հաշիվ տալ, որ խորհրդարանը պետք է լինի գործադիր կառույցի վերահսկող, եւ եթե գործադիրը հանրությունից ինչ որ բան է թաքցրել, ապա խորհրդարանի պարտավորությունն էր հաշվետվություն, հրապարակայնություն պահանջել գործադիրից, հարցումներ անել, հրավիրել լսումներ եւ այլն, օգտագործել իր լծակները կառավարությանը պարտադրելու համար, որ հասարակության առաջ գաղտնազերծեն գազային բանակցությունները:

Այսինքն, հայտարարելու համար, թե խորհրարանը մեղք չունի, կամ պետք է խելք չունենալ եւ չտիրապետել Հայաստանի կառավարման համակարգի կառուցվածքին եւ լիազորություններին ու հնարավորություններին, կամ պարզապես թքած ունենալ դրանց վրա եւ այդ համակարգը ծառայեցնել բացառապես անձնական քաղաքական նպատակներին կամ շահերին: Ինչով, ի դեպ, միայն Հովիկ Աբրահամյանը չէ, որ զբաղվում է: Ավելի, շատ ավելի դժվար, գրեթե անհնար է ասել, թե բարձրաստիճան պաշտոնյաներից ով չի զբաղվում դրանով:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

Վարդան Հակոբյանը վերջապես հանեց դիմակը


Ես վաղուց էի ուզում Վարդան Հակոբյանի գրական շանտաժին հոդվածով պատասխանել։ Պատճառն այն չէ, որ ես ավելի քաջածանոթ եմ Վազգեն Օվյանի գրական ժառանգությանը, Հակոբյանից մի քանի անգամ ավելի հայ, ռուս ու համաշխարհային գրականություն գիտեմ՝ նաև բնագրերով, այլ այն, որ երբ կենդանի էր Վազգեն Օվյանն ու մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ Արցախում ժողովրդականություն վայելող գրողն էր, ժողովրդի կողմից սիրված ու հարգված, ես ոչինչ չեմ լսել Հակոբյան Վարդանի մասին։ Ու հիմա սա, Օվյանի մահից հետո ժամանակ առ ժամանակ զրպարտություններ է տպում մի գրողի, սիրված ու հարգված մտավորականի մասին, որի ժողովրդականության մեկ տոկոսը չունի։

         Ամեն անգամ, երբ լույս է տեսնում Վազգեն Օվյանի հերթական ժողովածուն, Վարդան Հակոբյանը «գրական» շանտաժ է սկսում նրա անվան, գրական ժառանգության դեմ։ Այդպես եղավ 2002 թ.՝ գրողի 70-ամյակի կապակցությամբ «Լեռների լեգենդը» գրքի տպագրությունից հետո, այդպես էր նաև Վազգեն Օվյանի 75-ամյակի ժամանակ։ Բոլոր այդ արշավներում զրպարտիչը պարտվել է, որովհետև նրա զրպարտագրերին ու հերյուրանքներին ի պատասխան տպագրվել են փաստերով հիմնավորված հոդվածներ, ներառյալ՝ վերջինիս մարդկային ու բարոյական նկարագրի մասին։

         Վազգեն Օվյանի 80-ամյակի կապակցությամբ վերջերս Ստեփանակերտում պետական հովանավորությամբ լույս է տեսել նրա երկհատորյակը։ Եվ ԼՂՀ ԳՄ ղեկավարը, որ արդեն 30 տարի սեփականաշնորհած պահում է իր աթոռը, դարձյալ գործի է անցել։ Նախկին զրպարտագրերից գիտենք, որ սովորաբար նա թաքնվում է ուրիշների ստորագրության հետևում։ Այս անգամ խախտել է «դարավոր» ավանդույթը. Հակոբյանն իր զրպարտությունները հրապարակել է սեփական ստորագրությամբ։ Կարելի է գուշակել, որ ոչ ոք այլևս չի ուզում մասնակցել վարդանհակոբյանական անփառունակ ու այլանդակ արշավին։

         Նախորդ «հոդվածներից» ծանոթ լինելով Հակոբյանի բարոյական, մարդկային որակներին, կարծում եմ, որ հերթական շանտաժը սկսելու «հիմնավոր» պատճառներ ունի. վերջին ժամանակները նրա մասին տպագրվել են հոդվածներ, որոնց վերնագրերը նույնիսկ շատ խոսուն են՝ «Գրական միջակությունները սողոսկել են Վիքիպեդիա», «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ», «Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից»։ Դրանցից առաջինն այն մասին է, թե ինչպես Վարդան Հակոբյանը գողացել-պատճենել է «Վիքիպեդիայում» տեղադրված, Հայոց Մեծ եղեռնի նահատակ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջը, բայց մոռացել է սրբապղծության հետքերը «մաքրել»։ Ստացվել է, որ բանաստեղծ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948 թ. Արփագյադուկ գյուղում, վախճանվել 1915 թ.՝ «Մուշից ոչ հեռու»... Մյուս երկուսն այն մասին են, թե ինչպես է կեղծ ու սուտ «հուշեր» հորինել իր և Պարույր Սևակի հանդիպման վերաբերյալ, որտեղ Սևակը Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժնի 2-րդ կուրսի ուսանող Սլավիկ-Վարդան Հակոբյանին իբր ասել է՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»...

         Հերթական գրական շանտաժի համար ուրիշ «հիմնավոր» պատճառներ էլ կան։ Այդ մարդն ամեն ինչ ունի՝ հաստատ Հայաստանի ու Արցախի ամենահարուստ գրողներից է, Ստեփանակերտում մի քանի հարկանի ապարանք ունի, մասնավոր համալսարան ունի, արտասահմանյան շիք ավտոմեքենա ունի, պետական պատվերով տռուզ ու ճոխ հատորներ է տպում, մրցանակներից-բանից բավականին ճանկել է, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ է նույնիսկ, հայ ընթերցողի կարոտից դարակներին հալումաշ լինող ու փոշի հավաքող իր գրքերը Երևանում թարգմանել է տվել տարբեր լեզուներով (թե ո՞ւմ համար և ինչո՞ւ, դա այլ հարց է. կարևորը երևույթն է), բայց արի ու տես, որ այդ աներես փառքը երես է թեքել նրանից։ Նրա տեքստով Արցախի հիմնը ոչ ոք չգիտե, բացի երեխաներից, որոնց դպրոցներում պարտադրում են անգիր սովորել ժողովրդի սրտից չբխող թույլ ոտանավորը։ Ընթերցողն էլ ասես նրա ջգրու չի սիրում, չի հարգում, չի կարդում այդ բանաստեղծին։ Մի «հիմնավոր» ցավ էլ կա.

Երբ փոքրիկ էի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ փոքրիկ չէի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ արդեն մեծ եմ՝ կուզեի ձի ունենալ…

         Նրա տողերն են։ Զգո՞ւմ եք ողբերգության չափը։ Մարդը մանկությունից երազել է ձի ունենալ, արդեն ծերացել է, փող ու շիք ավտոմեքենա ունի, բայց մանկության երազանքը մնացել է թղթի վրա՝ չկարողացավ ձի ունենալ։ Միայն թե չասեք, թե Արցախյան շարժումից հետո կուտակած հարստությամբ չի կարող ոչ միայն մեկ, այլ առնվազն հարյուր մեկ ձի և հսկա մի ձիաբուծարան ունենալ...

         Վերջապես ամենամեծ ցավը. արդեն 20 տարի նրան հանգիստ չի տալիս Վազգեն Օվյանի պամֆլետը, որի բնաբանը Հակոբյանի մի բանաստեղծության «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» տողն է.

         Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
         Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
         Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
         Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

         Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
         Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
         Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
         Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

         Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
         Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
         Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
         Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:

         Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
         Քոնը սրբության վրա թքելն է:
         Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
         Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:

         Մամուլում այս բանաստեղծությունը սխալմամբ պարոդիա են անվանում։ Իմ կարծիքով, սա պամֆլետ է, որտեղ խտացված է մարդու մի տեսակի կերպար, բնավորություն, ապրելակերպ...

         Մոտավորապես այդպիսի տողեր ենք գտնում իմ համադասարանցու հոր՝ մշակույթի վաստակաշատ գործիչ, արցախագետ Շահեն Մկրտչյանի Վարդան Հակոբյանին ուղղված նամակում. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ: Մի հանգամանք, որը չէր կարող չազդել քո եսակենտրոն մտածողության վրա: Վաղուց նկատվել էր, որ դու քո գործունեության ընթացքում դրսևորում ես ընդգծված սուբյեկտիվ մոտեցումներ: Հավանաբար դու չես զգում, որ արդեն կտրվել ես լայն շրջապատից և պարզապես անհնար է դարձել թոթափելու գավառականության քեզ համար շատ նեղվածք գիրկը: Նաև դա է պատճառը, որ Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում:

         Էլ չենք խոսում տեղի-անտեղի փառաբանող մենագրության, գրախոսականների մասին։ Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը և քեզ վստահված բնագավառում միշտ առաջնորդվես ազգային պետականության շահերով: Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»:

         Ի դեպ, երբ Վազգեն Օվյանի «Այս Ղարաբաղն է» ժողովածուն, որ 2002 թ. ես եմ հովանավորել ու տպագրել Ռուսաստանում, նվիրել էի Շ. Մկրտչյանին, օրեր հետո նա ասել է, որ երբեք չի իմացել, թե Օվյանն այդքան հրաշալի գործեր է ստեղծել...

         Ուրիշների կողմից փայլուն կերտած իր դիմանկարի համար սար ու ձոր ընկնելուց առաջ Հակոբյանը թող հիշի, թե տարիներ առաջ իր ավագ գրչակից, ճանաչված մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ գժտվելուց հետո ինչպիսի ստոր տողեր է տպագրել նրա դեմ («Սովետական Ղարաբաղ», 30 նոյեմբերի 1986 թ.)՝ «Գամփռը» վերնագրով.

         Հենց որ կեր են մեջտեղ հանում,
         Վրա տալիս, «համփ» է անում,
         Մինչ մոտենան ուրիշները,
         Սրա-նրա բաժինն առնում։

         Ինչքան էլ տան, էլի կուզի,
         Աչքը երբեք չի կշտանում,
         Ձվից անգամ մազ կխուզի,
         Որ լակ լինի լակամանում։

         Այստեղից էլ՝ «խասյաթը» շան,
         Որ մնում է միշտ նրանում.
         Իր բաժինն էլ թե իրեն տան,
         Էլի մի կենտ «համփ» է անում։

         «Համփն» էլ ոչինչ, շուն է, էլի,
         Դրա մասին չենք մտածում.
         Ցավն ուրիշ է, կեր վերցնելիս
         Ձեռքդ էլ է հաճախ կծում։

         Երևի մեկնաբանելու կարիք չկա, թե սա ավելի շատ ում է բնութագրում։ Այսօր դա ավելի ցայտուն երևում է։ Բայց «վերադառնանք մեր ոչխարներին»։
         «Ազգ» թերթում տպագրված Հակոբյանի, այսպես ասած, հոդվածում նոր ոչինչ չգտանք։ Դրանք նույնությամբ մեջբերված են նրա նախկին զրպարտագրերից, որոնք մինչ այդ տպագրել էր ուրիշների ստորագրությամբ։ Այս տեքստով նա փաստորեն բացեց խաղաքարտերը, հանեց դիմակը՝ ցույց տալով, որ նախորդ հերյուրանքները դուրս են եկել նույն գրչի, ի՛ր գրչի տակից։ Այդ բոլորը ժամանակին քննադատվել, հերքվել է ու անիմաստ եմ համարում դրանց անդրադառնալը։ Բայց Հակոբյանը երևի հաստատ լսել է, որ սուտը բազմիցս կրկնելուց, կարող է ընկալվել որպես ճշմարտություն։ Ու իր հին դարմանը կրկին ասպարեզ է հանել... Ինչպես իր նախորդ զրպարտագրերում, այստեղ ևս Հակոբյանը գրում է, որ Օվյանը «ծաղրուծանակի է ենթարկել զորավար Անդրանիկին»։ Ուզում եմ նրան պատասխանել Վարդգես Օվյանի նախկին պատասխան հոդվածից այս մեջբերմամբ. «Ստի հերն անիծած, թե Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններում Անդրանիկի մասին նման տող կա...»։ Ինչո՞ւ չես նշում տեղը, որ կարդանք ու մենք էլ իմանանք։ Կամ որքա՞ն է բարոյական գրքի մի հատվածից, որտեղ երկու հերոս վիճում են իրար հետ, նրանցից մեկը անպատվում է Դրոյին ու Նժդեհին, իսկ մյուսը նրանց անվանում է «ազգային փառապանծ հերոսներ», «ազգի համար կյանք տվող» և այլն (Վ. Օվյան, «Խանքենդի», Բաքու, 1973 թ., էջ 41-42), հերոսներից առաջինի խոսքը դիտավորյալ ու ստորաբար ներկայացնել որպես Օվյանի խոսք։

         Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար նշենք, որ Հակոբյանը որոշ նոր «շտրիխներ» է ավելացրել իր զրպարտագրին։ Գրում է, որ իբր Օվյանը «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին, երբ Արցախում վերստին արթնանում էր Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժումը, ԼՂ ԳՄ ներկայացրեց իր «ընտրանին», որտեղ ներառված էին նաև «Խանքենդի» վիպակը...» և այլն։
Այս հոդվածը գրելուց առաջ ես մի ամբողջ օր զրուցել եմ Վարդգես Օվյանի հետ, անձամբ ծանոթացել բազմաթիվ փաստաթղթերի ու մանրամասների։ 1985 թ. փետրվարից անկողնուն գամված գրողը չէր կարող «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին ԼՂ ԳՄ ներկայացնել» իր գիրքը, որովհետև իր գիրքը մինչ հիվանդանալն ուղարկել էր Երևան։ Ինչ վերաբերում է Հակոբյանի հայտնած Արցախի՝ «Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժմանը», դա սկսվել է Վազգեն Օվյանի մահից մի տարի հետո։ Պետք չէր բազում կեղծիքին ավելացնել ևս մի ճչացող սուտ։

         «Հայրս պատրաստել էր վիպակի միանգամայն նոր, ավելի սեղմ տարբերակ՝ «Լեռնակերտ» անվամբ և ուղարկել Երևան՝ իր այլ գործերի հետ միասին,- զրույցի ժամանակ ասաց Վազգեն Օվյանի գրող, հրապարակախոս որդին՝ Վարդգեսը։- Ձեռագրերը շատ տարիներ հետո իմ ընկեր, ԼՂՀ մշակույթի և կրթության նախկին նախարար Կամո Աթայանի աջակցությամբ մի կերպ գտնվել են երևանյան հրատարակչության արխիվում (ծանր հիվանդ հայրս հնարավորություն չուներ իր գրքի ճակատագրով զբաղվելու)։ Դրանք Կ. Աթայանը Ստեփանակերտ էր ուղարկել ԼՂՀ նախկին ԳԽ նախագահ Գեորգի Պետրոսյանի միջոցով։ Այդպես էլ լույս չտեսած այդ գրքի համար գրախոսություն էր գրել Վահագն Մուղնեցյանը։ Այն հիմա մեզ մոտ է, հորս արխիվում՝ Մուղնեցյանի ստորագրությամբ։ Այնտեղ վերջինս խոսում է նաև «Լեռնակերտ», ոչ թե «Խանքենդի» վիպակի մասին։ Երևանից բերված այդ գործերը ես զետեղել եմ հորս 70-ամյակի կապակցությամբ լույս տեսած գրքում»։

         Արդեն մի քանի անգամ գրվել է, որ Վազգեն Օվյանի վիպակը 1971 և 1975 թվականներին «Գրական Ադրբեջան» ասագրում տպագրվել էր «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։ Դժվար չէ հասկանալ, որ 1973 թ. առանձին գրքով լույս տեսած վիպակը Օվյանը չէր անվանել «Խանքենդի», այլ խմբագիրը։ Հակառակ դեպքում Վազգեն Օվյանը 1975 թ. տպագրված մասը չէր թողնի «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։

         «Հորս մահից հետո ես էի Արցախի ԳՄ ներկայացրել նրա ձեռագիրը, բայց ոչ թե Հակոբյանի հնարած ժողովածուն, այլ «Կուսապատի արծիվը» վեպը։ Թե ինչու «Կուսապատի արծիվը» հետո «մամուլում տպագրվում է «Ղարաբաղի արծիվը», իսկ արդեն ժողովածուում՝ «Արցախի արծիվը» վերնագրով», այդ հարցի հիմնավորված պատասխանը մեծ զրպարտիչը կարող է ստանալ պարբերականի և ժողովածուի խմբագրից»,- ասաց Վարդգես Օվյանը:

         Ոչ մեկի համար արդեն գաղտնիք չէ, որ Հակոբյանի թույն ու մաղձի հիմնական պատճառը Օվյանի պամֆլետն է։ Այս դիմանկարի համար Հակոբյանը թող իրեն մեղադրի։ Իսկական գրողը պատկերում է այն, ինչ տեսնում է։ Այդ պամֆլետը Օվյանի որդին է տպագրել հոր այլ գործերի հետ։ Հակոբյանը անձնական կռիվ ունի, թող Վարդգես Օվյանի հետ անի։ Ինչո՞ւ է այլանդակ զրպարտություններ հնարում նրա հոր դեմ, ով հիմա չի կարող իրեն պատասխանել։ Հակառակ կողմն էլ նույն ոգով կարող է հայտարարել, որ Հակոբյանի հայրը հայտնի դանոսչիկ է եղել, և երբ համագյուղացիները գլխի են ընկել դա, ընտանիքով փախել է Ստեփանակերտ։

        Հոդվածս ուզում եմ ավարտել Վարդգես Օվյանի խոսքով. «Դրա զառանցանքներից ես ոչ զարմանում եմ, ոչ զայրանում։ Ուրիշ ի՞նչ կարող ես ակնկալել մեկից, ով նայում է աչքերիդ մեջ, երդվում և անամոթաբար ստում։ Եթե նոր զրպարտչական արշավ սկսելով հույսը դրել է նրա վրա, որ «Նոր էջ» թերթի տպագիր տարբերակը չի գործում, ապա հիշեցնեմ, որ թերթի տպագրությունը ժամանակավոր է դադարեցված (կայքն ու բլոգը կայուն գործում են), ու ցանկացած պահի կարող եմ այն վերսկսել և նոր փաստերով ցույց տալ, թե ինչ ասել է «վարդանհակոբյան» երևույթ»։

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ

Գրիգոր Գուրզադյան. «Հայաստանը կհերիքի բոլորին, Հայաստանը սպառել հնարավոր չէ»


Երբ մի անգամ հեռուստահարցազրույցի խնդրանքով դիմեցի ականավոր աստղաֆիզիկոս Գրիգոր Գուրզադյանին, նա այսպես պատասխանեց. «Երբ ես տեսնում եմ հեռուստատեսությամբ խոսող որևէ գլուխ, փառք եմ տալիս Աստծուն, որ դա իմ գլուխը չէ և ինչ լավ է, որ այդ խցիկները ինձ չեն նկարահանել»։ Բայց օրեր հետո ես, այնուամենայնիվ, երեսս պնդացրի որքան կարող էի և գնացի Գառնու իր աշխատասենյակը։ Ես այդպիսի աշխատանքային սենյակ երբեք չէի տեսել՝ հատակից մինչև առաստաղ թղթեր, գծապատկերներ, ահռելի աշխատանքային կույտեր։ Մենք ագահաբար նկարեցինք այդ զարմանահրաշ կադրերը, և քիչ անց նա շրջվեց դեպի մեզ և ասաց. «Ես ձեզ նկատել էի, դուք նկարահանել եք այն, ինչը ձեզ է պատկանում, այս գործերը ձեր սեփականությունն են, բայց ես՝ երբեք»։ Ասաց ու դուրս եկավ նախկին տիեզերական աստղագիտության ինստիտուտի սառնաշունչ շենքից, որի միակ աշխատողն ու տնօրենն ինքն էր։ Սակայն օրեր անց ես առիթ ունեցա Սիլվա Կապուտիկյանի և մի շատ հայտնի քաղաքական գործչի հետ հայտնվել նրա առանձնատանը և սրտիս ուզածի չափ զրուցել մեր ժամանակի, թերևս, ամենամեծ գիտնականի հետ։ Այդ զրույցները պիտի ֆիլմ դառնան մի օր, բայց քանի այդ օրն ուշանում է, որոշեցի այդ զրույցից մի քանի հատված ներկայացնել հատուկ Tert.am–ի ընթերցողներին։

– Ձեր ստեղծած Օրիոն-2 աստղադիտակի հնարավորությունները, կարծեմ, ժամանակին մոտ 200 անգամ գերազանցում էին ուղեծրում գտնվող ամերիկյան կայաններին։ Իսկ այսօր տիեզերագիտության ասպարեզում ո՞ւր հասավ Արևմուտքը և ո՞ւր ենք մենք. նույնիսկ անհեթեթ է համեմատելը։

– Շատ ներողություն, կոսմոսը կոսմոս է, բայց մենք մեր կոսմոսը կարողացանք ստեղծել՝ մեր Օրիոն-2-ը։ Ժամանակակից աշխարհը պատկանում է կոսմոսին։ Ամերիկան սա ամենաշուտն ընկալեց։ Այնտեղ շուտ հասկացան, որ կոսմոսն է բացում նոր մտածողության եզերքը։ Բայց ես, անկեղծ ասեմ, որ Ամերիկան միակ երկիրն էր, որտեղից ես դատարկ վերադարձա, ուր ես բան չգտա նկարելու, նյութեղեն աշխարհ էր, զգալու քիչ բան տվեց ինձ։ Ընդհանրապես, մարդ տեսնում է այն, ինչ զգում է։ Ուր գնացել եմ, միշտ նկարներով եմ վերադարձել, բացի այդ երկրից։ Իմ դիտողականությունը սուր է, ես շատ բաների կարող եմ միանգամից հետևել, բայց ընտրողականություն կա, այն միշտ կանգ է առնում լավ բանի վրա, որտեղ զարգացում, շարժում կա։

– Շատ է խոսվում Ձեր և Վիկտոր Համբարձումյանի գաղափարական առճակատումների մասին։ Ի՞նչ տարաձայնություններ էին դրանք և արդյո՞ք մնացին անհաղթահարելի։

– Ես նրան ասում էի, որ գետնի վրայի աստղադիտարաններն ապագա չունեն։ Երեք մետրանոց հայելիով տելեսկոպն է՛լ ի՞նչ կարող է տալ ժամանակակից գիտությանը։ Ամերիկայում և Եվրոպայում Բյուրականի պես աստղադիտարանները վաղուց փակվել էին. գետնի վրա մի քանի աստղադիտարան է մնացել, այն էլ գերգիգանտ տելեսկոպներով։ Ընդհանրապես, աստղադիտարանները շուտ են հնանում։ Ես հասկանում էի նրա ողբերգությունը, նա չէր կարողանում հաշտվել այն փաստի հետ, որ իր ստեղծած աստղադիտարանն արդեն թանգարան է ընդամենը և հարկ էր կոսմոսում ստեղծել նոր Բյուրականը։ Բայց նա մի անգամ ինձ ասաց, որ մի մարդն ընդամենը մեկ աստղադիտարան կարող է ստեղծել իր կյանքում։ Ամեն դեպքում, Համբարձումյանը հզոր անհատականություն էր, ուղղակի նա չմտավ կոսմիկական նոր էպոխա։ Նա մեծ ուսուցիչ էր, դրա համար էլ ես վերջում չէի կարող համաձայնել նրա հետ։

– Եթե չեմ սխալվում, այդ տարաձայնություններով անգամ Կենտկոմն էր զբաղվում, ասում են՝ Կարեն Սերոբիչն էլ անձամբ միջամտել է։

– Դուք, երևի, լավ չգիտեք, թե ով էր Կարեն Դեմիրճյանը և որքան ջանքեր է նա ներդրել, որ Գառնու այս կոսմիկական կենտրոնը կայանա։ Մի անգամ Կարեն Դեմիրճյանն ինձ կանչեց Կենտկոմ և ասաց. «Լսել եմ, քեզ ստիպել են պարտիական դառնալ։ Էդպիսի ապուշություն չանես, մենք խրվել ենք, բոլ է։ Դու միայն քո գործով զբաղվիր, քեզ ինչ պետք է, ամեն հարցով քեզ կօգնենք»։ Նա այն պետական գործիչն էր, որ շատ լավ էր հասկանում կառավարման դատարկամիտ այդ սիստեմի էությունը, բայց ստիպված էր երկակի խաղ խաղալ, որովհետև նրա ուշքումիտքը Հայաստանը բարձրացնելն էր, արժեքներ ստեղծելը։ Նա ընդգծված վերաբերմունք ուներ գիտության հանդեպ և լավ գիտեր, որ զարգանում են միայն այն երկրները, որոնք հզոր գիտական նվաճումներ ունեն։

– Պարոն Գուրզադյան, իսկ Կրեմլը Ձեզ երբևէ չի՞ ցանկացել ներքաշել, այսպես կոչված, ռազմական թեմաների մեջ։

– Ես միշտ մերժում էի ռազմական թեմաները, և դիվանագիտական հրաշալի պատասխան էի հորինել դրա համար. Ասում էի՝ «Այդ ասպարեզում այնքան շատ են խելոքները, որ իմ չլինելով ոչինչ էլ չի պակասի»։ Շատ եմ ափսոսում, որ այդ գիգանտ Կորոլյովը մահացավ դեռ վաթսունին էլ չհասած։ Նա մի ամբողջ էպոխա էր։ Նա ինձ ասում էր. «Գրիգոր Արամիչ, մենք ազնիվ նպատակով շրջելու ենք այս երկիրը»։ Ես շատ ծանր տարա նրա մահը, մեր հարաբերությունները շատ ջերմ էին։ Նրա մահից հետո Վիկտոր Համբարձումյանն ինձ կանչեց, թե խոսելու կարևոր բան կա։ Իսկ Համբարձումյանը միշտ ամենակարևորի մասին լռում էր։ Բայց նա Կորոլյովի հանդեպ բացառիկ հարգանք ուներ, սա ընդգծում եմ, որովհետև նա գիտեր արհամարհել, ամեն ակադեմիկոս իր համար ակադեմիկոս չէր։ Ինչևէ։ Եվ նա ինձ ասաց. «Իսկ գիտեի՞ք, որ Կորոլյովը Ձեզ պատրաստվում էր տանել Մոսկվա՝ որպես իր առաջին տեղակալ»։ Փաստորեն, նրանք հանդիպել էին ակադեմիայի տարեկան ժողովին, և Կորոլյովը Համբարձումյանին ասել էր, որ ամբողջ կոսմիկականը որոշել էր դնել իմ պատասխանատվության տակ, որովհետև հայկական կոսմիկական ուղղությունը բոլորովին ուրիշ ուղղություն էր և շատ էր պետք երկրին։ Բայց այստեղ ամենահետաքրքիրը Համբարձումյանի պատասխանն էր եղել։ Նա ասել էր, որ Գուրզադյանը ոչ մի գնով չի լքի Հայաստանը։

–Իսկ ի՞նչն է պատճառը, որ հազվադեպ եք հարցազրույցներ տալիս, խուսափում եք լրագրողներից, բայց չէ՞ որ այս ամենը պետք է հանձնել մյուս սերնդին՝ կենսափորձ, փիլիսոփայություն ... Ապրում եք մարդկանցից հեռու, այս մենավոր տանը...

– Գիտե՞ք, գաղափարները տառապանքից են ծնվում։ Իսկ առանց գաղափարների կյանքն ուղղակի չկա։ Նյուտոնը ռեակտիվ ուժի գաղափարը ծնեց, բայց երեք հարյուր տարի պահանջվեց, մինչև նրա գաղափարը «ռակետա» դարձնեն։ Իսկ Նյուտոնը գիտեր, որ այդ օրը գալու է, նա գաղափարը տվել էր և իր դղյակում խաղաղ նստած սպասում էր, որ մարդկությունը հասնի այդ գաղափարին։

Ես մի բան հիշեցի, մի անգամ Կրեմլից զանգեցին, ասացին. «Ֆիլմ պիտի նկարահանվի Ձեր մասին»։ Իսկ ես այն ժամանակ էլ դեմ էի այդպիսի ցուցադրական բաների, բայց քանի որ ասացին, որ կնկարահանեն երեք ամիս հետո, ես շատ չտխրեցի, ավելին, մի լավ հռհռացի՝ մտածելով, որ երեք ամիս անց կամ էշը կսատկի, կամ իշատերը։ Բայց սրանք, հակառակի պես, ճիշտ ժամանակին եկան, ազնվորեն եմ ասում՝ ես անգամ չնայեցի էլ այդ ֆիլմը, բայց մարդիկ ասում էին, որ ահագին հետաքրքիր ֆիլմ էր ստացվել։ Բայց ես ոչ թե ուրախացա, որ այդպիսի ֆիլմ է ստացվել, այլ այն պատճառով, որ սա էլ վերջացավ, էլ չեն գա, անցավ։ Ամեն դեպքում, նրանք ինձ մի շատ հետաքրքիր հարց տվեցին, ասացին՝ «Ինչպե՞ս է հնարավոր Ձեր կոսմիկական իդեալների պարագայում այսպիսի բնանկարներ նկարել և չտրվել աբստրակտ նկարչությանը»։

– Իսկապես, շատ հետաքրքիր հարց. իսկ Դուք ի՞նչ պատասխանեցիք։

– Ես նրանց չասացի, իհարկե, որ ես նաև աբստրակտ եմ նկարում, քանի որ այդ գործերը ես ցույց չեմ տալիս ոչ մեկին։ Իսկ պատկերածս բնանկար է, որովհետև կոսմոսը տեղով մեկ մի մեծ աբստրակցիա է և ուզում ես ծառ ես ուզում, ջուր, սար։ Նկարչության նկատմամբ իմ վերաբերմունքը շատ լուրջ է, ես նկարում եմ շատ արագ, բայց երկար եմ ստեղծում այդ նկարը։ Պետք է իդեան լինի, կերպը պետք գտնվի։ Այստեղ բնությունից ոչ մի արտանկարված բան չկա, թվում է՝ ինչ է, կակաչ, լեռ, բայց դա ամենևին էլ կակաչ կամ լեռ չէ, կամ այլ կակաչ ու լեռ է։ Ես Եղեռնի մասին մի շարք ստեղծեցի, էլի բոլորովին այլ մոտեցմամբ։ Այստեղ կախել էի, բայց եղբայրս եկավ ու ինձ ասաց, թե իրարից հեռացրու, տագնապ կա։ Այո, ես Եղեռնի իմ մեկնաբանությունն ունեի, և դա այն հյուծված մարմինների ու խեղված ֆիգուրների ավանդական տարածությունը չէր. կար սուր տագնապ, խորքից գալիս էր այդ ձայնը, եղբայրս ճիշտ էր։

– Մենք նրա ներսում ենք, ինչպես երևում է՝ կարող ենք նաև այն ծակել և դուրս թափվել նրա միջից։ Բայց Ձեր տիեզերական հայացքը, նետված նրա վրա, ավելի ստույգ կասի, թե ո՞վ է այսօր Հայաստանը։

– Հայաստանը կհերիքի բոլորին, Հայաստանը սպառել հնարավոր չէ (Ցույց է տալիս իր նկարները և սեղանի շուրջ նստածներին)։ Սա է Հայաստանը։ Վերջին տարիների մեր այս դեպրեսիան վտանգավոր է. ես չեմ մոռանում պատմությունը, և եկել եմ այս հետևության. հայ ժողովուրդը հազարամյակներ առաջ պատմական մարաթոնի էր դուրս եկել շումերների, բաբելոնացիների, աքքադների, խեթերի հետ,և երբ շրջվում ես, նրանք չկան, սա կնշանակի, որ մեր լինելու ժամանակն էլ անսահմանափակ չէ, մենք մեզ անմահացնելու պատճառ չունենք։ Երբ Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր ահռելի երկհատորյակն ինձ ուղարկեց անգլերենով, ես օրուգիշեր զբաղված էի դրանով, 18 քարտեզ էր տպագրված, անընդհատ նայում, հաշվում էի. վերջում մի տեսակ չարություն մտավ մեջս, խնամքով չափեցի, թե քանի անգամ ենք փոքրացել, և սա ամենադաժան միտքն է, որ ինձ երբևէ այցելել է. ինչևէ։ Հայաստանի քարտեզը երբեք այսքան փոքր չի եղել, բայց մտածելու, գաղափարներ ստեղծելու գենային ընդունակությունները ոչ մի կապ չունեն փոքր կամ մեծ աշխարհագրություն զբաղեցնելու հետ։

– Ինչի՞ց է պետք զգուշանալ, ի՞նչը կամ ո՞վ մեզ կուտի։

– Պիտի սովորենք մեզ կառավարել և չափավորել։ Մենք մնացել ենք մի ափ ժողովուրդ, դրսում ավելի շատ ենք, քան՝ ներսում։ Սա շատ վտանգավոր է, հավատացեք։ Մեր բնությունն այնպիսին է, որ մենք չպիտի ապավինենք օտարին, չպիտի աշխարհով շատ գայթակղվենք, մենք պիտի նմանվենք միայն մեզ։ Այսօր շատ ենք հեռացել մեզնից, պիտի կրկին գանք մեր կերպարին։ Պատմության բեմին մնալու ուրիշ կերպ հայը չունի։ Ես մտածողության կորուստ եմ տեսնում այսօր, այն խորության մեջ, ինչպես հելլենական հույներն էին սովորեցնում աշխարհին։ Տեսեք, ինձ հանգիստ չէր տալիս այն միտքը, թե ինչպես կարող էին մեր ճարտարապետները չիմանալ հելլենական ճարտարապետության մասին։ Եվ ես մեկ-մեկ քրքրեցի ամեն հնարավոր բան և հայկական ճարտարապետության մեջ, վերջապես, գտա իմ փնտրած հելլենական հետքերը։ Մերոնք հրաշալի էլ իմացել են այդ ճարտարապետությունը, բայց ստեղծել են իրենցը։ Ստեղծել ենք ինքնուրույն ճարտարապետություն։

– Ձեր նշած քաղաքակրթությունների ավարտն էլ մի ոմն է նախապատրաստել, ցեղերի համատարած խելագարություններ, կարծես թե, չեն լինում, չէ՞։

– Պարաշյուտիստի օրինակն եմ ուզում բերել. երբ նա մի անգամ սխալվում է, իր կյանքով է հատուցում դրա համար։ Սա ինչո՞ւ չի դառնում պետական դրվածք, կեցվածք, որ անշնորհք մարդը վախենա մոտենալ պետական ապարատին։ Տեսեք, պարաշյուտիստը ամեն անգամ աշխատանքի գնալիս մի վերջին հայացք է նետում իր երեխաների, իր կնոջ վրա, չգիտի ո՞ղջ կմնա, թե՞ ոչ։ Մենք չենք սովորել խոշոր, չափազանց ուժեղ իրադարձություններից հետևություններ անել և դարձնել կյանքի նորմ, գործելու չափանիշ։ Եթե այդպես վարվենք, ինչպես այդ պարաշյուտիստը, ապա այսպես չի լինի, հավատացեք։ Ես տեսել եմ մարդու, ով 5 հազար թռիչք է ունեցել, ուրեմն նա և ոչ մի անգամ չի սխալվել։ Եվ գիտե՞ք նա ինչ խաղաղ դեմք ուներ։ Հանդիպում կա, որ դաս է, դպրոց. այդ հանդիպումներից գլուխդ կախ ես միշտ վերադառնում, այդ մարդ-իրադարձությունները ստիպում են քեզ լռել, մտածել։ Ես կաշկանդվել եմ, պապանձվել եմ, երբ Վիլյամ Սարոյանի հետ եմ եղել։ Ես տարիներ շարունակ մնացել եմ այդ զրույցի մեջ։ Երբ Կորոլյովը, Կելդիշը հեռացան կյանքից, ես ամայացա։

– Երկար ապրեք, որովհետև իմ կյանքի ամենաերջանիկ զրույցն էլ, թերևս, սա էր, խոնարհվում եմ Ձեր առջև ...

Հարցազրույցը՝ Վարդուհի Սիմոնյանի