ԱԺ նախագահը հարձակվել է վարչապետի վրա

Ազգային Ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը, ըստ 168.am-ի, հայտարարել է, թե իշխանության հասցեին խորհրդարանի ընդդիմության քննադատությունը կապված գազային համաձայնագրի հետ, անհիմն է, պարզապես կան հարցեր, որ պետք է կառավարությունը պատշաճ ներկայացներ հանրությանը:

«Այդ որոշումները ոչ հավուր պատշաճի են ներկայացրել հանրությանը, դրա համար մենք պառլամենտում ունեցանք բազմաթիվ քննադատություններ: Նույն խորհրդարանի հասցեին քննադատություններ կային, որոնք անտեղի էին, որովհետև խորհրդարանը վատ առումով ոչ մի դերակատարություն չի ունեցել, իսկ այ կառավարությունը կարող էր հանրությանն ավելի մանրակրկիտ, թափանցիկ ներկայացնել», մեջբերում է 168.am-ը:

Ըստ երեւույթին, Հովիկ Աբրահամյանին խոցել է Տիգրան Սարգսյանի մամուլի ասուլիսը: Այստեղ շատ հետաքրքրական դրվագ է: Սերժ Սարգսյանն ակտիվ հարթակից բացակայում է՝ նա հոր մահվան կապակցությամբ սգի մեջ է: Այդ իրավիճակում Տիգրան Սարգսյանը մեծ ասուլիս է անցկացնում, ավելի քան 3 ժամ պատասխանում զանազան հարցերի: Կասկած չկա, որ վարչապետն այդ ասուլիսը համաձայնեցրել է Սերժ Սարգսյանի հետ:

Ասուլիսը հատկանշական է նաեւ Պուտինի «պատկերի եւ նմանության» առումով: Այսինքն, Սերժ Սարգսյանը ըստ էության Տիգրան Սարգսյանին տվել է «պուտինյան» ոգով ասուլիսի իրավունք, ինչը հիշեցնում է որոշակի քարտ-բլանշ ներիշխանական իմաստով: Ասուլիսի ընթացքում Տիգրան Սարգսյանը հանդես եկավ բովանդակային իմաստով բավական ագրեսիվ հայտարարություններով:

Օրինակ, նա առաջին անգամ Հայաստանի մինչճգնաժամային տնտեսական հատվածը, այսպես ասած երկնիշ աճի շրջանը տնտեսական «փուչիկ» որակեց, մատնանշելով նաեւ կոնկրետ թվեր՝ տարեկան Հայաստան սպեկուլյատիվ շինարարության համար մտնում էր 700 միլիոնից մինչեւ 1 միլիարդ դոլար:

Փուչիկ էր երկնիշ աճը, թե ոչ, այլ խոսակցության նյութ է եւ դա պետք է պարզաբանվի տնտեսագիտական կոմպետենտ չափումներով, բայց սովորաբար հրապարակային հայտարարություններում զգուշավոր Տիգրան Սարգսյանի գնահատականներն առավել քան խոսուն են եւ անկասկած եւս հանդիսանում են որոշակի քարտ-բլանշի վկայություն, ընդ որում գուցե նաեւ ընդհուպ «մոսկովյան մակարդակի», քանի որ Հայաստանում երկնիշ աճի կապիտալ շինարարության ուղղությամբ հոսող փողերի մի զգալի մասը ռուսաստանյան էին:

Հովիկ Աբրահամյանի վիճակն այդ առումով հասկանալի է, քանի որ նա հանդիսանում է Հայաստանի իշխանության մեջ այսպես ասած առաջին համարի հավակնորդներից մեկը եւ բնականաբար չէր կարող անպատասխան թողնել արձանագրված իրողությունները: Եվ ահա Աբրահամյանը բավական թափանցիկ կերպով ակնարկում է, որ կառավարության գործունեությունն իշխանության վրա բերում է հարվածներ: Այլ կերպ ասած, ԱԺ նախագահը Սերժ Սարգսյանին հարց է տալիս կամ ուղղակի պարզ ձեւով ակնարկում, թե ինչու է Սարգսյանը պահում վարչապետին, եթե նրա գործողություններն ընդամենը քննադատություն են առաջացնում իշխանության հասցեին:

Չի բացառվում, որ Հովիկ Աբրահամյանն այդ հարցում օգնում է իր խնամուն՝ Գագիկ Ծառուկյանին, ով վերջին օրերին վարչապետի հետ գտնվում է հեռակա փոխհրաձգության մեջ: Չի բացառվում նաեւ, որ Ծառուկյանն է այս հարցում աջակցում Սերժ Սարգսյանից հետո առաջինի հավակնություն ունեցող ունեցող Հովիկ Աբրահամյանին: Ավելին, պետք չէ բացառել նաեւ տարբերակը, որ նրանք երկուսով օգնում են վերստին առաջինի հավակնություն կամ մտադրություն ունեցող Ռոբերտ Քոչարյանին:

Բանն այն է, որ Տիգրան Սարգսյանի հարվածի կենտրոնում հայտնվել էր հենց Ռոբերտ Քոչարյանը, քանի որ կապիտալ շինարարությունն ու երկնիշ աճը հենց նրա «կանյոկն» էր: Ընդ որում, չի բացառվում, որ այդ ամենը ոչ այնքան պայքար է իշխանության համար, որքան այլ, գուցե տնտեսական հարցերի պարզաբանման գործընթաց, որում իշխանությունը կարող է դիտվել իբրեւ գործիք:

Հայաստանում իշխանությունը, պետական կառավարման համակարգը իշխանության եւ կապիտալի կրող խմբերի համար այլ բան չի էլ եղել: Այլապես, օրինակ, Հովիկ Աբրահամյանը մինչ հայտարարելը, թե խորհրդարանը մեղք չունի, կփորձեր իրեն հաշիվ տալ, որ խորհրդարանը պետք է լինի գործադիր կառույցի վերահսկող, եւ եթե գործադիրը հանրությունից ինչ որ բան է թաքցրել, ապա խորհրդարանի պարտավորությունն էր հաշվետվություն, հրապարակայնություն պահանջել գործադիրից, հարցումներ անել, հրավիրել լսումներ եւ այլն, օգտագործել իր լծակները կառավարությանը պարտադրելու համար, որ հասարակության առաջ գաղտնազերծեն գազային բանակցությունները:

Այսինքն, հայտարարելու համար, թե խորհրարանը մեղք չունի, կամ պետք է խելք չունենալ եւ չտիրապետել Հայաստանի կառավարման համակարգի կառուցվածքին եւ լիազորություններին ու հնարավորություններին, կամ պարզապես թքած ունենալ դրանց վրա եւ այդ համակարգը ծառայեցնել բացառապես անձնական քաղաքական նպատակներին կամ շահերին: Ինչով, ի դեպ, միայն Հովիկ Աբրահամյանը չէ, որ զբաղվում է: Ավելի, շատ ավելի դժվար, գրեթե անհնար է ասել, թե բարձրաստիճան պաշտոնյաներից ով չի զբաղվում դրանով:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/93168

Վարդան Հակոբյանը վերջապես հանեց դիմակը

Ես վաղուց էի ուզում Վարդան Հակոբյանի գրական շանտաժին հոդվածով պատասխանել։ Պատճառն այն չէ, որ ես ավելի քաջածանոթ եմ Վազգեն Օվյանի գրական ժառանգությանը, Հակոբյանից մի քանի անգամ ավելի հայ, ռուս ու համաշխարհային գրականություն գիտեմ՝ նաև բնագրերով, այլ այն, որ երբ կենդանի էր Վազգեն Օվյանն ու մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ Արցախում ժողովրդականություն վայելող գրողն էր, ժողովրդի կողմից սիրված ու հարգված, ես ոչինչ չեմ լսել Հակոբյան Վարդանի մասին։ Ու հիմա սա, Օվյանի մահից հետո ժամանակ առ ժամանակ զրպարտություններ է տպում մի գրողի, սիրված ու հարգված մտավորականի մասին, որի ժողովրդականության մեկ տոկոսը չունի։

         Ամեն անգամ, երբ լույս է տեսնում Վազգեն Օվյանի հերթական ժողովածուն, Վարդան Հակոբյանը «գրական» շանտաժ է սկսում նրա անվան, գրական ժառանգության դեմ։ Այդպես եղավ 2002 թ.՝ գրողի 70-ամյակի կապակցությամբ «Լեռների լեգենդը» գրքի տպագրությունից հետո, այդպես էր նաև Վազգեն Օվյանի 75-ամյակի ժամանակ։ Բոլոր այդ արշավներում զրպարտիչը պարտվել է, որովհետև նրա զրպարտագրերին ու հերյուրանքներին ի պատասխան տպագրվել են փաստերով հիմնավորված հոդվածներ, ներառյալ՝ վերջինիս մարդկային ու բարոյական նկարագրի մասին։

         Վազգեն Օվյանի 80-ամյակի կապակցությամբ վերջերս Ստեփանակերտում պետական հովանավորությամբ լույս է տեսել նրա երկհատորյակը։ Եվ ԼՂՀ ԳՄ ղեկավարը, որ արդեն 30 տարի սեփականաշնորհած պահում է իր աթոռը, դարձյալ գործի է անցել։ Նախկին զրպարտագրերից գիտենք, որ սովորաբար նա թաքնվում է ուրիշների ստորագրության հետևում։ Այս անգամ խախտել է «դարավոր» ավանդույթը. Հակոբյանն իր զրպարտությունները հրապարակել է սեփական ստորագրությամբ։ Կարելի է գուշակել, որ ոչ ոք այլևս չի ուզում մասնակցել վարդանհակոբյանական անփառունակ ու այլանդակ արշավին։

         Նախորդ «հոդվածներից» ծանոթ լինելով Հակոբյանի բարոյական, մարդկային որակներին, կարծում եմ, որ հերթական շանտաժը սկսելու «հիմնավոր» պատճառներ ունի. վերջին ժամանակները նրա մասին տպագրվել են հոդվածներ, որոնց վերնագրերը նույնիսկ շատ խոսուն են՝ «Գրական միջակությունները սողոսկել են Վիքիպեդիա», «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ», «Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից»։ Դրանցից առաջինն այն մասին է, թե ինչպես Վարդան Հակոբյանը գողացել-պատճենել է «Վիքիպեդիայում» տեղադրված, Հայոց Մեծ եղեռնի նահատակ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջը, բայց մոռացել է սրբապղծության հետքերը «մաքրել»։ Ստացվել է, որ բանաստեղծ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948 թ. Արփագյադուկ գյուղում, վախճանվել 1915 թ.՝ «Մուշից ոչ հեռու»... Մյուս երկուսն այն մասին են, թե ինչպես է կեղծ ու սուտ «հուշեր» հորինել իր և Պարույր Սևակի հանդիպման վերաբերյալ, որտեղ Սևակը Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժնի 2-րդ կուրսի ուսանող Սլավիկ-Վարդան Հակոբյանին իբր ասել է՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»...

         Հերթական գրական շանտաժի համար ուրիշ «հիմնավոր» պատճառներ էլ կան։ Այդ մարդն ամեն ինչ ունի՝ հաստատ Հայաստանի ու Արցախի ամենահարուստ գրողներից է, Ստեփանակերտում մի քանի հարկանի ապարանք ունի, մասնավոր համալսարան ունի, արտասահմանյան շիք ավտոմեքենա ունի, պետական պատվերով տռուզ ու ճոխ հատորներ է տպում, մրցանակներից-բանից բավականին ճանկել է, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ է նույնիսկ, հայ ընթերցողի կարոտից դարակներին հալումաշ լինող ու փոշի հավաքող իր գրքերը Երևանում թարգմանել է տվել տարբեր լեզուներով (թե ո՞ւմ համար և ինչո՞ւ, դա այլ հարց է. կարևորը երևույթն է), բայց արի ու տես, որ այդ աներես փառքը երես է թեքել նրանից։ Նրա տեքստով Արցախի հիմնը ոչ ոք չգիտե, բացի երեխաներից, որոնց դպրոցներում պարտադրում են անգիր սովորել ժողովրդի սրտից չբխող թույլ ոտանավորը։ Ընթերցողն էլ ասես նրա ջգրու չի սիրում, չի հարգում, չի կարդում այդ բանաստեղծին։ Մի «հիմնավոր» ցավ էլ կա.

Երբ փոքրիկ էի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ փոքրիկ չէի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ արդեն մեծ եմ՝ կուզեի ձի ունենալ…

         Նրա տողերն են։ Զգո՞ւմ եք ողբերգության չափը։ Մարդը մանկությունից երազել է ձի ունենալ, արդեն ծերացել է, փող ու շիք ավտոմեքենա ունի, բայց մանկության երազանքը մնացել է թղթի վրա՝ չկարողացավ ձի ունենալ։ Միայն թե չասեք, թե Արցախյան շարժումից հետո կուտակած հարստությամբ չի կարող ոչ միայն մեկ, այլ առնվազն հարյուր մեկ ձի և հսկա մի ձիաբուծարան ունենալ...

         Վերջապես ամենամեծ ցավը. արդեն 20 տարի նրան հանգիստ չի տալիս Վազգեն Օվյանի պամֆլետը, որի բնաբանը Հակոբյանի մի բանաստեղծության «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» տողն է.

         Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
         Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
         Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
         Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

         Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
         Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
         Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
         Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

         Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
         Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
         Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
         Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:

         Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
         Քոնը սրբության վրա թքելն է:
         Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
         Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:

         Մամուլում այս բանաստեղծությունը սխալմամբ պարոդիա են անվանում։ Իմ կարծիքով, սա պամֆլետ է, որտեղ խտացված է մարդու մի տեսակի կերպար, բնավորություն, ապրելակերպ...

         Մոտավորապես այդպիսի տողեր ենք գտնում իմ համադասարանցու հոր՝ մշակույթի վաստակաշատ գործիչ, արցախագետ Շահեն Մկրտչյանի Վարդան Հակոբյանին ուղղված նամակում. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ: Մի հանգամանք, որը չէր կարող չազդել քո եսակենտրոն մտածողության վրա: Վաղուց նկատվել էր, որ դու քո գործունեության ընթացքում դրսևորում ես ընդգծված սուբյեկտիվ մոտեցումներ: Հավանաբար դու չես զգում, որ արդեն կտրվել ես լայն շրջապատից և պարզապես անհնար է դարձել թոթափելու գավառականության քեզ համար շատ նեղվածք գիրկը: Նաև դա է պատճառը, որ Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում:

         Էլ չենք խոսում տեղի-անտեղի փառաբանող մենագրության, գրախոսականների մասին։ Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը և քեզ վստահված բնագավառում միշտ առաջնորդվես ազգային պետականության շահերով: Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»:

         Ի դեպ, երբ Վազգեն Օվյանի «Այս Ղարաբաղն է» ժողովածուն, որ 2002 թ. ես եմ հովանավորել ու տպագրել Ռուսաստանում, նվիրել էի Շ. Մկրտչյանին, օրեր հետո նա ասել է, որ երբեք չի իմացել, թե Օվյանն այդքան հրաշալի գործեր է ստեղծել...

         Ուրիշների կողմից փայլուն կերտած իր դիմանկարի համար սար ու ձոր ընկնելուց առաջ Հակոբյանը թող հիշի, թե տարիներ առաջ իր ավագ գրչակից, ճանաչված մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ գժտվելուց հետո ինչպիսի ստոր տողեր է տպագրել նրա դեմ («Սովետական Ղարաբաղ», 30 նոյեմբերի 1986 թ.)՝ «Գամփռը» վերնագրով.

         Հենց որ կեր են մեջտեղ հանում,
         Վրա տալիս, «համփ» է անում,
         Մինչ մոտենան ուրիշները,
         Սրա-նրա բաժինն առնում։

         Ինչքան էլ տան, էլի կուզի,
         Աչքը երբեք չի կշտանում,
         Ձվից անգամ մազ կխուզի,
         Որ լակ լինի լակամանում։

         Այստեղից էլ՝ «խասյաթը» շան,
         Որ մնում է միշտ նրանում.
         Իր բաժինն էլ թե իրեն տան,
         Էլի մի կենտ «համփ» է անում։

         «Համփն» էլ ոչինչ, շուն է, էլի,
         Դրա մասին չենք մտածում.
         Ցավն ուրիշ է, կեր վերցնելիս
         Ձեռքդ էլ է հաճախ կծում։

         Երևի մեկնաբանելու կարիք չկա, թե սա ավելի շատ ում է բնութագրում։ Այսօր դա ավելի ցայտուն երևում է։ Բայց «վերադառնանք մեր ոչխարներին»։
         «Ազգ» թերթում տպագրված Հակոբյանի, այսպես ասած, հոդվածում նոր ոչինչ չգտանք։ Դրանք նույնությամբ մեջբերված են նրա նախկին զրպարտագրերից, որոնք մինչ այդ տպագրել էր ուրիշների ստորագրությամբ։ Այս տեքստով նա փաստորեն բացեց խաղաքարտերը, հանեց դիմակը՝ ցույց տալով, որ նախորդ հերյուրանքները դուրս են եկել նույն գրչի, ի՛ր գրչի տակից։ Այդ բոլորը ժամանակին քննադատվել, հերքվել է ու անիմաստ եմ համարում դրանց անդրադառնալը։ Բայց Հակոբյանը երևի հաստատ լսել է, որ սուտը բազմիցս կրկնելուց, կարող է ընկալվել որպես ճշմարտություն։ Ու իր հին դարմանը կրկին ասպարեզ է հանել... Ինչպես իր նախորդ զրպարտագրերում, այստեղ ևս Հակոբյանը գրում է, որ Օվյանը «ծաղրուծանակի է ենթարկել զորավար Անդրանիկին»։ Ուզում եմ նրան պատասխանել Վարդգես Օվյանի նախկին պատասխան հոդվածից այս մեջբերմամբ. «Ստի հերն անիծած, թե Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններում Անդրանիկի մասին նման տող կա...»։ Ինչո՞ւ չես նշում տեղը, որ կարդանք ու մենք էլ իմանանք։ Կամ որքա՞ն է բարոյական գրքի մի հատվածից, որտեղ երկու հերոս վիճում են իրար հետ, նրանցից մեկը անպատվում է Դրոյին ու Նժդեհին, իսկ մյուսը նրանց անվանում է «ազգային փառապանծ հերոսներ», «ազգի համար կյանք տվող» և այլն (Վ. Օվյան, «Խանքենդի», Բաքու, 1973 թ., էջ 41-42), հերոսներից առաջինի խոսքը դիտավորյալ ու ստորաբար ներկայացնել որպես Օվյանի խոսք։

         Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար նշենք, որ Հակոբյանը որոշ նոր «շտրիխներ» է ավելացրել իր զրպարտագրին։ Գրում է, որ իբր Օվյանը «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին, երբ Արցախում վերստին արթնանում էր Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժումը, ԼՂ ԳՄ ներկայացրեց իր «ընտրանին», որտեղ ներառված էին նաև «Խանքենդի» վիպակը...» և այլն։
Այս հոդվածը գրելուց առաջ ես մի ամբողջ օր զրուցել եմ Վարդգես Օվյանի հետ, անձամբ ծանոթացել բազմաթիվ փաստաթղթերի ու մանրամասների։ 1985 թ. փետրվարից անկողնուն գամված գրողը չէր կարող «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին ԼՂ ԳՄ ներկայացնել» իր գիրքը, որովհետև իր գիրքը մինչ հիվանդանալն ուղարկել էր Երևան։ Ինչ վերաբերում է Հակոբյանի հայտնած Արցախի՝ «Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժմանը», դա սկսվել է Վազգեն Օվյանի մահից մի տարի հետո։ Պետք չէր բազում կեղծիքին ավելացնել ևս մի ճչացող սուտ։

         «Հայրս պատրաստել էր վիպակի միանգամայն նոր, ավելի սեղմ տարբերակ՝ «Լեռնակերտ» անվամբ և ուղարկել Երևան՝ իր այլ գործերի հետ միասին,- զրույցի ժամանակ ասաց Վազգեն Օվյանի գրող, հրապարակախոս որդին՝ Վարդգեսը։- Ձեռագրերը շատ տարիներ հետո իմ ընկեր, ԼՂՀ մշակույթի և կրթության նախկին նախարար Կամո Աթայանի աջակցությամբ մի կերպ գտնվել են երևանյան հրատարակչության արխիվում (ծանր հիվանդ հայրս հնարավորություն չուներ իր գրքի ճակատագրով զբաղվելու)։ Դրանք Կ. Աթայանը Ստեփանակերտ էր ուղարկել ԼՂՀ նախկին ԳԽ նախագահ Գեորգի Պետրոսյանի միջոցով։ Այդպես էլ լույս չտեսած այդ գրքի համար գրախոսություն էր գրել Վահագն Մուղնեցյանը։ Այն հիմա մեզ մոտ է, հորս արխիվում՝ Մուղնեցյանի ստորագրությամբ։ Այնտեղ վերջինս խոսում է նաև «Լեռնակերտ», ոչ թե «Խանքենդի» վիպակի մասին։ Երևանից բերված այդ գործերը ես զետեղել եմ հորս 70-ամյակի կապակցությամբ լույս տեսած գրքում»։

         Արդեն մի քանի անգամ գրվել է, որ Վազգեն Օվյանի վիպակը 1971 և 1975 թվականներին «Գրական Ադրբեջան» ասագրում տպագրվել էր «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։ Դժվար չէ հասկանալ, որ 1973 թ. առանձին գրքով լույս տեսած վիպակը Օվյանը չէր անվանել «Խանքենդի», այլ խմբագիրը։ Հակառակ դեպքում Վազգեն Օվյանը 1975 թ. տպագրված մասը չէր թողնի «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։

         «Հորս մահից հետո ես էի Արցախի ԳՄ ներկայացրել նրա ձեռագիրը, բայց ոչ թե Հակոբյանի հնարած ժողովածուն, այլ «Կուսապատի արծիվը» վեպը։ Թե ինչու «Կուսապատի արծիվը» հետո «մամուլում տպագրվում է «Ղարաբաղի արծիվը», իսկ արդեն ժողովածուում՝ «Արցախի արծիվը» վերնագրով», այդ հարցի հիմնավորված պատասխանը մեծ զրպարտիչը կարող է ստանալ պարբերականի և ժողովածուի խմբագրից»,- ասաց Վարդգես Օվյանը:

         Ոչ մեկի համար արդեն գաղտնիք չէ, որ Հակոբյանի թույն ու մաղձի հիմնական պատճառը Օվյանի պամֆլետն է։ Այս դիմանկարի համար Հակոբյանը թող իրեն մեղադրի։ Իսկական գրողը պատկերում է այն, ինչ տեսնում է։ Այդ պամֆլետը Օվյանի որդին է տպագրել հոր այլ գործերի հետ։ Հակոբյանը անձնական կռիվ ունի, թող Վարդգես Օվյանի հետ անի։ Ինչո՞ւ է այլանդակ զրպարտություններ հնարում նրա հոր դեմ, ով հիմա չի կարող իրեն պատասխանել։ Հակառակ կողմն էլ նույն ոգով կարող է հայտարարել, որ Հակոբյանի հայրը հայտնի դանոսչիկ է եղել, և երբ համագյուղացիները գլխի են ընկել դա, ընտանիքով փախել է Ստեփանակերտ։

        Հոդվածս ուզում եմ ավարտել Վարդգես Օվյանի խոսքով. «Դրա զառանցանքներից ես ոչ զարմանում եմ, ոչ զայրանում։ Ուրիշ ի՞նչ կարող ես ակնկալել մեկից, ով նայում է աչքերիդ մեջ, երդվում և անամոթաբար ստում։ Եթե նոր զրպարտչական արշավ սկսելով հույսը դրել է նրա վրա, որ «Նոր էջ» թերթի տպագիր տարբերակը չի գործում, ապա հիշեցնեմ, որ թերթի տպագրությունը ժամանակավոր է դադարեցված (կայքն ու բլոգը կայուն գործում են), ու ցանկացած պահի կարող եմ այն վերսկսել և նոր փաստերով ցույց տալ, թե ինչ ասել է «վարդանհակոբյան» երևույթ»։

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ

http://hraparak.am/news/view/46443.html

Գրիգոր Գուրզադյան. «Հայաստանը կհերիքի բոլորին, Հայաստանը սպառել հնարավոր չէ»

Երբ մի անգամ հեռուստահարցազրույցի խնդրանքով դիմեցի ականավոր աստղաֆիզիկոս Գրիգոր Գուրզադյանին, նա այսպես պատասխանեց. «Երբ ես տեսնում եմ հեռուստատեսությամբ խոսող որևէ գլուխ, փառք եմ տալիս Աստծուն, որ դա իմ գլուխը չէ և ինչ լավ է, որ այդ խցիկները ինձ չեն նկարահանել»։ Բայց օրեր հետո ես, այնուամենայնիվ, երեսս պնդացրի որքան կարող էի և գնացի Գառնու իր աշխատասենյակը։ Ես այդպիսի աշխատանքային սենյակ երբեք չէի տեսել՝ հատակից մինչև առաստաղ թղթեր, գծապատկերներ, ահռելի աշխատանքային կույտեր։ Մենք ագահաբար նկարեցինք այդ զարմանահրաշ կադրերը, և քիչ անց նա շրջվեց դեպի մեզ և ասաց. «Ես ձեզ նկատել էի, դուք նկարահանել եք այն, ինչը ձեզ է պատկանում, այս գործերը ձեր սեփականությունն են, բայց ես՝ երբեք»։ Ասաց ու դուրս եկավ նախկին տիեզերական աստղագիտության ինստիտուտի սառնաշունչ շենքից, որի միակ աշխատողն ու տնօրենն ինքն էր։ Սակայն օրեր անց ես առիթ ունեցա Սիլվա Կապուտիկյանի և մի շատ հայտնի քաղաքական գործչի հետ հայտնվել նրա առանձնատանը և սրտիս ուզածի չափ զրուցել մեր ժամանակի, թերևս, ամենամեծ գիտնականի հետ։ Այդ զրույցները պիտի ֆիլմ դառնան մի օր, բայց քանի այդ օրն ուշանում է, որոշեցի այդ զրույցից մի քանի հատված ներկայացնել հատուկ Tert.am–ի ընթերցողներին։

– Ձեր ստեղծած Օրիոն-2 աստղադիտակի հնարավորությունները, կարծեմ, ժամանակին մոտ 200 անգամ գերազանցում էին ուղեծրում գտնվող ամերիկյան կայաններին։ Իսկ այսօր տիեզերագիտության ասպարեզում ո՞ւր հասավ Արևմուտքը և ո՞ւր ենք մենք. նույնիսկ անհեթեթ է համեմատելը։

– Շատ ներողություն, կոսմոսը կոսմոս է, բայց մենք մեր կոսմոսը կարողացանք ստեղծել՝ մեր Օրիոն-2-ը։ Ժամանակակից աշխարհը պատկանում է կոսմոսին։ Ամերիկան սա ամենաշուտն ընկալեց։ Այնտեղ շուտ հասկացան, որ կոսմոսն է բացում նոր մտածողության եզերքը։ Բայց ես, անկեղծ ասեմ, որ Ամերիկան միակ երկիրն էր, որտեղից ես դատարկ վերադարձա, ուր ես բան չգտա նկարելու, նյութեղեն աշխարհ էր, զգալու քիչ բան տվեց ինձ։ Ընդհանրապես, մարդ տեսնում է այն, ինչ զգում է։ Ուր գնացել եմ, միշտ նկարներով եմ վերադարձել, բացի այդ երկրից։ Իմ դիտողականությունը սուր է, ես շատ բաների կարող եմ միանգամից հետևել, բայց ընտրողականություն կա, այն միշտ կանգ է առնում լավ բանի վրա, որտեղ զարգացում, շարժում կա։

– Շատ է խոսվում Ձեր և Վիկտոր Համբարձումյանի գաղափարական առճակատումների մասին։ Ի՞նչ տարաձայնություններ էին դրանք և արդյո՞ք մնացին անհաղթահարելի։

– Ես նրան ասում էի, որ գետնի վրայի աստղադիտարաններն ապագա չունեն։ Երեք մետրանոց հայելիով տելեսկոպն է՛լ ի՞նչ կարող է տալ ժամանակակից գիտությանը։ Ամերիկայում և Եվրոպայում Բյուրականի պես աստղադիտարանները վաղուց փակվել էին. գետնի վրա մի քանի աստղադիտարան է մնացել, այն էլ գերգիգանտ տելեսկոպներով։ Ընդհանրապես, աստղադիտարանները շուտ են հնանում։ Ես հասկանում էի նրա ողբերգությունը, նա չէր կարողանում հաշտվել այն փաստի հետ, որ իր ստեղծած աստղադիտարանն արդեն թանգարան է ընդամենը և հարկ էր կոսմոսում ստեղծել նոր Բյուրականը։ Բայց նա մի անգամ ինձ ասաց, որ մի մարդն ընդամենը մեկ աստղադիտարան կարող է ստեղծել իր կյանքում։ Ամեն դեպքում, Համբարձումյանը հզոր անհատականություն էր, ուղղակի նա չմտավ կոսմիկական նոր էպոխա։ Նա մեծ ուսուցիչ էր, դրա համար էլ ես վերջում չէի կարող համաձայնել նրա հետ։

– Եթե չեմ սխալվում, այդ տարաձայնություններով անգամ Կենտկոմն էր զբաղվում, ասում են՝ Կարեն Սերոբիչն էլ անձամբ միջամտել է։

– Դուք, երևի, լավ չգիտեք, թե ով էր Կարեն Դեմիրճյանը և որքան ջանքեր է նա ներդրել, որ Գառնու այս կոսմիկական կենտրոնը կայանա։ Մի անգամ Կարեն Դեմիրճյանն ինձ կանչեց Կենտկոմ և ասաց. «Լսել եմ, քեզ ստիպել են պարտիական դառնալ։ Էդպիսի ապուշություն չանես, մենք խրվել ենք, բոլ է։ Դու միայն քո գործով զբաղվիր, քեզ ինչ պետք է, ամեն հարցով քեզ կօգնենք»։ Նա այն պետական գործիչն էր, որ շատ լավ էր հասկանում կառավարման դատարկամիտ այդ սիստեմի էությունը, բայց ստիպված էր երկակի խաղ խաղալ, որովհետև նրա ուշքումիտքը Հայաստանը բարձրացնելն էր, արժեքներ ստեղծելը։ Նա ընդգծված վերաբերմունք ուներ գիտության հանդեպ և լավ գիտեր, որ զարգանում են միայն այն երկրները, որոնք հզոր գիտական նվաճումներ ունեն։

– Պարոն Գուրզադյան, իսկ Կրեմլը Ձեզ երբևէ չի՞ ցանկացել ներքաշել, այսպես կոչված, ռազմական թեմաների մեջ։

– Ես միշտ մերժում էի ռազմական թեմաները, և դիվանագիտական հրաշալի պատասխան էի հորինել դրա համար. Ասում էի՝ «Այդ ասպարեզում այնքան շատ են խելոքները, որ իմ չլինելով ոչինչ էլ չի պակասի»։ Շատ եմ ափսոսում, որ այդ գիգանտ Կորոլյովը մահացավ դեռ վաթսունին էլ չհասած։ Նա մի ամբողջ էպոխա էր։ Նա ինձ ասում էր. «Գրիգոր Արամիչ, մենք ազնիվ նպատակով շրջելու ենք այս երկիրը»։ Ես շատ ծանր տարա նրա մահը, մեր հարաբերությունները շատ ջերմ էին։ Նրա մահից հետո Վիկտոր Համբարձումյանն ինձ կանչեց, թե խոսելու կարևոր բան կա։ Իսկ Համբարձումյանը միշտ ամենակարևորի մասին լռում էր։ Բայց նա Կորոլյովի հանդեպ բացառիկ հարգանք ուներ, սա ընդգծում եմ, որովհետև նա գիտեր արհամարհել, ամեն ակադեմիկոս իր համար ակադեմիկոս չէր։ Ինչևէ։ Եվ նա ինձ ասաց. «Իսկ գիտեի՞ք, որ Կորոլյովը Ձեզ պատրաստվում էր տանել Մոսկվա՝ որպես իր առաջին տեղակալ»։ Փաստորեն, նրանք հանդիպել էին ակադեմիայի տարեկան ժողովին, և Կորոլյովը Համբարձումյանին ասել էր, որ ամբողջ կոսմիկականը որոշել էր դնել իմ պատասխանատվության տակ, որովհետև հայկական կոսմիկական ուղղությունը բոլորովին ուրիշ ուղղություն էր և շատ էր պետք երկրին։ Բայց այստեղ ամենահետաքրքիրը Համբարձումյանի պատասխանն էր եղել։ Նա ասել էր, որ Գուրզադյանը ոչ մի գնով չի լքի Հայաստանը։

–Իսկ ի՞նչն է պատճառը, որ հազվադեպ եք հարցազրույցներ տալիս, խուսափում եք լրագրողներից, բայց չէ՞ որ այս ամենը պետք է հանձնել մյուս սերնդին՝ կենսափորձ, փիլիսոփայություն ... Ապրում եք մարդկանցից հեռու, այս մենավոր տանը...

– Գիտե՞ք, գաղափարները տառապանքից են ծնվում։ Իսկ առանց գաղափարների կյանքն ուղղակի չկա։ Նյուտոնը ռեակտիվ ուժի գաղափարը ծնեց, բայց երեք հարյուր տարի պահանջվեց, մինչև նրա գաղափարը «ռակետա» դարձնեն։ Իսկ Նյուտոնը գիտեր, որ այդ օրը գալու է, նա գաղափարը տվել էր և իր դղյակում խաղաղ նստած սպասում էր, որ մարդկությունը հասնի այդ գաղափարին։

Ես մի բան հիշեցի, մի անգամ Կրեմլից զանգեցին, ասացին. «Ֆիլմ պիտի նկարահանվի Ձեր մասին»։ Իսկ ես այն ժամանակ էլ դեմ էի այդպիսի ցուցադրական բաների, բայց քանի որ ասացին, որ կնկարահանեն երեք ամիս հետո, ես շատ չտխրեցի, ավելին, մի լավ հռհռացի՝ մտածելով, որ երեք ամիս անց կամ էշը կսատկի, կամ իշատերը։ Բայց սրանք, հակառակի պես, ճիշտ ժամանակին եկան, ազնվորեն եմ ասում՝ ես անգամ չնայեցի էլ այդ ֆիլմը, բայց մարդիկ ասում էին, որ ահագին հետաքրքիր ֆիլմ էր ստացվել։ Բայց ես ոչ թե ուրախացա, որ այդպիսի ֆիլմ է ստացվել, այլ այն պատճառով, որ սա էլ վերջացավ, էլ չեն գա, անցավ։ Ամեն դեպքում, նրանք ինձ մի շատ հետաքրքիր հարց տվեցին, ասացին՝ «Ինչպե՞ս է հնարավոր Ձեր կոսմիկական իդեալների պարագայում այսպիսի բնանկարներ նկարել և չտրվել աբստրակտ նկարչությանը»։

– Իսկապես, շատ հետաքրքիր հարց. իսկ Դուք ի՞նչ պատասխանեցիք։

– Ես նրանց չասացի, իհարկե, որ ես նաև աբստրակտ եմ նկարում, քանի որ այդ գործերը ես ցույց չեմ տալիս ոչ մեկին։ Իսկ պատկերածս բնանկար է, որովհետև կոսմոսը տեղով մեկ մի մեծ աբստրակցիա է և ուզում ես ծառ ես ուզում, ջուր, սար։ Նկարչության նկատմամբ իմ վերաբերմունքը շատ լուրջ է, ես նկարում եմ շատ արագ, բայց երկար եմ ստեղծում այդ նկարը։ Պետք է իդեան լինի, կերպը պետք գտնվի։ Այստեղ բնությունից ոչ մի արտանկարված բան չկա, թվում է՝ ինչ է, կակաչ, լեռ, բայց դա ամենևին էլ կակաչ կամ լեռ չէ, կամ այլ կակաչ ու լեռ է։ Ես Եղեռնի մասին մի շարք ստեղծեցի, էլի բոլորովին այլ մոտեցմամբ։ Այստեղ կախել էի, բայց եղբայրս եկավ ու ինձ ասաց, թե իրարից հեռացրու, տագնապ կա։ Այո, ես Եղեռնի իմ մեկնաբանությունն ունեի, և դա այն հյուծված մարմինների ու խեղված ֆիգուրների ավանդական տարածությունը չէր. կար սուր տագնապ, խորքից գալիս էր այդ ձայնը, եղբայրս ճիշտ էր։

– Մենք նրա ներսում ենք, ինչպես երևում է՝ կարող ենք նաև այն ծակել և դուրս թափվել նրա միջից։ Բայց Ձեր տիեզերական հայացքը, նետված նրա վրա, ավելի ստույգ կասի, թե ո՞վ է այսօր Հայաստանը։

– Հայաստանը կհերիքի բոլորին, Հայաստանը սպառել հնարավոր չէ (Ցույց է տալիս իր նկարները և սեղանի շուրջ նստածներին)։ Սա է Հայաստանը։ Վերջին տարիների մեր այս դեպրեսիան վտանգավոր է. ես չեմ մոռանում պատմությունը, և եկել եմ այս հետևության. հայ ժողովուրդը հազարամյակներ առաջ պատմական մարաթոնի էր դուրս եկել շումերների, բաբելոնացիների, աքքադների, խեթերի հետ,և երբ շրջվում ես, նրանք չկան, սա կնշանակի, որ մեր լինելու ժամանակն էլ անսահմանափակ չէ, մենք մեզ անմահացնելու պատճառ չունենք։ Երբ Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր ահռելի երկհատորյակն ինձ ուղարկեց անգլերենով, ես օրուգիշեր զբաղված էի դրանով, 18 քարտեզ էր տպագրված, անընդհատ նայում, հաշվում էի. վերջում մի տեսակ չարություն մտավ մեջս, խնամքով չափեցի, թե քանի անգամ ենք փոքրացել, և սա ամենադաժան միտքն է, որ ինձ երբևէ այցելել է. ինչևէ։ Հայաստանի քարտեզը երբեք այսքան փոքր չի եղել, բայց մտածելու, գաղափարներ ստեղծելու գենային ընդունակությունները ոչ մի կապ չունեն փոքր կամ մեծ աշխարհագրություն զբաղեցնելու հետ։

– Ինչի՞ց է պետք զգուշանալ, ի՞նչը կամ ո՞վ մեզ կուտի։

– Պիտի սովորենք մեզ կառավարել և չափավորել։ Մենք մնացել ենք մի ափ ժողովուրդ, դրսում ավելի շատ ենք, քան՝ ներսում։ Սա շատ վտանգավոր է, հավատացեք։ Մեր բնությունն այնպիսին է, որ մենք չպիտի ապավինենք օտարին, չպիտի աշխարհով շատ գայթակղվենք, մենք պիտի նմանվենք միայն մեզ։ Այսօր շատ ենք հեռացել մեզնից, պիտի կրկին գանք մեր կերպարին։ Պատմության բեմին մնալու ուրիշ կերպ հայը չունի։ Ես մտածողության կորուստ եմ տեսնում այսօր, այն խորության մեջ, ինչպես հելլենական հույներն էին սովորեցնում աշխարհին։ Տեսեք, ինձ հանգիստ չէր տալիս այն միտքը, թե ինչպես կարող էին մեր ճարտարապետները չիմանալ հելլենական ճարտարապետության մասին։ Եվ ես մեկ-մեկ քրքրեցի ամեն հնարավոր բան և հայկական ճարտարապետության մեջ, վերջապես, գտա իմ փնտրած հելլենական հետքերը։ Մերոնք հրաշալի էլ իմացել են այդ ճարտարապետությունը, բայց ստեղծել են իրենցը։ Ստեղծել ենք ինքնուրույն ճարտարապետություն։

– Ձեր նշած քաղաքակրթությունների ավարտն էլ մի ոմն է նախապատրաստել, ցեղերի համատարած խելագարություններ, կարծես թե, չեն լինում, չէ՞։

– Պարաշյուտիստի օրինակն եմ ուզում բերել. երբ նա մի անգամ սխալվում է, իր կյանքով է հատուցում դրա համար։ Սա ինչո՞ւ չի դառնում պետական դրվածք, կեցվածք, որ անշնորհք մարդը վախենա մոտենալ պետական ապարատին։ Տեսեք, պարաշյուտիստը ամեն անգամ աշխատանքի գնալիս մի վերջին հայացք է նետում իր երեխաների, իր կնոջ վրա, չգիտի ո՞ղջ կմնա, թե՞ ոչ։ Մենք չենք սովորել խոշոր, չափազանց ուժեղ իրադարձություններից հետևություններ անել և դարձնել կյանքի նորմ, գործելու չափանիշ։ Եթե այդպես վարվենք, ինչպես այդ պարաշյուտիստը, ապա այսպես չի լինի, հավատացեք։ Ես տեսել եմ մարդու, ով 5 հազար թռիչք է ունեցել, ուրեմն նա և ոչ մի անգամ չի սխալվել։ Եվ գիտե՞ք նա ինչ խաղաղ դեմք ուներ։ Հանդիպում կա, որ դաս է, դպրոց. այդ հանդիպումներից գլուխդ կախ ես միշտ վերադառնում, այդ մարդ-իրադարձությունները ստիպում են քեզ լռել, մտածել։ Ես կաշկանդվել եմ, պապանձվել եմ, երբ Վիլյամ Սարոյանի հետ եմ եղել։ Ես տարիներ շարունակ մնացել եմ այդ զրույցի մեջ։ Երբ Կորոլյովը, Կելդիշը հեռացան կյանքից, ես ամայացա։

– Երկար ապրեք, որովհետև իմ կյանքի ամենաերջանիկ զրույցն էլ, թերևս, սա էր, խոնարհվում եմ Ձեր առջև ...

Հարցազրույցը՝ Վարդուհի Սիմոնյանի

http://www.tert.am/am/news/2013/08/20/grigor-gurzadyan/?fb_action_ids=688331097878574&fb_action_types=og.likes&fb_source=other_multiline&action_object_map=%5B1407748076111195%5D&action_type_map=%5B%22og.likes%22%5D&action_ref_map#.Ur3xBCNMhIM.facebook

ԱՄՆ ակնարկը Հայաստանում ստուգայցի եկող Պուտինին

Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը շնորհավորել է Հայաստանին ՆԱՏՕ-ի շաբաթի կապակցությամբ, որն անցկացվել է նոյեմբերի 18-ից 22-ը: Եթե Հայաստանում մեկ շաբաթ ՆԱՏՕ-ի շաբաթ է, ապա տարվա մնացյալ շաբաթներն ու օրերը ռուսական են: Բառացիորեն նախօրեին՝ ՆԱՏՕ-ի շաբաթի ժամանակահատվածում, Հայաստանը հերթական հանձնումը կատարեց ռուսական ռազմակայանին, տալով նոր տարածքներ: Դրա դիմաց ռուսներն էլ ինչ որ տարածք վերադարձրին Հայաստանին, նաեւ 18 ուղղաթիռ են կարծես թե տրամադրելու: Մինչդեռ, ՆԱՏՕ-ի հետ ենթակառուցվածքային որեւէ ծրագրի հեռանկարը արգելափակվել է ՀԱՊԿ որոշումով, որը ստորագրել ու վավերացրել է նաեւ Հայաստանը՝ ոչինչ չանել առանց ՀԱՊԿ ադամների միաձայն հավանության:

Այդ պայմաններում, Հայաստանում ՆԱՏՕ-ի շաբաթվա կապակցությամբ շնորհավորանքը ստանում է առավելապես խորհրդանշական բնույթ: Գուցե քաղաքական նրբերանգներ կան այդ շնորհավորանքի մեջ, հատկապես, որ դրա զգալի մասը վերաբերում է Հայաստանի մասնակցությանը ՆԱՏՕ-ի խաղաղարար առաքելությանը: Թե ինչ ակնարկ կա այդ հիշատակումներում, դժվար է ասել: Գուցե դժվար է դրանից բացի այլ բովանդակային բան ընդգծել Հայաստան-ՆԱՏՕ հարաբերության մեջ, իսկ գուցե նաեւ ԱՄՆ-ն խաղաղապահների մասով ինչ որ բան է ակնարկում Հայաստանին, որը կարծես թե ընկել է Արցախ ռուս կամ ՀԱՊԿ խաղաղարարների մուտք ապահովելու ռուսական «գծի» վրա:

ԱՄՆ միգուցե ակնարկում է Հայաստանին, որ եթե բանը հասնի խաղաղապահներին, ապա թույլ չի տա, որ Արցախում ՆԱՏՕ-ի խաղաղարար առաքելությունից բացի հայտնվի որեւէ այլ առաքելություն: Եվ այդ հիշեցում-ակնարկը խորհրդանշական եւ ուշագրավ է այն տեղեկության ֆոնին, թե Պուտինը Հայաստան ժամանելուց նախ Գյումրիում է վայրէջք կատարելու եւ այցելելու է ռուսական ռազմակայան, հետո նոր մի քանի ժամով անցնի Երեւան: Ըստ երեւույթին, Պուտինը ստուգելու է, թե ինչքան արագ կարող է ռուսական ռազմակայանը Գյումրիից հասնել Արցախ խաղաղապահ առաքելության ներքո տեղակայվելու: Դրա համար էլ ԱՄՆ շնորհավորում է Հայաստանին ու հիշեցնում, որ կա ՆԱՏՕ:

Հայաստանում ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ շնորհավորելու առիթ պետք է լինի Հայաստանում «Հայաստանի շաբաթի» անցկացումը, երբ Հայաստանը գոնե մի շաբաթ կապրի իր շահով: Այդ դեպքում, Հայաստանին հարկ չի լինի հիշեցնել ՆԱՏՕ-ի գոյության մասին: Այդ ժամանակ Հայաստանը դրա մասին չի մոռանա, քանի որ ՆԱՏՕ-ից կարող է քաղել ժամանակակից անվտանգության դասեր, զինուժի արդիականացման, արդյունավետության բարձրացման, ինչպես ԱՄՆ շնորհավորանքի մեջ է նշվում՝ «բանակում արդարացիության եւ կոռուպցիայի դեմ պայքարի» դասեր, մեխանիզմներ:

Հայկական զինուժում պակասում է հենց այդ առանցքային խնդիրը: Այն, ինչ բացակայում է օրինակ ռուսական զինվորական համակարգում:

Ռուսաստանն ամեն ինչ անում է Հայաստանը հենց այդ համակարգում պահելու համար, դրա համար էլ արգելել է առանց իրեն որեւէ հիմնարար հարաբերություն հաստատել ՆԱՏՕ-ի հետ, դրա համար էլ Հայաստանը շանտաժի եւ սպառնալիքի գնով հետ պահվեց եվրաասոցացումից, ինչը անխուսափելիորեն բերելու էր նաեւ անվտանգության հարցում համակարգային մեխանիզմների եւ արժեքների վերանայման, որոնք շոշափելիորեն բարձրացնելու էին Հայաստանի անվտանգության ունակությունը եւ այն դարձնելու էին առավելագույնս ինքնաբավ:
Ու քանի որ Հայաստանի իշխանությունը տարվա մեջ թեկուզ մեկ շաբաթ իսկ չի ապրում Հայաստանի շահով՝ թեկուզ մեկ օր կամ նույնիսկ մեկ ժամ, Հայաստանին շնորհավորելու փոխարեն մնում է կարեկցել:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

http://www.lragir.am/index/arm/0/politics/view/91305

Սերժ Սարգսյանը հանձնո՞ւմ է Արցախը

Պարզվում է, Զորի Գայկովիչ Բալայանը դեռ ողջ է, եւ ավելին, Գերագույն գլխավոր հրամանատար Սերժ Սարգսյանի հետ մեկնել է Արցախ եւ մասնակցել հայկական բանակի զորավարժությանը: Այս իրադարձությունը մի շարք հարցերի տեղիք է տալիս:

Նախ, ի՞նչ կարգավիճակով է Զորի Գայկովիչն ուղեկցում գլխավոր հրամանատարին, եւ այն էլ պետական կարեւորագույն միջոցառումներից մեկում՝ զորավարժությանը: Ո՞վ է Զորի Բալայանը, կարո՞ղ է ցանկացած քաղաքացի ներկա լինել զորավարժությանը:

Ինչպես երեւում է լուսանկարից, Զորի Գայկովիչը ոչ միայն ներկա է եղել զորավարժությանը, այլեւ այցելել է առաջին գիծ: Այսինքն, նա եղել է այնպիսի վայրերում, որոնք կարծես թե պետական գաղտնիքի տարրեր են պարունակում: Ցանկացած քաղաքացի կարո՞ղ է առնչվել պետական գաղտնիքներին:

Այս հարցը խիստ ակտուալ է, մանավանդ Զորի Գայկովիչի՝ Պուտինին հղած նամակից հետո, որին Պուտինի աշխատակազմն արձագանքեց խորին արհամարհանքով, արտաքնապես: Նամակում Զորի Գայկովիչը Պուտինին աղերսում էր հիշել Գյուլիստանի պայմանագիրը եւ վերցնել Ղարաբաղը:

Բազմիցս է գրվել այն մասին, որ Ղարաբաղը ոսկոր է Ռուսաստանի կոկորդին, որին Մոսկվան երբեք չի ներելու 1990-ականներին Ադրբեջանի դեմ տարած հաղթանակը, որին աջակցում էր Ռուսաստանը: Վերջին տարիներին Մոսկվայի քաղաքականությունն այս հարցում ուղղված է Ղարաբաղը Ադրբեջանին վերադարձնելուն, որի համար Մոսկվան «լեգիտիմ» միջազգային հիմքեր չուներ: 2008-ից հետո Մոսկվան փորձեց իր ձեռքը վերցնել այս հարցի «կարգավորումը», այսինքն՝ Ղարաբաղի վերադարձը Ադրբեջանին, ինչը սակայն տապալվեց Արեւմուտքի միջամտությունից հետո, իսկ Հայաստանն էլ հասկացավ, որ անհրաժեշտ է «դիվերսիֆիկացնել» արտաքին քաղաքականությունը:

Թե ինչ եղավ հետո, հայտնի է բոլորին: Մոսկվայի եւ Հայաստանում նրա ագենտուրայի եւ կրեատուրայի ջանքերով Հայաստանը սեպտեմբերի 3-ին հրաժարվեց իր ինքնիշխանությունից, որը պարարտ հող ստեղծեց մասնավորապես Ղարաբաղում ռուսական ծրագրերի իրականացման համար: Եւ այդ ֆոնին էլ գրվեց Զորի Գայկովիչի տխրահռչակ նամակը Պուտինին:

Ինչպես Հայաստանի բնակչության «80 տոկոսը կողմ է Մաքսային միությանը», այնպես էլ՝ «Գյուլիստանի պայմանագրին», ըստ ամենայնի սա էր նպատակը: Հիշեցնենք, որ Գյուլիստանի պայմանագրով Ղարաբաղը (ներկայիս սահմաններից մի քանի անգամ մեծ) անցավ ռուսներին, որոնք վերացրեցին հայկական իշխանությունն այդ տարածքում եւ կարգեցին մահմեդական կառավարիչներ:

Այս ամենից հետո, Սերժ Սարգսյանը Զորի Գայկովիչին իր հետ տանում է զորավարժության: Երեւում է, Զորի Գայկովիչը, որը նամակից հետո դռնեդուռ է ընկել աջակցության համար (նրան աջակցություն հայտնեցին միայն հանրության մեջ մեղմ ասած խիստ կասկածելի վարկ ունեցողները՝ կրեատուրան, տարբեր մաստի ու բնույթի հանցագործները եւ այլն), պետք է բարձրացնի իր վարկը՝ լինելով առաջին գծում: Եւ հայկական բանակի վերջին «գաղտնիքները» հայտնի Մոսկվա՝ իրեն արժեւորելու համար:

Իսկ արժանավոր մարդիկ կարծում էին, թե Զորի Գայկովիչն իր խայտառակ նամակից հետո ինքը կլուծեր իր հարցը, կամ էլ նրան այդ հարցում կօգներ Սեյրան Օհանյանը՝ նրան մարտական զենք նվիրելով:

Հայկ Արամյան
http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/90806

Նրանք ի ծնե ավելի մեծ են, քան ես` իմ մահվան ժամին. Պոզները՝ հայերի մասին

Նրանք ի ծնե ավելի մեծ են, քան ես` իմ մահվան ժամին. Պոզները՝ հայերի մասին
Վերջերս գրախանութներում և համացանցում հայտնվել է ռուս հանրահայտ հեռուստալրագրող, հաղորդավար, Ռուսաստանի հեռուստատեսային ակադեմիայի առաջին նախագահ Վլադիմիր Պոզների` «Հրաժեշտ պատրանքներին» խորագիրը կրող ինքնակենսագրական գիրքը:

Գիրքը նա գրել է ավելի քան 20 տարի առաջ, անգլերենով: ԱՄՆ-ում այն 12 շաբաթ գտնվել է «The New York Times» թերթի՝ ամենաշատ վաճառվող գրքերի ցուցակում:

Գրքի ռուսերեն թարգմանությունն ավարտվել է միայն 18 տարի անց՝ 2008 թվականին:

Գրքում հեղինակը պատմում է իր կյանքի և ստեղծագործական ուղղու մասին, վերլուծում անցյալի և ներկայի դասերը, մտորում ապագայի մասին: Գրքի գլուխներից մեկը նվիրված է Հայաստանի վերաբերյալ հեղինակի հիշողություններին:

«Մի անգամ մութ գիշերով հայտնվեցի Սևանից ոչ հեռու գտնվող սարերում, որոնց գոյությանը սպառնում էր թունելի կառուցման ծրագիրը։ Հենց այս թեմայով էի Երևանում նյութեր հավաքում։ Երկար ու շոգ օր էր. օդորակիչների մասին լսած էլ չկային։ Օրվա վերջին ինձ` տանջվածիս, նստեցրին «Վոլգա» և տարան չգիտեմ ուր։ Քնեցի մեռած քնով։ Բացելով աչքերս` մեքենայի պատուհանից սև թավշյա երկինք տեսա` ողողված աներևակայելի չափերի աստղերով, որոնք այնքան ցածր էին կախված, որ թվում էր` ձեռքով դիպչել կլինի։

Հանկարծ նկատեցի լուսինը, ավելի շուտ` դրա կեսը. Այն, կարծես, հեքիաթային մակույկ, կողքի ընկած լող էր տալիս երկնքում: Մանուկ ժամանակ «Հազար ու մի գիշերվա» հեքիաթներն ընթերցելիս` սիրում էի ուսումնասիրել պատկերազարդ նկարները, որոնցում մինարեթների աշտարակների վրա լողում էր կողքի պառկած կիսալուսինը։ Այդ ժամանակ կարծում էի, որ դա երևակայության թռիչք է` սյուժեների մտացածինությանը համապատասխան։ Ես հասկանում էի, որ կիսալուսինը չի կարող կողքի պառկած լինել։ Եվ ահա այստեղ` Սևանի ափին, ես բացահայտեցի, որ նկարները կարող են իրական լինել, որ «Հազար ու մի գիշերվա» հեքիաթներն իմ գլխավերևում են` մնում է ձեռք մեկնել…Բայց հայկական այդ գիշերով ինձ նոր բացահայտումներ էին սպասում:

Գնում-գնում էինք, հանկարծ հասանք լեռներում թաքնված մի գյուղի։ Վարորդը մեքենան կանգնեցրեց տնակներից մեկի առաջ։ Ես հետաքրքրվեցի, թե ինչո՞ւ կանգ առանք, և նա պատասխանեց, որ այստեղ ապրում են իր ընկերները, և որ ինքը սոված է, իսկ տան տերերը մեծ ուրախությամբ կկերակրեն մեզ։ Շուրջբոլորը լիակատար մթություն էր, որևէ լույս չէր վառվում, գիշերվա մեկն էր, կամ` երկուսը. բնականաբար բոլորը քնած էին արդար քնով։ Ես պատկերացրի մարդկանց վիճակը, որոնց գիշերվա չգիտեմ քանիսին արթնացնում են` Մոսկվայից ժամանած անցորդին կերակրելու համար։ Բայց նաև հասկանում էի, որ վիճելն անիմաստ է։ Վարորդը դուրս եկավ մեքենայից, նեղլիկ արահետով մոտեցավ տնակին ու թակեց դուռը։ Լույսը վառվեց, դուռը կիսով չափ բացվեց, և ես լսեցի ինձ բացարձակ անհայտ լեզվով ոչ բարձր խոսակցության հատվածներ։ Հետո վարորդը վերադարձավ ու ծխելով մանրամասնեց. «Նրանք մեզ մի քիչ ավելի շուտ էին սպասում»։ «Չէ հա,- մտածեցի ես,- ես էլ հավատացի քեզ»։ Այնպիսի լռություն էր, որ մեր շնչառությունը մեզ բարձր էր թվում։ Հանկարծ տան բոլոր լույսերը միացան, դուռը բացվեց և ինչ-որ տղամարդ բարձրաձայն ռուսերեն ասաց` համեցեք (Заходите!)։

Տունը փոքր էր, փայտե պատերով ու հատակով, համարյա առանց կահույքի. ամեն ինչ վկայում էր ծանր ու աղքատ կյանքի մասին։ Չգիտես ինչու, հիշեցի Մեծ Ընկճախտի տարիներին Օկլահոմայի ֆերմերական տների լուսանկարները։ Բայց այդ պահի տեսածս Ամերիկայում չէր, և 30-ական թվականները չէին։ Աչքովս ընկավ տարբեր ճաշատեսակներով լեցուն սեղանը. ուտելիքը կբավարարեր տասը հոգու։ Տանտերը պինդ սեղմեց ձեռքս ու ներողություն խնդրեց, որ պետք է շտապ դուրս գա գործերով:

Շուտով պարզ դարձավ, որ տանտերը դուրս էր եկել «սպասված» հյուրի համար խորովածի գառնուկ մորթելու։ Սպասելիս՝ ուսումնասիրում էի սենյակը։ Մի անկյունում մահճակալ էր դրված, վրան պառկած էր մի ծեր կին։ Ոչ, ծեր չէ, հինավուրց։ Նա ինձ էր նայում մեծ անթարթ աչքերով, որոնք չլսված տխրություն էին արտահայտում։ Թվում էր` այդ աչքերը տեսել են ամեն բան` և՛ Հայաստանի ծաղկունքն ու փառքը, և՛ տառապանքները, և՛ հռոմեական անհաղթ լեգիոնների, բյուզանդացի բռնակալների, պարթև աղեղնավորների ու ձիավորների, անգութ թաթարների, Թեմուր քարե բռունցքի, Օսմանյան կայսրության կռացած յաթաղանների դեմ հերոսական պայքարը…նա տեսել էր այդ ամենը, այդ կնոջ աչքերում դարերի իմաստությունն էր ննջում, և նայելով այդ աչքերին՝ ինձ փոքր ու մերկ էի զգում։

Շրջվեցի ու տեսա հետևս կանգնած յոթ տղաներին։ Ուս ուսի տված, բացարձակ միանման` նրանք հագել էին իրենց տոնական կոստյումները` մեծից փոքր՝ շարք կանգնած։ Ամենաբարձրահասակը, կարծես, այդքան էլ մեծ չէր` մի տասնմեկ տարեկան կլիներ, բայց դեմքը շատ մեծական էր, այդ պատճառով 16-ամյա տղան միաժամանակ և՛ մեծ, և՛ փոքր էր երևում իր տարիքից։ Այդ ամենի մասին ես հետո հիշեցի…

Իսկ այդ պահին ինձ ցնցեցին երեխայի աչքերը. դրանք չէին տարբերվում պառավի աչքերից։ Ու տարօրինակ, անհարմար զգացում ունեցա. ինձ էին նայում երեխաներ, որոնք ի ծնե ավելի մեծ էին, քան ես` իմ մահվան ժամին։ Այդ պահին հասկացա, որ իմ կրած մշակույթը, իմ քաղաքակրթությունը ոչինչ է` նրանց պահպանածի համեմատ։ Այդ մարդկանց հաջողվել է գոյություն պահպանել որպես ազգ, պահպանել լեզուն, մշակույթը, հողը (թեպետ ոչ լիովին): Այս մարդիկ ուղիղ ժառանգներն են նրանց, ովքեր ապրել են մինչև Հռոմը, ավելի վաղ, քան Հին Հունաստանը. նրանք դեռևս առաջին փարավոնների ժամանակների եգիպտացիների ժամանակակիցն են։

Երբ նստեցինք սեղանի շուրջը, տանտիրոջ կինը չմիացավ մեզ։ Պառավը շարունակում էր պառկած մնալ` հայացքը հառած դեպի մեզ, իսկ ընտանիքի մայրը նստեց նրա մոտ և սկսեց հետևել, թե ինչպես ենք հյուրասիրվում։ Հենց դա ինձ վհատեցրեց ու զայրացրեց, և խոսեցի այդ մասին վարորդի հետ մեկ-երկու ժամից` այն բանից հետո, երբ հրաժեշտ տվեցինք ամբողջ ընտանիքին (ինչին ի պատասխան պառավը թեթևակի գլխով արեց, տանտիկինը տեղից չշարժվելով ժպտաց, իսկ երեխաները հերթով մոտեցան, ձեռքս սեղմելով հրաժեշտ տվեցին, ընտանիքի հայրն էլ արջի պես ողջագուրվեց)։

- Սա ինչ բան էր,- փրփրեցի ես,- ինչո՞ւ այդ դժբախտ կնոջը թույլ չտվին մեր սեղանին նստել։ Վերջապես մենք քսաներորդ դարի վերջին քառորդում ենք ապրում ու իբր՝ առաջադեմ երկրում։

Վարորդը գլուխը տարուբերեց և ասաց.

- Չես հասկանում, դու բան չես տեսնում։ Չնկատեցի՞ր։ Ամեն անգամ, երբ տերը ելնում էր տեղից, որ կենաց ասի, կանանց էր նայում, որ թույլտվություն ստանա։ Գլխի չընկա՞ր որ կի՛նը նրան թույլ տվեց գառը խորովածի համար մորթել։ Եթե երկու կանայք թույլ չտային, նա մեզ չէր թողնի տուն մտնել։ Այդ ձեր կանայք են նույն սեղանին նստում ձեզ հետ, բայց ոչինչ չեն որոշում, իսկ մերն այդպես չէ։ Մենք կնոջը լսում ենք, քանի որ նա է կյանքը, նա է սկիզբն ամենի։ Իսկ դու սեղան, հա սեղան…

Հերթական անգամ կուրացած սեփական մշակույթից, սեփական ավանդույթներից, ես մեծամտորեն վերաբերեցի այլ մշակույթին ու հետևության եկա, թե այս ժողովուրդը կանանց երկրորդ կարգի մարդ է համարում։ Մասնակիորեն, կարծում եմ, որ ես, այդուամենայնիվ ճիշտ էի, բայց ճիշտ էր և վարորդը, որ քմծիծաղում էր արտաքին «հավասարության» վրա, որից գոռոզանում ենք մենք` արևմուտքի քաղաքակրթության ներկայացուցիչներս։ Մի խոսքով, ես էլի մի դաս ստացա. «Մի դատիր, եթե նյութին անծանոթ ես…»։

aysor.am

ԵՎ ԴԱՐՁՅԱԼ՝ ԻՍԿ ԵԹԵ, ԱՅՆՈՒԱՄԵՆԱՅՆԻՎ, ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԼԻՆԻ՞...

Մեր «ռազմավարական դաշնակցի» կողմից Ադրբեջանին 1 մլրդ դոլարի զենք վաճառելու որոշման շուրջ հայկական մամուլում և սոցիալական ցանցերում աշխույժ քննարկումներ են գնում. մի մասը հարցին մոտենում են ռուսների դիրքերից, հնարավոր ու անհնարին բոլոր ձևերով փորձելով արդարացնել մեր հյուսիսային հարևանին, մյուս մասը փորձում է ցույց տալ, որ ռուսները հայերի նոր ցեղասպանություն են նախապատրաստում։ Այս երկու տարակարծիք ճամբարների ներսում կարծիքները նույնպես բաժանվում են։ Օրինակ, ռուսների խայտառակ գործարքի դեմ գրողների մի որոշ մասը գտնում է, որ ռուսները միշտ էլ բացասական դերակատարություն են ունեցել վերջին 200-ամյա մեր ողբերգություններում, և այս անգամ նրանց «սմերչները» ավելացնելու են մեր պատմության սև էջերի թիվը, մի այլ մասը գտնում է, որ ռուսները, ճիշտ է, հերթական սրիկայությունն են անում մեր դեմ, բայց «սմերչն» այնքան էլ մեծ վտանգ չի ներկայացնում... և այլն։

Այսօրինակ հրապարակումներ էլ կան՝ «Սմերչով» Ստեփանակերտը ռմբակոծելու դեպքում ադրբեջանցիները ստիպված կլինեն մտածել միլիոնանոց Գանձակի ու հարակից բնակավայրերի ֆիզիկական գոյության մասին...
Ինձ մտահոգում են ոչ միայն այն հրապարակումները, որտեղ ստրկահաճորեն արդարացնում են հյուսիսային հարևանի ցանկացած ձեռնարկում, ներառյալ այնպիսիք, որ միանշանակ ուղղված են մեր լինելության դեմ, այլև վերջին կարգի կարծիքները՝ եթե դուք ռմբահարեք Ստեփանակերտը, մենք էլ «միլիոնանոց Գանձակի» ու հարակից բնակավայրերի բմբուլները քամուն կտանք։ Երևի շատ հեշտ է այս կարգի «վերլուծություններ» նկարել, հատկապես երբ աշխարհին նայում ես 9-րդ հարկի լուսամուտից, դիմացդ նոութբուք է, կողքիդ՝ հաճելի բույրով սուրճի բաժակ։

Ասենք թե նրանք հարվածեցին 40-50 հազար բնակչությամբ Ստեփանակերտին, մենք էլ նրանց «միլիոնանոց Գանձակին»։ Արդյունքում՝ զոհվեցին 2-3 տասնյակ հազար ստեփանակերտցի երեխաներ, կանայք, ծերեր, մենք էլ ոչնչացրինք, ասենք, հակառակորդի հնգապատիկ ավելի շատ խաղաղ բնակչություն (100-150 հազար ազերիների)։ Հետո՞։ Ու սա մխիթարի՞չ է։ Որ դրանից հետո եռակի, քառակի անգամ մեծ թափ է ստանալու արտագաղթը՝ թե՛ Արցախում, թե՛ Հայաստանում,- դա չի՞ մտահոգում մեր ուռա-վերլուծաբաններին...

Հնարավոր պատերազմի դեպքում Արցախի քաղաքացիական բնակչության անվտանգության խնդրի մասին «Եթե վաղը պատերազմ լինի» վերնագրով «Նոր էջ»-ում և հայաստանյան մամուլում ես հոդվածներ եմ տպագրել 2011, ապա 2012 թվականներին։ Եվ՝ ոչ մի արձագանք իրավասու մարմինների, հատկապես նրանց կողմից (քաղաքացիական պաշտպանություն և այլն), ովքեր թեկուզ իրենց «մունդիրի պատիվը» պաշտպանելու համար պարտավոր էին ձայն հանել, փորձել ինչ-որ կերպ արդարացնել իրենց անգործունեությունը, որի պատճառով վաղը կարող ենք անդառնալի խոշոր կուրուստներ ունենալ խաղաղ բնակչության շրջանում։

Այսօր, ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմից շուրջ երկու տասնամյակ հետո արդյո՞ք իրեն հնարավորինս պաշտպանված է զգում Արցախի շարքային քաղաքացին։ Արդյո՞ք իրենց պաշտպանված են զգում Արցախի ամենախոշոր բնակավայրում՝ մայրաքաղաք Ստեփանակերտում ապրող կանայք, երեխաներն ու ծերերը։ Հատկապես երբ քաղաքագետները, ռազմագետներն ու այլ մասնագետներ ակնարկում են, որ նոր պատերազմն ամենևին նման չի լինելու նախորդին, այն ավելի կործանարար է լինելու ու բազմիցս մեծ զոհեր հենց խաղաղ բնակչության շրջանում են լինելու։

Մենք ունենք քաղաքացիական պաշտպանություն, որտեղ մարդիկ են աշխատում, պարբերաբար աշխատավարձ են ստանում։ Հետո «վաստակած հանգստի» են անցնում և բարձր թոշակ ստանում։ Բայց նրանք գոնե մի անգամ տեսե՞լ են, թե ինչ վիճակում են Արցախի ամենախոշոր քաղաքի՝ Ստեփանակերտի շենքերի նկուղները, որտեղ երկու տասնամյակ առաջ ազերիների օդային ու հրետանային գրոհներից պաշտպանվում էին քաղաքացիները։ Եթե վաղը հակառակորդը հանկարծ սկսի հեռահար հրանոթներից ու այլ նորագույն զինատեսակներից և օդից հրթիռակոծել ու ռմբահարել մայրաքաղաքը, որտե՞ղ են պատսպարվելու խաղաղ բնակիչները։ Իրենց շենքերի նկուղներո՞ւմ, որտեղ հակասանիտարական վիճակ է, և որոնք աղբանոց են հիշեցնում ու առնետներն են տերուտնօրինություն անում այնտեղ։ Որոշ նկուղներ ամիսներով «ողողված» են լինում ջրով, անգամ՝ կոյուղու խարխուլ խողովակներից թափված։ Լրիվ զուրկ են էլեկտրական գծերից...

Խորհրդային տարիներին մայրաքաղաքի որոշ հատվածներում ապաստարաններ կային, անգամ հակագազերի որոշ քանակություն էր պահվում այնտեղ։ Ո՞վ գիտե, թե հիմա այդ հատուկենտ ապաստարաններն ինչ վիճակում են։ Ստեփանակերտում բազմաթիվ, այսպես կոչված, «խրուշչովկաներ» կան, որոնք նկուղներ չունեն։ Դրան հավելենք նաև, որ շուկայական հարաբերությունների հաստատման և օրինական անօրինության վերջին մեկևկես տասնամյակում շենքերի գետնահարկերն ու նկուղային հատվածները սեփականվել են բազմաթիվ նոր տերերի կողմից, ովքեր դրանք դարձրել են բար ու ռեստորան, սրճարան ու խանութ կամ, այսպես ասած, գիշերային զվարճավայրեր...

Հետաքրքիր է, անսպասելի օդային հարձակման ենթարկված Ստեփանակերտի բնակիչներին պետք է խնդրել՝ մի քանի ժամ սպասե՞լ, որպեսզի գետնահարկ օբյեկտի տերը «կարգավորի» այն ու տրամադրի քաղաքացիներին։ Իսկ եթե այդ պահին նա այլ թաղամասում գտնվող իրենց շենքում է և զբաղված է իր հարազատների տեղավորման խնդրո՞վ։ Այդ դեպքում ինչպե՞ս պիտի վարվել։ Թշնամուն խնդրել սպասե՞լ... այն դեպքում, երբ պատերազմի ժամանակ յուրաքանչյուր վայրկյանը կարող է տասնյակ, հարյուրավոր մարդու կյանք արժենալ...

Իսկ մնացած հազարավոր քաղաքացիները, ովքեր նկուղ չունեն, որոնց նկուղներն աղբանոց են հիշեցնում, ի՞նչ պիտի անեն։ Ստեփանակերտում այսօր քանի՞ ստորգետնյա ապաստարան կա և որքա՞ն մարդ կարող են պատսպարել դրանք։ Այս մասին պատասխանատու որևէ չինովնիկ մտածե՞լ է։ Այս մեկևկես «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» ժամանակահատվածում քաղաքացիական պաշտպանության կողմից գոնե մի անգամ անցկացվե՞լ է փորձնական «օդային տագնապ»։ Գոնե մի անգամ քաղաքացիներին բացատրե՞լ են, թե հակառակորդի հնարավոր օդային հարձակման կամ հրթիռակոծության ժամանակ ինչ պիտի անեն քաղաքացիները՝ կանայք, երեխաները, ծերերը... Դպրոցներում երբեմն «օդային տագնապ» են հայտարարում։ Աշակերտները շտապ լքում են դպրոցի շենքն ու վազում դուրս... Հնարավոր պատերազմի և օդային հարձակման դեպքում էլ պիտի՞ նրանք իրենց «անվտանգությունը» գտնեն բաց երկնքի տակ...

Հակառակորդը վաղը կարող է պայթեցնել քաղաքին խմելու ջուր մատակարարող ջրատարը։ Ստեփանակերտում քանի՞ գործող աղբյուր կա, որպեսզի բնակչությունը կարողանա հոգալ իր ջրի խնդիրը։
Ստեփանակերտում գրեթե շենք չի մնացել, որին վերջին 10-15 տարում կցված չլինի մի նոր մասնավոր շինություն։ Խնդիրն այն չէ, որ աղճատվում է քաղաքի ճարտարապետական դեմքը։ Միջին ուժգնության ցանկացած ստորգետնյա ցնցում կարող է «ռեզոնանսի օրենքի» համաձայն հողին հավասարեցնել ծանրության կենտրոնը փոխած այդ շինությունները՝ իրենց բնակիչներով։ Նման ավերածության տեղիք կարող է տալ նաև շրջակայքում պայթած ոչ շատ հզոր ռումբը, հրթիռը...
Նոր կառուցած մի շենք չկա, որ բոլոր չորս կողմերից մարմարով սալիկապատված չլինի... Արդյո՞ք դա այսօր կենսական անհրաժեշտություն է ռազմական դրության մեջ գտնվող մեր երկրի համար, որի սոցիալական խնդիրների ծայրը չի երևում։

Այս ամենո՞վ ենք վաղը դիմագրավելու նենգ հակառակորդի արկածախնդիր ձեռնարկումը։ Բանակն ուժեղ և մարտունակ է, եթե ամուր է թիկունքը, եթե զինվորը համոզված է, որ լիովին պաշտպանված է իր ընտանիքը։
Ի պատասխան «եթե վաղը պատերազմ լինի...» հարցի, շարունակ հակադարձում ենք՝ «Չէ, չպիտի՛ լինի և չի՛ լինելու, որովհետև մենք խաղաղասե՛ր ազգ ենք ու խաղաղությո՛ւն ենք ուզում...», կարծես պատերազմի լինել-չլինելու հավանականությունը պայմանավորված է միայն մեր պատերազմ չուզելու և խաղաղություն ուզելու ցանկությամբ։ Եվ ոչ թե հնարավոր պատերազմը կանխելու մեր նպատակաուղղված գործողություններով և արդեն անխուսափելի պատերազմը հնարավորինս քիչ կորուստներով դիմագրավելուն միտված կոնկրետ քայլերով։ Եթե հակառակորդն, ասենք, միջուկային զենք ունի, ապա մյուս կողմը պետք է մտածի պաշտպանական այնպիսի մեխանիզմի մասին, որ հնարավորինս նվազեցնում է սպասվելիք կորուստները։ Եթե այսօր թշնամին «Սմերչ» ունի, ապա մենք պետք է անհապաղ մտածենք համարժեք պաշտպանության մասին...

Վերջում կրկին հիշեցնենք Նժդեհի գաղափարակից Հայկ Ասատրյանի խոսքերը. «Հայը խաղաղության համար աշխարհի ամենաանփույթ ժողովուրդն է: Հայը չի հավատում պատերազմին, և դրա համար պատմական ամեն դեպք ընդունում է իբրև անակնկալ, իբրև «անամպ երկինքից ժայթքող կայծակ»: Նա տակավին չի հասկանում կենսաբանաբարոյական այս երկու ճշմարտությունների իմաստը՝  խաղաղության ժամանակ պետք է նախապատրաստվել միայն մեկ բանի համար՝ պատերազմի, իսկ պատերազմի ընթացքին կամենալ միայն մեկ բան՝ հաղթանակ»։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
http://vardgesovyan.blogspot.com/2013/07/blog-post.html

Բրյուսելը բացել է խաղաքարտերը Երեւանում

Եվրամիության ընդլայնման եւ հարեւանության հարցերի հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեի հայաստանյան այցը բավական հետաքրքիր ստացվեց, ի տարբերություն նախորդների, ինչի պատճառը այն է, որ հանձնակատարը այս այցի ընթացքում եղել է աննախադեպ բաց եւ շիտակ, հատկապես քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հետ հանդիպմանը:

Ըստ ամենայնի, հենց դա էր նկատի ունեցել Ֆյուլեն, երբ այցից առաջ նրա խոսնակը հայտարարել էր, որ շատ կարեւոր այց է Վիլնյուսում տեղի ունենալիք Արեւելյան գործընկերության Վեհաժողովից առաջ, որտեղ սպասվում է Հայաստանի ու Եվրամիության Ասոցացման համաձայնագրի նախաստորագրում:

Շտեֆան Ֆյուլեն երեւանյան այցի ընթացքում արել է մի քանի հայտարարություններ, որոնք բավական հստակություն են մտցնում Եվրամիություն-Հայաստան հարաբերության մեջ եւ այդ հարաբերության «ռուսական մեկնաբանություններում»:
Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունը Հայաստանին որեւէ կերպ չի սահմանափակելու Ռուսաստանի հետ հարաբերության հարցում: Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունն ինքն է փորձում իր հարաբերությունը խորացնել Ռուսաստանի հետ: Եվրահանձնակատարը փաստացի հայտարարում է, որ ի տարբերություն Ռուսաստանի, Եվրամիությունը Հայաստանի առաջ լինել-չլինելու «մահ կամ ազատության» խնդիր չի դնում եւ հարաբերություններն ու կյանք  ընդհանրապես պատկերացնում է ավելի լայն ու բազմաշերտ:

Միեւնույն ժամանակ, Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունը ոչ թե սահմանափակելու է Հայաստանի հնարավորությունները հարեւանների հետ հարաբերության հարցում, այլ հակառակը՝ ուժեղացնելու է այդ հարցում Հայաստանի հնարավորությունները, ուժեղացնելու է Հայաստանի դիրքերը հարեւանների հետ հարաբերություններում:

Այդպիսով, ուղղվում է մի քանի պարզ մեսիջ: «Մենք ինքներս ենք երաշխավորելու, որ դուք կարողանաք դա անել և վայելեք այդ կատարյալ հարաբերությունները՝ առանց հարցականի տակ դնելու ձեր պարտավորությունները, որոնք կարող եք ստանձնել Եվրամիության առաջ», Ռուսաստանի հետ հարաբերության մասին ասել է Ֆյուլեն: Փաստացի, Եվրամիության հանձնակատարը մատնանշում է, որ Եվրամիության հետ հարաբերության խորացումը Հայաստանին կօգնի կարգի բերել, կատարելության հասցնել Ռուսաստանի հետ հարաբերությունը եւ այն վերածել արդեն «վայելքի», ոչ թե «վասալային տագնապի»:
Հաջորդ մեսիջը. Ֆյուլեն փաստացի հայտարարում է, որ Ասոցացման համաձայնագրի շնորհիվ Հայաստանն ավելի կամրացնի իր դիրքերը հարեւանների հետ հարաբերություններում, ինչը նշանակում է, որ Հայաստանը կամրանա նաեւ Ադրբեջանի հանդեպ ունեցած դիրքերի առումով: Այդ համատեքստում, Ֆյուլեն հետաքրքրական ակնարկ է անում նաեւ արցախյան խնդրի առումով: «Մենք օգտագործում ենք ընդհանուր գործիքակազմ, բայց մենք գործընկերների հետ աշխատում ենք ՝ յուրաքանչյուրի համար փնտրելով հատուկ լուծումներ», հայտարարել է Ֆյուլեն: Հայաստանի պարագայում, հայտնի է, որ առկա է Արցախի թնջուկը, կապված սահմանային կարգավիճակների հետ: Եվ անհատական մոտեցման հանգամանքին անդրադառնալիս, Ֆյուլեն հավանաբար նկատի ունի հենց դա, ակնարկելով, որ Արցախի հարցը չի դիտարկվի ընդհանուր գործիքակազմի համատեքստում:

Մյուս մեսիջը, որ փոխանցել է հանձնակատարը դիվանագիտականից ավելի պարզ լեզվով, այն է, որ իշխանությունը հասարակությանը չի բացատրում Ասոցացման համաձայնագրի էֆեկտը քաղաքացիների համար: Ֆյուլեի այս դիտողությունն ամենայն հավանականությամբ հիմնված է այն հանգամանքի վրա, որ Եվրասիական գաղափարն օրինակ Հայաստանում լայնորեն քարոզվում է տարբեր նախաձեռնությունների, ֆորումների եւ ճամբարների միջոցով: Մինչդեռ հասարակական կարծիքն այս հարցում շատ կարեւոր գործոն է, որի հետ եվրաինտեգրացիայի առումով ոչ ոք չի աշխատում: Փոխարենը բավական ակտիվ են նրանք, ովքեր Եվրոպան ներկայացնում են միայն որպես միասեռականության եւ այլ արատների կենտրոն: Ֆյուլեն իշխանությանը դիտողություն է անում այդ իմաստով, հորդորելով ավելի շատ ներկայացնել, թե ինչ կոնկրետ շահ է սպասվում ժողովրդին Ասոցացման համաձայնագրից:

Եվ վերջում, Ֆյուլեն եւս մեկ անգամ կրկինել է այն, ինչ այլ առիթներով ասել է Եվրոպան, որ եվրաինտեգրացիայի հաջող գործընթացի պարագայում Եվրոպան զգալի կավելացնի հաջողություն արձանագրած երկրների ֆինանսավորումը 2014-20 ցիկլի համար:
Այս հայտարարությունն ինչ որ առումով արդեն կարող էնույնիսկ վիրավորական լինել, երբ խոստանում են կոնֆետն ավելացնել, եթե երեխան իրեն լավ պահի: Սակայն ամեն ինչ այդպես պարզունակ չէ իհարկե, որովհետեւ գործ ունենք լուրջ գործընթացի հետ, որն ունի նաեւ ներքին ու արտաքին լուրջ դիմադրություն, իսկ այդտեղ արդեն կապիտալի հարցը դառնում է կարեւոր: Այսինքն, ինչ որ իմաստով այն կոնֆետ է, իսկ ինչ որ իմաստով էլ սնունդ, որը կարող է ուժ տալ: Իհարկե Եվրոպան կարող է Հայաստանին այդ սնունդը առաջարկել առավել արժանապատիվ սկզբունքով, բայց այստեղ խնդիրը երկկողմանի է, որովհետեւ Եվրոպային արդեն երկար ժամանակ գցում են Հայաստանի քաղաքացիների մի զգալի մաս եվրոպական խանութներում, եւ իշխանությունը գրեթե ամբողջությամբ՝ Երեւանում:

ՋԵՅՄՍ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Lragir.am
http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/85329

Առանց ներքին պատերազմի արտաքինն անխուսափելի է

Պայմանավորված Ադրբեջան հասած ռուսական սմերչով ու մեր շուրջն օրեցօր նեղացող հնարավորությունների դաշտով, վերջերս աշխուժացել է Հայաստանի աշխարհքաղաքական նոր այլընտրանքների տեսական փնտրտուքը՝ ընդհուպ մինչև անդրկովկասյան ֆեդերացիայի սին գաղափարի վերաքննարկումը:

Ցավոք, Հայաստանն այսօր իրոք ցուգցվանգային վիճակում է և լավ ելքեր այլևս չկան, բացի ներքին մեծ վերադասավորումներն ու պատերազմին նախապատրաստվելը:

Ինչ վիճակ է ներսում

Սկսած 1994-ից, պատերազմի ֆորմալ ավարտից, հայկական իշխանություններ-հանրություն ճեղքը մեծանում է և այսօր անդունդի է վերածվել:
Իշխանականի ամեն ինչն իր տամաբանությունն ունի և այն բազմիցս է երևակվել:
Խնդիրը հանրայինի ու ընդդիմության ճամբարներում է:
Մասնավորապես նրանում, թե ինչու 19 տարվա մեջ ընդդիմությունը չի կարողացել գտնել ադեկվատ մարտավարություն և վիճակը հասցրել է օրհասականի:

Իշխանությունն օլիգարխիկ է և օրինաչափորեն հետապնդում է իր նեղ շահերը՝ հնարավոր բոլոր մեթոդներով: Ընդդիմությունն է, որը սկզբնապես իր հսկողության տակ ունենալով գրեթե ամբողջ հանրությունը, մեթոդապես ձև չգտավ հաղթահարելու օր-օրի լկտիացող և ինքնուրույն վերարտադրվող իշխանություններին:

Ժամանակն է, որ մենք լիդեր-հետևող, կամակատար ժողովուրդ մոդելից անցնենք ինքնագիտակցականի եկած՝ անհատ-նոր ներհանրային հարաբերություններ մոդելին, առանց առաջնորդների, ինչպես որ կա մնացած աշխարհում:
Մեր ներհանրային ողբերգության արմատները հին են՝ գալիս են դարերի պարտությունների խորքից, վերջին ու ներկա գենոցիդներից ու դրանից բխող՝ իրար հանդեպ սերմանված անվստահությունից:

Վերջին 25 տարում, երբ մենք կարող էինք վերակառուցել մեր արժեքայինն ու ընդհանրանալ որպես միակամ հանրություն, տեղի ունեցավ անսպասելին՝ մենք գնացինք իրար ատելու, իրար վնասելու, իրար քցելու ուղիով՝ թե քաղաքականում, թե անձնականում, և թե ընկերականում:

Արդյունքում հանրությունը պառակտվեց, սկսեց չվստահել կողքինին, ապավինել միայն ու միայն կաշառքին, հպատակվելուն, թալանին մասնակցելուն՝ իր պատառը փախցնելուն,  կամ էլ արտագաղթելուն:

Երբ իշխանական բարիքների հետ մեկտեղ մեջտեղ եկավ փողատեր «ախպերականն» ու շահը մտավ խաղի մեջ՝ որպես հիմնարար գործոն, իսկույն առաջ եկավ կենտրոնական «տերը», ռուսական գողական տերմինոլոգիայով ասած՝ «պախանը», որն էլ սկսեց ղեկավարել ու քվոտավորել-բաժանել կենտրոնացված թալանը:

Տարիների ընթացքում պախանի ինստիտուտն ամենավերից իջավ վար, ճյուղավորվեց և որպես ֆեոդալական մեխանիզմ արմատավորվեց ամենաներքևներում էլ: Տիրության տակ առնվեցին թաղերը, փողոցներն ու մուտքերը, ամեն ընտանիքն ու անհատը:
Այսպիսով, իշխանությունն իր ներսում կլանային՝ իրար «քցող» լինելով հանդերձ, դիրքավորված է հանրության դեմ, և ընդհանուր ճակատով է գործում,   քանի որ նրա ունեցվածքն է գողանում:

Այն արմատացած է ամեն մարդու մեջ, և բարեկամի և հարևանի, և ծանոթի տեսքով՝ մանր պախաններով ու պախանների շուրջը վխտացող տականքով:
Ներքին այս ինքնաբավ թվացող վիճակը հանգեցրել է նրան, որ իշխանություններին պետք չէ արտաքին սուբյեկտայնություն: ԵՎ այդ պատճառով էլ  նրանք հույսը կապել են արտաքին պախանների հետ՝ լինի դա ռուսը, արևմուտքը, կամ եվրոպան:

ԵՎ հիմա էլ, քանի որ դրանք այլևս չկան, խոսք է գնում որևէ ցանկացած մեկին՝ Վրաստանին, Ադրբեջանին ու նույնիսկ Թուրքիային որպես պախան ունենալու խելահեղության մասին:
Իրականում համակարգը սնվում է մեզանով՝ մեր արժեքայինով, որը հանդուրժող է սրիկայի ու սրիկայականի հանդեպ:

Իմ կարծիքով, թշնամու դեմ պատերազմը կանխելու միակ ձևը ներհանրային մեծ  տեղաշարժն է՝ փաստացի նոր արժեքայինի համար մղվող ներքին պատերազմը: ԵՎ դրան հասնելու համար էլ պետք է հրապարակ մտնի ճշմարտությունը:
Ճշմարտությունը ամեն մի քաղաքական դեմքի մասին, երկրի վիճակի մասին, մեր իրական անելիքների մասին, մեր թաքնված հնարավորությունների մասին, մեր վերաբերմունքի մնասին՝ հանդեպ ստորն ու կործանարարը:

Մենք բազմաթիվ շահեկան՝ համամարդկայինը որպես թիկունք օգտագործելու ճակատներ ունենք, որոնք բարձիթողի, ոտնահարված, ողբալի վիճակում են եղել մինչև հիմա: Դրանք են՝
- Գենոցիդի հարցը՝ իր բոլոր մանրամասներով, սկսած 19 դարից մինչև մեր օրերը:
- Ռուսաստանի քաղաքականությունը մեր հանդեպ՝ մինչև մեր օրերը:
- Հայաստանի՝ անդրկովկասյան կարևորագույն տրանսպորտային և աշխարհքաղաքական խաչմերուկ լինելու հարցը, որի մասին անվերջ խոսվեց, բայց ոչ մի գործնական քայլ չարվեց, այն կյանք մտցնելու:

Առկա են նաև դիվանագիտական մեծ տեղաշարժերի պոտենցիալներ՝
- ռուսական սմերչի ֆոնին մենք ազատ ենք բանակցելու Իրանի հետ՝ գազի և ճանապարհների հարցով, երկկողմ բազմաթիվ հեռանկարային գործարքների մասով:
- ազատ ենք ռուսներին վռնդելու Հայաստանից՝ իրենց ամբողջ ունեցվածքի ազգայնացմամբ:
- Հայաստանն իր փոքր տարածքով հանդերձ ռեգիոնալ աշխարքաղաքականի մեջ սկզբունքային դերակատարություն ունի՝ հյուսիս-հարավ, արևելք-արևմուտք և Թուրքիա -Թուրան  առանցքներում՝ և որպես կապող և որպես մեկուսացնող օղակ և որոնք մինչև հիմա անտեսված են եղել հայկական իշխանությունների և դիվանագիտության կողմից:
- Մեծ անելիքներ կան Ղարաբաղյան հարցով, կարելի է անհապաղ շրջադարձ անել  դեպի Ղարաբաղ-Հայաստան մեկ պետություն կոնցեպտը, այն պատմականորեն և փաստացի հիմնավորել և լայնորեն մատուցել աշխարհին:

Բայց անհնարին թվացող այս ամենն իրագործելու համար՝ և նոր մեթոդաբանություն ու գործելաոճ է պետք, և պատասխանատվությունների նոր մեխանիզմ՝ ամեն մի շեղման ու  խեղաթյուրման ու պետական հանցանքի համար՝ սկսած «Անկախ Ղարաբաղ»  պարտվողական կոնցեպցիան մեջտեղ բերած լիդերներից, վերջացրած երկիրը քրեականի մեջ թաթախած օլիգարխիայի ամեն մի ներկայացուցիչով:

Քրեական -իշխանական այս խմբի հետ հեռանկարն այլևս մահացու է: ԵՎ այս մասին պետք է ասվի ամեն ժամ ու ամեն րոպե, ամեն քայլափոխի, ով ինչ ձևով կարող է՝ թեկուզ և անեկդոտի, նզովքի ու հայհոյանքի տեսքով:
Հենց սա պետք  է լինի նոր մեթոդաբանությունը՝ հանրությունը համախմբելու, և գործի կոչելու:

Սովետական միությունը խարխլվեց և կործանվեց խոհանոցներում ծնված անեկդոտներից ու մարդկանց վերաբերմունքից՝ դեպի անլուրջ իշխանությունը: Մենք չափազանց լուրջ ենք ընկալել մեր այս հանցագործ անորակներին և արհեստականորեն  լրջացրել վիճակը:
Բացախոսությունը, անթաքույց անարգանքն  ու տեղին հայհոյանքը հանդեպ թաղային տականքը, սրիկա պաշտոնյան, քրեական օլիգարխն ու օրինազանցը պետք է մտնի կյանք՝ որպես  քաղաքական-հանրային լծակ, որպես կենսաձև: Մենք այլևս կորցնելու ոչինչ չունենք:

Անգլիական ժողովրդավարության սկիզբը ներհանրային անհանդուրժողականությունն է եղել հանդեպ օրինազանց հարևանն ու բարեկամը: Բողոքական աշխարհում, ուր վերացած էր Աստծո և մարդու միջև եղած կղերական մեջնորդը, անհատն ինքն իր վրա վերցրեց իրեն վերաբերվող ներհանրային հարցերում դատավորի ֆունկցիան և դրանով կարգ ու կանոն մտցրեց շրջապատում:

Ներկա անգլիական պառլամենտը հենց դրանով է առանձնանում աշխարհի մնացած պառլամենտներից, ուր առավելագույնի է հասցված հրապարակայնությունը, և նվազագույնի է հասցված մուղամը, խմբակայնությունը, կեղծիքն ու ներքին հարցերով՝ խաբեությունը:

Մեր 25-ամյա միտինգը, որը հրապարակի պաշտպանությամբ բացախոս էր սարքում համարակալած առաջնորդների՝ հանրությանը թողնելով կամակատար-կառավարելիի դերում, պետք է իր տեղը զիջի ամենօրյա կենցաղային-քաղաքացիական բոյկոտին, անհատների մակարդակով տարվող հայհոյանքին ու նզովքին՝ հանդեպ օրինազանց իշխանավորը, փոքր պաշտոնյան, որը թալանել ու ամայացրել է երկիրը:
Մեր հանրային փչացածությունը հասել է ամենաներքևները, և ապաքինումն էլ պետք է սկսվի ամենաներքևներից:

Պատկերավոր ասած ամեն մեկի մեջ պետք է հասունանա և գործի մի փոքր «Գասպարի», որը սրիկայի պիտակը կփակցնի իր շրջապատում հասանելի բոլոր փոքր գողերին, հանցագործներին ու մեզ կործանման տանողներին:
Փոքր գողերի հասցեին սանձազերծված ներհանրային պատերազմն իսկույն կընկալվեի ու կգնահատվի մեծ գողերի կողմից և նրանք ստիպված են լինելու իրենց լուծումները գտնել:
Մինչև հիմա «պայքարը» տարվել է մեծ գողերին ծնկի բերելու ուղղությամբ և արդյուքները ողբալի են, եթե ոչ ազգակործան:

Եթե հանրությունը հաստատակամ լինի իր նպատակների մեջ, և իր վերաբերմունքը տեղ հասցնի գողական ողջ համակարգին՝ իր բոլոր մանկլավիկների առանցքներով, ապա ներկա ողբերգականը մի քանի շաբաթում տեղը կզիջի հույսին ու նոր ներհանրային մթնոլորտին:
Քաղաքացիական անհնազանդությունը մեր պայմաններում պետք է իրականանա որպես հանրային, ազգային անհնազանդություն՝ ամեն իրեն մարդ համարող մեկի մակարդակով:
Պատերազմը հնարավոր է կանխել, բայց ոչ այս  իշխանությամբ և այս ներհանրային պոտենցիալով:

Մեր միակ անելիքը դա շարքային մարդուն իր իրավունքներին տեր կանգնելու անհրաժեշտությունը, իր մեթոդական անելիքը բացատրելն է, իսկ  հետո նա ինքնուրույն հանդես կգա որպես քաղաքացի ու պահանջատեր:

Մեզ առաջնորդներ պետք չեն, որովհետև մարդիկ ատելությամբ են լցված դեպի բազմաթիվ անգամ դավաճանած այդպիսիք: Մեզ նոր մեթոդաբանություն ու նոր գործելաոճի համոզիչ օրինակներ տարածող նվիրյալների խմբեր են պետք, և արդյունքն իրեն չի ուշացնի:
Այդ նոր, քաղաքացիական ակտիվ մթնոլորտում  իշխանության հարցը կվերածվի մանր խնդիրների շարքի, որոնք ինքըստինքյան ու արագորեն կլուծվեն:
Մենք պետք է իշխանություն կերտենք մեզ համար, այլ ոչ թե աշխարհին ցուցադրելու համար:

Այս ներհանրային պայքարի արդյունքում ձևավորված, հանրայնորեն վստահելի իշխանության դեմ արդեն, պատերազմ չի սանձազերծվի, իսկ եթե սանձազերծվի էլ, այդքան սարսափելի չի կարող լինել:

ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Lragir.am
http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/85326

Մի լուսանկարի պատմություն

Ինտերնետում ուշադրությունս գրավեց մի լուսանկար` տարեց կինը գորովանքով գրկել էր զինվորականի հագուստով մի երիտասարդ տղամարդու։ Լուսանկարը մակագրություն ուներ. «Ադրբեջանցի տատիկը և հայ ազատամարտիկը»։ Ես տարածեցի լուսանկարը Facebook ցանցով և խնդրեցի տեղեկություն հաղորդել լուսանկարում պատկերված անձանց մասին։ Շուտով ինձ գրեց Ստամբուլի համալսարանի պատվելի դասախոս, հայազգի Ալբեր Քեշիշը։ Նա ասաց, որ ազատամարտիկը իր դասընկերն է` Սարգիս Հացպանյանը, որը Արցախյան պատերազմի մասնակից է։ Եվ ահա Սարգիս Հացպանյանն իմ աշխատասենյակում է և պատմում է հայտնի լուսանկարի հետաքրքիր ու սրտառուչ պատմությունը։

-Ե՞րբ է ստեղծվել այս լուսանկարը, ի՞նչ պայմաններում…
-Լուսանկարին ավելի ուշ կանդրադառնամ, փոքրիկ նախապատմությունից հետո։

1993-ի ապրիլին էր, Քարվաճառի ազատագրության օրերին։ Քարվաճառում հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ կային` հիմնականում ծերեր, երեխաներ և կանայք։ Տղամարդիկ, զինվորականները և ռազմիկները փախել էին` անզեն մարդկանց թողնելով անօգնական։ Մոտեցանք դռան շեմին նստած կանանց խմբին, և ես թուրքերեն ողջունեցի նրանց։ 80-ն անց ծեր կինը հանդիմանանքով նայեց վրաս ու ասաց. «Ինչո՞ւ այսքան ուշացաք։ Հայերը շուտով քաղաք կմտնեն։ Մերոնք ասացին` մենք գնում ենք, որ ձեզ համար ուղղաթիռներ ուղարկենք։ Իրենք թռան ու մեզ թողեցին այստեղ… տղամարդիկ փախան, կանանց թողեցին»։
Ես հասկացա ամեն ինչ։ Ադրբեջանուհին մեզ յուրայինի տեղ էր դրել։

-Հայերն արդեն եկել են,- ասացի ես։
Ռազմագերիների պատասխանատուն ես էի։ Բոլորը խիստ հրահանգված էին հարգալից լինել խաղաղ բնակչության հետ։ Մենք հավաքեցինք մարդկանց, տեղավորվեցինք Քարվաճառի երկու շենքերում, ինքս անձամբ զրուցեցի նրանց հետ և բացատրեցի, որ իրենց կյանքն ու պատիվը պաշտպանված է այստեղ, քանի որ մեր կռիվը մեր դեմ զենք հանած թշնամու դեմ է և ոչ խաղաղ բնակչության։ Որ, ի տարբերություն ադրբեջանցի ռազմիկի ու զինվորականի, մենք զենք չենք բարձրացնում անզեն մարդու վրա, չենք խոշտանգում նրան, չենք վիրավորում մարդկային արժանապատվությունը։ Եվ իրենք որոշ ժամանակ անց անվնաս կճանապարհվեն մոտակա քաղաքը` Գանձակ (Կիրովաբադ)։

-Նրանք հավատացի՞ն… Ինչպե՞ս  կարող էին հավատալ հայերի խոստումներին, եթե յուրայինները չէին կատարել իրենց խոստումը, փախել էին առանց հետ նայելու` իրենց ծնողներին, կանանց, երեխաներին թողնելով բախտի քմահաճույքին։
-Սկզբում, իհարկե չհավատացին, շատ վախեցած էին։ Մենք գնացինք մոտակա գյուղերը և բոլորին բերեցինք Քարվաճառ։ Գյուղերից մեկում հանդիպեցինք զարհուրելի տեսարանի։ Մի վիրավոր կին խնամում էր իր մահամերձ աղջկան։ Աղջիկը գրեթե արյունաքամ էր եղել։ Անկեղծ ասած, սկզբում ինձ թվաց, թե մերոնք են վիրավորել նրանց, շատ բարկացա, բայց քիչ անց կինը փարատեց զայրույթս. պարզվեց` ամուսինն է գնդակահարել կնոջն ու աղջկան, որ «հայերի ձեռքը» չընկնեն, իսկ ինքը փախել է։ Մենք անմիջապես ուղղաթիռ խնդրեցինք և երկուսին էլ տեղափոխեցինք Վարդենիս։ Մեր բժիշկները երկուսի կյանքն էլ փրկեցին։ Աղջիկը շատ ծանր վիրահատության ենթարկվեց… Այս ամենը եղավ ռազմագերիների աչքի առաջ։ Նրանք ապշած էին.. Նրանց մեջ կար մի կին, որ տարբերվում էր մյուսներից։ 81-ամյա Շեյխա խանումը։ Բոլորը մի առանձնակի ակնածանք ունեին նրա հանդեպ։ Շեյխա խանումը բանաստեղծ էր, աշուղ, բանասաց։ Սուր միտք ուներ, ճարտար լեզու ու բնատուր փիլիսոփա էր։ Ես սիրում էի զրուցել նրա հետ։ Ասում էր` էս կռիվը մեր երկու ժողովուրդների կռիվ չէ, մենք սիրում ենք հայերին, մենք բոլորս էլ գիտենք, որ սա հայերի երկիրն է, ամենուր հայկական գերեզմաններ են, խաչերով զարդարված քարեր, ամենուր հայկական մշակույթի հետքեր են։

-Դե, չի բացառվում, որ շողոքորթում էր… վախից…
-Սկզբում` գուցե, բայց հետո` ոչ։ Որովհետև մենք, իրոք, շատ վեհանձնաբար վերաբերվեցինք նրանց։ Սնունդը քիչ էր, չէր հերիքում, մենք օրը մեկ անգամ էինք սնվում, բայց ռազմագերիներին ապահովում էին ալյուրով, մթերքով։ Նրանք հաց էին թխում, ուտելիք էին պատրաստում ու հրավիրում էին մեզ… Այդ նույն ժամանակ ադրբեջանցիներն աշխարհով մեկ տարածում էին, որ Քարվաճառում սոսկալի սպանդ է, որ հայերը մորթում, խոշտանգում են խաղաղ բնակչությանը։ Եվ ահա Ֆրանսիայից ժուռնալիստներ եկան Քարվաճառ։ Երկուսը հայ էին` լուսանկարիչներ Զավեն Խաչիկյանը և երջանկահիշատակ Ռուբեն Մանգասարյանը… Նրանք բազմաթիվ լուսանկարներ արեցին, զրուցեցին ադրբեջանցիների հետ, տեսագրեցին. խոսեց նաև Շեյխա խանումը։ Նա ասաց, որ հայերը այստեղ յուրայիններից ավելի ջերմ են։ Որ իր տղաները փախան` թողնելով իրենց մորը անպաշտպան, իսկ ահա այս հայ տղաները որքան հոգատար էին իր և մյուսների հանդեպ։ Կուզեի այսպիսի տղաներ ունենալ` ասաց Շեյխա խանումը մատնացույց անելով մեզ և առաջին անգամ բերանից թռցրեց, որ որդին Քարվաճառի ոստիկանապետն է, բայց փախավ, մորը թողնելով։ Եվ ահա Զավեն Խաչիկյանը այդ զրույցի ընթացքում աննկատ լուսանկարել է մեզ…

-Դուք քանի՞ տարեկան էիք այդ ժամանակ։
-30։ Եվ ահա Ֆրանսիայի «Libration» թերթը հրապարակում է այս լուսանկարը և գրում, որ ադրբեջանցի կինը Ֆրանսիայից եկած հայ կամավորականին ավելի է սիրում, քան իր որդուն, նաև տպագրվում է հոդված` հրապարակելով ադրբեջանցի ռազմագերիների խոսքը հայերի բարյացակամ և մարդկային վերաբերմունքի մասին։ Դրանից մեկ օր հետո հոդված է տպագրում նաև թուրքական «Milliyet» թերթը և գրում, որ տասնյակ հազարներով խաղաղ բնակիչներ Քարվաճառում ենթարկվում են սպանդի։ Զետեղում է նույն այդ լուսանկարը, մակագրությամբ` ադրբեջանցի տատիկը գրկում-համբուրում է իր թոռնիկին (ինձ), և ասում` գնա քո մորթված ու անարգված հարազատների վրեժը առ հայերից։ Փարիզում ընկերներիցս մեկը տեսնելով «Milliyet»-ի առաջին էջում իմ մեծադիր պատկերը, գնում է թերթը և զարմանքով տեսնում, որ իր ընկերոջը` Սարգիս Հացպանյանին, թուրքերը ներկայացրել են որպես ադրբեջանցի… Նա այդ նույն ժամանակ բախտի բերմամբ գնում է նաև «Libration» թերթը և տեղեկանում լուսանկարի իրական պատմությանը։ Ու որպես թուրքերի ստախոսության ու զրպարտանքի ցայտուն օրինակ, այս երկու թերթերը միասին ուղարկում է Եվրախորհուրդ։

-Ի՞նչ եղան Քարվաճառի ռազմագերիները։
-Մենք մոտ 20 օր ապրեցինք միասին։ Նրանց Կիրովաբադ ճանապարհելուց առաջ հորդորեցինք գնալ իրենց տները, վերցնել իրենց թաքցրած թանկարժեք իրերը, հավաստիացնելով, որ մենք ոչինչ չենք խլի իրենցից։ Մենք` հայերս, ճակատագրի բերումով հաճախ ենք ստիպված եղել թողնել մեր հարստությունն ու հեռանալ մեր տներից, մենք արյան մեջ ունենք այդ ցավը և չենք նմանվի թուրքերին։ Անհեթեթության հասնող տեսարան էր. մեզանից բաժանվելիս ադրբեջանցիները արտասվում էին, փաթաթվում էին մեզ ու լաց էին լինում… Նրանց անվնաս, ապահով ճանապարհեցինք Կիրովաբադ։

…Հետո իմացանք, որ երբ արտասահմանցի լրագրողներ են եկել Կիրովաբադ, որպեսզի հարցուփորձ անեն, թե ինչպես են վերաբերվել հայերը նրանց հետ։ Հակառակ բոլոր զգուշացումներին և սպառնալիքներին, Շեյխա խանումը պատմել է ճշմարտությունը։ Ասել է, որ հայերը Քարվաճառում ավելի լավ էին վերաբերվում իրենց, քան ադրբեջանցիները` Կիրովաբադում։

Տարիներ անց, երբ պատերազմն արդեն ավարտվել էր, մեր օդանավակայանում տեսա այս նույն նկարը ահռելի մեծությամբ ցուցապաստառի վրա… Հետաքրքրվեցի և իմացա, որ Միջազգային Կարմիր խաչը այս լուսանկարը համարել է մարդասիրություն խորհրդանշող տարվա լավագույն լուսանկար և միլիոնավոր տպաքանակով տարածել բոլոր այն երկրներում, որտեղ Միջազգային Կարմիր խաչը ներկայացված է։

-Նաև փաստագրական ֆիլմ է նկարահանվել այս լուսանկարի առնչությամբ։
-Այո՛, կինովավերագրող Ֆրեդերիկ Թոնոլլին ֆիլմ նկարեց։ Նա եկավ Հայաստան, գտավ ինձ, հետո գնաց Ադրբեջան… Նրա ֆիլմը բազմաթիվ միջազգային մրցանակների արժանացավ։ Ֆրեդերիկ Թոնոլլին մորական կողմից հայ էր, բայց սկզբում մեկ բառ անգամ չէր խոսում հայերեն։ Հետագայում այնքան կապվեց Հայաստանին, որ վերջին այցելության ժամանակ հայերեն էր խոսում և ասում էր, որ ինքը էությամբ հայ է։ Որ շփվելով հայերի ու Հայաստանի հետ, հասկացել է, որ իր արյան ու գենի մեջ գերիշխում է հայկականությունը։ Հետագայում նա էլի ֆիլմեր նկարեց Հայաստանի և Արցախի մասին, մի խոսքով` դարձավ Հայաստանի նվիրյալ ու Հայաստանի մասին աշխարհին պատմելը դարձրեց իր առաքելությունը։

«Շարմ» ընկերությունը նույնպես նկարահանել է մի վավերագրական ֆիլմ, ուր այս լուսանկարի պատմությունն ամբողջությամբ ներկայացվել է։
Ֆիլմ է նկարահանել նաև «Ինտերնյուզը», Գարեգին Խումարյանը և մի վրացուհի համատեղ նկարահանեցին «Մոր ձեռքերը» վերնագրով ֆիլմը, որ նույնպես արժանացել է մրցանակների։

-Ի՞նչ շեշտադրում ունի ֆիլմը…
-Մայրը, ինչ ազգից էլ լինի, մնում է մայր, ու կարող է իրեն որդիաբար վերաբերվող տղայի հանդեպ մայրական զգացում տածել։ Այն ձեռքերը, որ պատերազմի ժամանակ փարվել էին հակառակորդի զինվորին, մոր ձեռքեր էին` մայրական ջերմությամբ, քնքշանքով ու սիրով լի։

Մի օր 4-րդ դասարանում սովորող աղջիկս եկավ տուն ու ասաց, որ իրենց գրականության դասագրքում Պարույր Սևակի «Մոր ձեռքերը» բանաստեղծության հարևանությամբ զետեղված է իմ և ադրբեջանցի տատիկի լուսանկարը։ Տեսնելով լուսանկարը` աղջիկս ուսուցչուհուն ասել էր, որ նկարում իր հայրն է, սակայն ուսուցչուհին չէր հավատացել։ Հաջորդ օրը աղջիկս այդ նկարը տարավ դպրոց։ Հետո դպրոցի տնօրենը հրավիրեց ինձ, հանդիպում կազմակերպեցին դպրոցականների հետ… Վրացուհու ֆիլմը ավարտվում է Պարույր Սևակի «Մոր ձեռքերը» բանաստեղծության ընթերցանությամբ։ Իմ Մարիամն է կարդում` աղջիկս։

Հ.Գ. Սարգիս Հացպանյանը ծնվել է Կիլիկիայի Ալեքսանդրետ քաղաքում։ Հետո տեղափոխվել են Ֆրանսիա։ Նա Ֆրանսիայի ազգային հերոս Միսաք Մանուշյանի քրոջ` Հռիփսիմեի թոռն է։ Մասնագիտությամբ կինոռեժիսոր է։ 1990-ին Փարաջանովի հրավերով եկել է Հայաստան։ Այնուհետև անդամագրվել է Լեոնիդ Ազգալդյանի հիմնադրած «Ազատագրական բանակին» և մասնակցել Արցախի ինքնապաշտպանությանն ու ազատագրությանը։ Ամուսնացած է, ունի երկու երեխա։ Հացպանյանների ընտանիքը բնակվում է Հայաստանում։

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ
gayanepoghosyan.blog

Մարտական խաչի «ասպետն» ու Հորադիզի մսաղացը

Մայիսի 8-ին Սերժ Սարգսյանը ստորագրել էր հրամանագիր Սյունիքի մարզպետ Սուրիկ Խաչատրյանին Մարտական խաչ 2-րդ աստիճանի շքանշանով պարգեւատրելու մասին: Ըստ ամենայնի, նկատի են առնվել նրա ծառայությունները Ղարաբաղյան պատերազմում, որի ժամանակ Սուրիկ Խաչատրյանը Գորիսի առանձնակի գումարտակի հրամանատարն էր: Սակայն, մյուս կողմից, հարց է առաջանում, թե այդ ինչ ծառայություններ են, որոնք գնահատվում են հրադադարից 19 տարի անց: Եւ անմիջապես էլ կասկած է առաջանում, որ այդ «ծառայություններից» պետք է անցնեին շատ տարիներ, որպեսզի ինչ որ բաներ մոռացվեին:

Ղարաբաղյան պատերազմի մասին հայ ժողովուրդն այդպես էլ չի իմանալու ճշմարտությունը: Որովհետեւ նրանք, ովքեր գիտեն ճշմարտությունը, այդ մասին երբեք հրապարակավ չեն խոսում: Պատերազմի իրական հերոսները նույնպես չեն խոսում, նրանք համեստորեն լռում են: Փոխարենը, պատերազմի մասին ասվում ու խոսվում է այն, ինչը կապ չունի իրականության հետ, եւ կամ նենգափոխում է այդ իրականությունը:
Սուրիկ Խաչատրյանին թերեւս պարգեւատրել են պատերազմի վերջին շրջանում նրա գործունեության համար: Նա, ինչպես նշվեց, մոտ 150 հոգանոց գումարտակի հրամանատարն էր, որը գործում էր Ղարաբաղի հարավային ճակատում: Սովորաբար, գումարտակների հրամանատարները գտնվում էին առաջին գծում, եւ նրանցից էր կախված մարտական գործողությունների ելքը:

Հարավային ճակատում կռված հրամանատարները պատմում են, որ Սուրիկ Խաչատրյանին առաջին գծում այդ ժամանակաշրջանում չեն տեսել: Փոխարենը, ըստ հրամանատարների, նա «քաջագործություններ» էր կատարում թիկունքում: Օրինակ, այդ ժամանակ նա շրջում էր Նիսսան Պատրոլ մեքենայով, որը ձեռք էր բերել Սուլթանլուի գինու կոմբինատի թալանից ստացված եկամտով: Դա խոշոր կոմբինատ էր, որտեղ սպիրտի ահռելի պահուստներ կային: Սուրիկ Խաչատրյանը, ըստ հրամանատարների, հիմնականում զբաղված էր թալանով, եւ այս գործը հասցրել էր կատարելության: Մասնավորապես, նրա հրամանով պայթեցվել էր Կապանը հարավային ճակատի հետ կապող երկու կամուրջ, որոնք ռազմավարական նշանակություն ունեին ճակատի մատակարարման համար: Այս ճանապարհը թե անվտանգ էր, թե նաեւ բավական կարճ, բացի այդ՝ համեմատաբար որակյալ: Պայթեցնելու իմաստն այն էր, որպեսզի սյունեցիներն իրենց ավարը չկարողանային այս ճանապարհով տեղափոխել եւ օգտվեին Խնձորեսկի ճանապարհից, որտեղ Սուրիկ Խաչատրյանը «պոստ» ուներ եւ կարող էր վերահսկել անցուդարձը:

Պատերազմի վերջին շրջանն ամենածանրն էր հայկական կողմի համար: 1994 թ. հունվարից հարավային ճակատում ադրբեջանցիներն աննախադեպ զանգվածային հարձակում սկսեցին Հորադիզ կայարանի ուղղությամբ: Հայկական բանակի հրամանատարությունը Սուրիկ Խաչատրյանին էր վստահել 4 կիլոմետր երկարությամբ հատվածը:  Հրամանատարները պատմում են, որ Սուրիկ Խաչատրյանն այդպես էլ անձամբ չերեւաց հայերի համար վճռական այդ ճակատամարտում, իր գումարտակին թողնելով բախտի քմահաճույքին: Նրան վստահված հատվածի մի մասը մնաց բաց, որտեղից ադրբեջանցիները կարողացան թափանցել հայերի թիկունքը մոտ 30 կմ տարածքով: Սկսվեց իսկական մսաղաց, եղան հազարավոր զոհեր, այդ թվում մեծ կորուստներ ունեցավ Սուրիկ Խաչատրյանի գումարտակը: Զոհերի դիակները մարտի դաշտից հանեցին Հադրութի գումարտակի մարտիկները եւ հանձնեցին նրանց հարազատներին:

Սուրիկ Խաչատրյանը զարմանալի կենսունակ արարած է: Չնայած այս հանգամանքին, չնայած Հայաստանի ու Ղարաբաղի պաշտպանության նախարարների դժգոհությանը, բանակի հրամանատարների դժգոհություններին, նա կարողացել է մնալ ջրի երեսին եւ խուսափել պատասխանատվությունից: Ավելին, նա ղեկավար պետական պաշտոնների անցավ Սյունիքում, որտեղ շարունակեց իր «փառավոր» գործունեությունը:

Սուրիկ Խաչատրյանի եւ նրա հարազատների, մասնավորապես եղբայրների՝ Աղալարի ու Հոպոպի անուններն այս տարիներին շոշափվում էին Սյունիքում տեղի ունեցած մի քանի խոշոր հանցագործությունների կապակցությամբ: Ըստ հայկական մամուլի հրապարակումների, խոսքը մեկ տասնյակից ավելի հաշվվող քրեական գործերի մասին է, իսկ դրանց «ամպլիտուդը»՝ թմրամոլությունից, երիտասարդ աղջկան Գորիսի հանրախանութում բռնաբարության փորձից մինչեւ մի երիտասարդի սպանություն: Իսկ սպանության պարագան առավել քան սահմռկեցուցիչ էր՝ ըստ մամուլում հրապարակված քրեական գործի նյութերի, Լիսկայի եղբայրները սպանվածին դանակի տասնյակ հարվածներ էին հասցրել, այդ թվում՝ դանակը մտցրել էին հետանցքը եւ վերեւ քաշել: Մարզպետն ինքը բազմաթիվ անգամ հայտնվել է ուշադրության կենտրոնում, սկսած ընտրություններից, վերջացրած բռնություններով:

Իհարկե, որեւէ պատիժ այս ամենի համար չի եղել, եւ ավելին՝ եղել է պարգեւատրում: Մարտական խաչի շքանշանը ազգային հերոսին հավասարվող շքանշան է: Շքանշանը ստանալուց հետո Սյունիքի մարզպետի շուրջ տեղի ունեցավ հերթական հանցագործությունը՝ սպանվեց Գորիսի նախկին քաղաքապետը, նրա եղբայրը՝ զորամասի հրամանատարը, ծանր վիճակում գտնվում է հոսպիտալում: Այս անգամ էլ Սուրիկ Խաչատրյանը կազատվի պատժից. դատելով սպանությանը հետեւած առաջին օրերի տեղեկատվությունից, նրան հետեւողականորեն մաքրում են՝ իբր տեղում չի եղել, քնած է եղել: Ձերբակալվել են նրա որդին ու թիկնապահը, սպանությունը կատարելու կասկածանքով. որդուն թերեւս ազատ կարձակեն, թիկնապահը կնստի մի երկու տարի, եւ վերջ:

Հայկ Արամյան
Lragir.am

Վաշինգտոնը հովացրեց Բաքվի գլուխը

Վաշինգտոնում ընդունելով Ադրբեջանի արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովին, ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին հետաքրքիր մեսիջ է փոխանցել այդ երկրին: «Ադրբեջանը հանդիսանում է տարբեր կրոններ դավանող մարդկանց համակեցության եւ նրանց համատեղ ապագայի կառուցման հիանալի օրինակ», Քերրիի խոսքերը մեջբերում է Azertag-ը:

Ադրբեջանի հասցեին դիվանագիտական այդ հաճոյախոսության համատեքստում թերեւս բավական տեսանելի է զգուշացումը, որ պաշտոնական Բաքվին հղում է պաշտոնական Վաշինգտոնը: Բաքվին փաստացի հիշեցնում են Ադրբեջանում բնակվող տարբեր ժողովուրդների գոյության մասին: Իսկ այն, որ այդ ժողովուրդներն ունեն բազում խնդիրներ, որոնք այսօր «քնած» են, իսկ վաղը կարող են «արթնանալ», վաղուց արդեն հայտնի փաստ է եւ անգամ միջազգային քաղաքագիտական շրջանակների օրակարգերում բավականաչափ դիտարկվող խնդիր: Ի վերջո, բոլորովին վերջերս էր, որ Ադրբեջանում մեղմ ասած անհանգիստ էին թալիշները, որոնք բողոքի զանգվածային ցույցեր էին կազմակերպել իրենց բնակավայրերում եւ որի առիթ էր հանդիսացել կենցաղային մի միջադեպ:

Բաքվին Վաշինգտոնից ուղղված զգուշացումը ուշագրավ է Թուրքիայում տեղի ունեցող իրադարձությունների ֆոնին: Թուրքական իրադարձությունների էությունն առայժմ այդքան էլ հստակ չէ, բայց երեւի թե կասկած չկա, որ այստեղ ոչ միայն ներթուրքական հասարակական խնդիրներ են, այլ երեւի թե ներթափանցել են բավական լուրջ աշխարհաքաղաքական շահեր:

Թուրքիայի իշխանությունն առայժմ փորձում է առերեւույթ հանգստություն ցուցաբերել: Բայց, դա կարծես թե չի օգնում իրավիճակը հանդարտեցնելու հարցում: Մինչդեռ հնարավոր է, որ պաշտոնական Անկարան որպես ինքնապաշտպանության տարբերակ դիտարկի տարածաշրջանային ապակայունացումը, անկախ այն բանից, թե արդյոք տեղի ունեցող ցույցերն ունեն արտաքին հետք կամ միջամտություն, թե ոչ: Եթե ունեն, ապա այդ դեպքում Անկարան կարող է փորձել տարածաշրջանային անկայունության շանտաժով արտաքին ազդեցության այդ սուբյեկտներին ստիպել գնալ զիջումների: Եթե արտաքին հետք չկա, ապա միեւնույն է, Անկարան կարող է տարածաշրջանի ապակայունացման շանտաժով ստիպել, որ միձազգային քաղաքականության կենտրոններն օժանդակեն ներքին իրավիճակն արագ կայունացնելու հարցում:

Տարածաշրջանային ապակայունացման շանտաժի համար Անկարան բնականաբար կդիմի «կրտսեր եղբոր»՝ Բաքվի օգնությանը, որը կարող է ապակայունացնող, սադրող քայլեր անել Արցախի ուղղությամբ: Այդ առումով ուշագրավ էր, որ ադրբեջանցիները հերթական դիվերսիոն գործողությունն էին կատարել Քարվաճառի շրջանի ուղղությամբ:

Ժամանակագրական առումով դրան հետեւել էր ԱՄՆ հիշեցումն ու զգուշացումը Բաքվին, որ պետք չէ շատ ոգեւորվել, ունենալով տարբեր կրոններ դավանող ժողովուրդների բազում խնդիրներ:
Բաքուն ըստ ամենայնի հասկացել է Վաշինգտոնին, ինչի մասին վկայում է Մամեդյարովի խոսքը. «Ադրբեջանը մտադիր է եւ շահագրգռված է ապրել խաղաղության պայմաններում, եւ չնայած հակամարտության անցյալի բացասական հետեւանքներին, մենք նայում ենք համատեղ լուսավոր ապագային, որտեղ լինելու է հաջող գործակցություն եւ բարիդրացիություն»:

Ամենայն հավանականությամբ, Վաշինգտոնում սառը ջուր է լցվել Բաքվի այն ոգեւորության վրա, որի լիցքերը ստացել էր օրեր առաջ Մոսկվայում, երբ Մամեդյարովին ընդունած Սերգեյ Լավրովը խոսել էր ստատուս-քվոյի անընդունելիության եւ «ադրբեջանական տարածքների» ճակատագրի մասին:
Վաշինգտոնում Բաքվին ըստ երեւույթին ակնարկեցին, որ չեղած տարածքների փոխարեն ավելի լավ է մտածի եղած ժողովուրդների մասին:

ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
Lragir.am

Հույժ գաղտնի. «Ղարաբաղյան սինդրոմ»

Մեր Հանրապետությունում գործում են բազմաթիվ հասարակական կազմակերպություններ եւ միություններ, որոնք զբաղվում են շրջակա միջավայրի, կենդանական ֆաունայի, էկոլոգիայի, հաշմանդամների, եւ կանանց իրավունքների պաշտպանության գործերով: Սակայն մենք մոռանում ենք ամենակարևոր եւ հայրենանվեր հարցերից մեկը, ես կառաջարկեի այդ հասարակական կազմակերպությունների կողքին ավելացնել մեկը եւս եւ այն կոչել «Ազատամարտիկների իրավունքների պաշտպանության» կազմակերպություն: Կարծում եմ այդ կառույցի հաջող գործունությունը կարելի է համարել հայրենասիրական եւ ազգանվեր:

Շատերին տարօրինակ կթվա այս առաջարկությունը, սակայն հիմնավոր պատճառները կարծում եմ որ կհամոզի: Շատերը կմտածեն, որ կան բազմաթիվ Երկրապահ վարչություններ և այլ հասարակական նմանատիպ կառույցեր որոնք զբաղվում են Ազատամարտիկների հարցով: Հասարակության մոտ ձեւավորում են կարծիքներ, սակայն կարող եմ վստահել, որ այդ կառույցները չեն կարող կատարել այն գործը որի մասին ասացի:

Հաշվի առնելով այն կարեւոր փաստը որ Ազատամարտիկների Պաշտպանության կազմակերպությունը չպետք է կախում ունենա պետական կառույցներից ոչ ՊՆ-ից եւ ոչ էլ իշխանություններից: Քանի որ ինչպես ասացի Երկրապահ Կամավորականների միությունը՝ դա սեփականաշնորհված կազմակերպություն է իր մասնաճուղերով հանդերձ, և իսկական Ազատամարտիկները որոնք գրանցված են այդ մասնաճուղերում գրեթե կազմում են 0,5 % և նրանց իրավունքները այդ մասնաճուղերում սահմանափակվում է միայն անդամավճար մուծելով, քանի որ այդ մասնճուղերի շատ ղեկավարներ առանձնապես ազատամարտի հետ կապ էլ չունեն, այստեղ գործում է խնամի, ծանոթ և բարեկամներ հարաբերությունները: Իսկ իրականում հենց նրանք են որոշում պարգեւատրել կամ չպարգեւատրել այս կամ այն ազատամարտիկին:

Ես իրականում չեմ ուզում վիրավորել այն վարչություններին, որոնք գործում են արդարության սկզբունքով, սակայն դրանք անշան են, եւ նրանց համար դժվար է որեւէ արդյունքի հասնել: Եվ վստահ եմ որ նրանք եւս կհաստատեն այս խոսքերս: Այդպիսով ինչու՞մն է կայանում այն հարցը թե ազատամարտիկները պաշտպանության կարիք ունեն: Ժամանակները փոխվել, պատերազմի ժամանակ Ազատամարտիկներն էին պաշտպանում մեր ժողովրդին, իսկ հիմա եկել է ժամանակը, որպեսզի ժողովուրդը պաշտպանի իր իրական հերոսներին: Իսկ շատերը հարց կտան այդ ինչպե՞ս եղավ որ Ազատամարտիկները պաշպանեցին երկիրը, ժողովրդին և սահմանները սակայն անզորու են պաշտպանել իրենք իրենց:

Դա հենց այդպես է, դեռեւս պատերազմի տարիներին Ազատամարտիկների թիկունքում գործող պետական պաշտոնյանները ամեն ինչ անում էին որպեսզի ոտատակ տան Ազատամարտիկներին և նրանց պատիվը, սակայն նրանք այդ ամենը տեսնելով և հասկանալով լռում էին, քանի որ երկրի առջև ծառացած վտանգը՝ դա էր պահանջում, արտաքին թշնամու դիմաց հաղթելու համար պատրաստ էին և զոհաբերեցին իրենց կյանքը և անգամ արժանապատվություն: Նրանք հասկանում էին, որ բարձաձայնելով և կտրուկ գործողությունների դեպքում կկորցնենք այն տարածքները, երկրում կբռնկվի քաղաքացիական պատերազմ, որը և խուճապի մեջ կգցեր առանց այն էլ սովի մատնված ժողովրդին և այդ ամենը կհանգեցներ պատերազմի պարտությանը և կվտանգեր երկրի անվտանգությանը:

Ազատամարտիկները տանելով այդ ծանր բեռը կարողանում էին լռել, տեսնելով իրենց հանդեպ իշխանությունների անուշադիր կեցվածքը, սակայն մտածելով որ մի գուցե հնարավոր է որ հետագայում իշխանությունները կկարողանան փոխվել, եւ կորդեգրեն ազգանպաստ քաղաքականության ծրագիրը, սակայն նրանց սպասումները այդպես էլ չարդարացան, չնայած նրան որ կենդանի ազատամարտկներից շատերը դեռ հույսով սպասում են, որ երբեւէ իրենց կհիշեն: Անցել է տասը տարի, այն ժամանակ Ազատամարտիկներից շատերը միջին տարիքի էին, նրանցից ամենաերիտասարդները հիմա քառասունհինգ տարեկան են, որոնք համեմատաբար ավելի քիչ էին, իսկ զգալի մասը արդեն ալեհեր ծերունիներ են, որոնք այդպես էլ չեն տեսնի այդ արժանի գնահատականը:

Պատերազով անցած ազատամարտիկներից շատերը մահացան չքավորության մեջ անգամ սովահար, գտնվեցին ազատամարտիկներ որոնք այս լուսավոր դարում գնացին ինքնասպանության եւ ինչու՞ մենք չենք տալիս այն հարցը թե ինչու՞… Իսկ արդյոք ե՞րբ է գալու ժամանակը, որպեսզի արժանավույնս գնահատենք նրանց: Դեռևս պատերազմի սկզբից էլ Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունների կողմից մշակվել է հույժ գաղտնի մի ծրագիր, որը իբր թե թույլ կտար հետագայում՝ պատերազմից հետո կանխել այդպես ասած «Ղարաբաղյան Սինդրոմի» տարածումը: «Ղարաբաղյան Սինդրոմի» մասին բացատրությունը ես կտամ քիչ ավելի ուշ:

Այդպես ասած Հանրապետություն իշխանությունների հաշվարկի արդյունքը եղավ այն, որ մինչ պատերազմի ավարտը կանխամտածված ոչնչացվեցին իրենց համար հետագայում «վտանգ սպառնացող» հմուտ հրամանատարներին և անգամ ջոկատներ, պատկերացում կազմելու համար կարող եմ օրինակներ բերել: Հիշում եմ 90-ականներին էր երբ Լյուդմիլա Հարությունյանը ազգային ժողովի ամբիոնից իշխանություններին սթափեցնում էր ասելով որ «կռիվը կվերջանա, ու տղերքը սարերից կիջնեն եւ պատասխան կտա՛ք…» Սակայն այս խոսքերը ոչ միայն Լյոդմիլան էր ասում այլ ողջ ժողովուրդը, միայն հույսով սպասելով այդ օրվան: Ինչքանով հիշողությունս չի դավաճանում Լյուդմիլա Հարությունյանի հարցմանը եղավ պատասխան՝ Վազգեն Սարգսյանի կողմից, նա հանգստացրեց պատգամավորներին, որ Ղարաբաղյան պատերազմը, դա ոչ Վետնամական պատերազմ է եւ ոչ էլ Աղվանական: Այսինքն հասկացնելով, որ Ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո Հայաստանում չի կարող բռնկվել Վետնամական կամ Աֆղանական Սինդրոմների վարակը: Այսինքն նա պարզ բացատրեց, որ ղարաբաղյան պատերազմը վերջանալուց հետո այդ պատերազմի վետերանները երբեք չեն կարողանալու իրենց պահանջները թելադրել կամ պարտադրել իշխանություններին:

Լյուդմիլա Հարությունյանը դեռեւս չգիտեր Հայաստանի իշխանությունների կողմից մշակված գաղտնի ծրագրի մասին, որի մասին հիշատակեցի նախորդում, այդ միջոցառումները թույլ կտար որպեսզի՝ պատերազմից հետո իշխանությունները կանխեին երկրում բռնկված պատերազմական սինդրոմը: «Ղարաբաղյան Սինդրոմը»: Ինչպես կարելի էր ասել «Կռիվը վերջացավ, սակայն տղերքը, այդպես էլ չիջան սարերից»: Պարզաբանելով այդ Սինդրոմ կոչվածի մանրամասները, որը իր հերթին մի մեծ աղետ է եւ չարիք՝ ոչ միայն իշխանությունների համար, այլև հասարակության: Դեռեւս Ամերիկայի Միացյալ նահանգների կողմից Վետնամական պատերազմի ավարտից հետո՝ 60 – 70 ականներին ԱՄՆ-ն ընկղվում չհայտարարված պատերազմի մեջ եւ այդ չհայտարարված պատերազմը սկսելվել էր հենց իր երկրի վետերանների կողմից, որոնք վերադառնալով նորմալ կյանքի հայտնվում են սոցիալապես աղքատության մեջ, հաշված այն որ նրանք պատերազմում անցնելով ստրեսային և հոգեկան ապրումների միջով կոցնելով իրենց արողջությունը, վերադառնլով հայտնվում են մի միջավայրում, որտեղ իրեն ոչ մեկ չի սպասում, իրարկե չհաշված հարազատներին:

Ժամանակին նրանք ամեն ինչ արել էին իրենց երկրի և պետության համար, իսկ հիմա նրանք դարձել են այդ պետության համար անպիտան մի գործիք, որին օգտագործելուց հետո դեն են նետել: Իշխանությունները անգամ չէին կարողանում ապահովվել նրանց նորմալ աշխատանքով, բարոյազրկում և նվաստացնում առիթ էր դառնում ընտանիքների քայքայման և չքավորության: Վետերաններից շատերը հայտնվելով այդ հոգեբանական ընկվաճության մեջ, չարանալով սեփական երկրի ղեկավարներից և անգամ հասարակությունից, նրանք շարունակում են իրենց «չավարտված պատերազմը» իրենք իրենց դեմ, և այդ ամենը հանգեցնում էր մի կատաղի առճակատման, այս անգամ սեփական իշխանությունների դեմ: Եւ գնալով խորանում էր այդ հոգեբանական վիճակը վերածվում էր իրական պատերազմի, որի դեմ պայքարելը դառնում էր ավելի վտանգավոր:

Հուսալքված վետերանները պատերազմից հետո կորցնում էին արողջությունը, ընտանիքները, հնարավորությունը, ապրելու ունակությունը և անգամ հույսը, նրանցից շատերը ինքնասպանությամբ վերջ տվեցին իրենց տառապանքներին, իսկ ովքեր համառ էին փորձեցին զենքի ուժով վերադարձնել իրենց ոտնահարված բարոյականությունը հասարակության մեջ, դա մի հոգեւիճակ էր, որը կոչվեց «Վետնամական Սինդրոմ»: Վետերանները միավորվելով իրենց ընկերներով կամ քրեական խմբավորումների մեջ սեցին իսկական պատերազմ օրենիքի և իշխանությունների դեմ: Եվ Հոլիվուդյան հազարավոր ֆիլմեր նկարվեցին այդ թեմայով, և շարունակում են նկարվել մինչ այսօր: Այդ իրավիճակը կրկնվեց նույն ձևով Սովետական Միությունում, երբ Աֆղանստանի պատերազմից վերադարձան Խորհրդային զինվորները սակայն համեմատ ԱՄՆ-ի այստեղ քիչ ավելի մեղմ էր արտահայտված Աֆղանական պատերազմի վետերանները խմբերով մտնում էին քաղաքապետարաններ դաժան հաշվեհարդար տեսնում պետական չինովնիկների հետ, նրանցից շատերը միանալով քրեակա խմբերին դառնում էին ավելի վտանգավոր պետության համար:

Իշխանությունները անգամ խուսափում էին գնալ նրանց հետ առճակատման, գիտակցելով որ դա ավելի կբարդացնի նրանց վիճակը: Պատերազմական Սինդրոմը անկախ նրանից առկա է եղել աշխարհի բազմաթիվ երկրներում, որտեղ մոլեգնում են պատերազմները՝ Աֆղանստանը, Արևմտյան Սահարա, հատկապես Կենտրոնական Ամերիկայի երկրները՝ Գվատեմալա, Էլ Սալվադոր, Կոլումբիա, շատ երկրներ որտեղով անցել էր պատերազմի մրրիկը: Պատերազմներ տեսած երկրները միշտ վերապրել են այդ հակամարտությունների պտուղները: Անգամ Հայրենական եւ Քաղաքացիական պատերազմներից հետո էլ առաջ եկավ այդ պրոբլեմը: Մեր Կովկասյան տարածաշրջանում գոյություն ունեցող «Չեչենական և Վրացական սինդրոմները» Սակայն երի համաշխարհային պատմության մեջ միակ երկիրը դա Հայաստանն էր, որտեղ պատերազմից հետո չբռնկվեց՝ «Ղարաբաղյան Սինդրոմը»: Դա պայմանվորված է մի շարք գործոններով, որոնց մասին մենք լռում ենք

Առաջին գործոնը դա այն էր որ Ղարաբաղյան պատերազմը պարտադրված պատերազմ էր մեր հակառակորդի կողմից, և Ազատամարտիկները կամավոր եւ գիտակցաբար գնացին պաշպանելու հայրենիքը:

2. Երկրորդ որ մեր Ազատամարտիկները այնքան հայրենասեր և խոհեմ գտնվեցին, որ տեսնելով իրենց թիկունքում սեփական իշխանությունների դավաճանությունը լռեցին, հասկանալով, որ իրենց դժգոհությունը և ընդվզումը կարող է երկիրը ներքաշել քաղացիական պատերազմի մեջ: 3. Իսկ երրորդ գործոնի մասին հիշատակեցի նախորդում: Հայաստանի Հանրապետություն իշխանությունները նախօրոք ձեռք էին առել համապատասխան միջոցներ, որոնց մասին կտամ մանրամասն բացատրություններ: Այդպիսով ինչու՞ էր այդպես վստահ Վազգեն Սարգսյանը երբ 1990 թվականին ելունթ էր ունենում Ազգային ժողովում: Այդ ժամանակ դեռ Ղարաբաղյան պատերազմը ակտիվ ընթացք էր ստանում: Ինչպես ասացի նա այդ ժամանակ նա հանդիսանում էր Երկրապահ խորհուրդի եւ Ազգային Ժողովում Պաշտպանության հանձնաժողովի նախագահ և նա գիտակցում էր, որ երկրի միակ պաշտպանները, դրանք Ազատամարտիկներն են, և հարկավոր էր անել ամեն ինչ, որպեսզի կազմակերպեր երկրի պաշպանությունը, սակայն չմոռանալով նաև Կրեմլի իշխանությունների կողմից հրահանգավորված առաջարկը: Այդպիսով բացելով Հույժ գաղտնի պատմության մանրամասները:

1990 թվականին Մոսկվայից Երևան են ժամանում Գեներալ Ալեքսանդր Ռուցկոյի կողմից ուղարկված պատվիրակությունը, ( Руцкой Александр Владимирович Генерал-майор СССР ) որը շատ խիստ պահանջներ էր դնում Հայաստանի իշխանությունների առջև: Հիշեցնեմ որ Ալեքսանդր Ռուցկոյը զինվորական էր՝ գեներալ լեյտենանտ եւ Աֆղանական պատերազմի մասնակից, Սովետական Միության հերոս, այդ թվում նաև ՌՍՖՍՀ-ի պատգամավոր, հանձնաժողովի նախագահ է այնուհետև ՍՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր, Աֆղանական պատերազմի վետերանների եւ հաշմանդամների միության նախագան: Այդպիսով 1990 թվականի Գեներալ Ռուցկոյի պատվիրակությանը գալիս է Հայաստան, նրանց դիմավորում են Հայաստանում համանման կազմակերպության անդամները:

Ռուցկոյը շատ խիստ էր դրել հարցը, որպեսզի Հայաստանի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետության նորընտիր իշխանությունները ապահովվեն Հայաստանում գտնվող Աֆղանական վետերանների սոցիալական եւ տնտեսական պահանջները, այդպիսով նրանց հստակ նշված էր, որ այդ վետերաններին պետք է նշանակել հանրային սննդի օբեկտներ տնօրեններ, այսինքն, հանրախանութների և շուկաների: Իսկ իրենց հերթին էլ Կրեմլի իշխանություններին կհաջողվի այդ Հայաստանի «Աֆղանցի» վետերանների միջոցով կանգնեցնել Ղարաբաղում և Հայաստանում նոր թափ առնող պատերազմը: Հայաստանի իշխանությունները բավարարեցին Ռուցկոյի պահանջները և եւ Աֆղանական պատերազմի մի շարք վետերաններ զբաղեցրին մի քանի հանրային խանութների տնօրինությունը: Սակայն սա վերաբերվում «Աղվանցի» վետերանների նեղ շրջանակին միայն:

Այդպիսով հաշվի առնենք, որ դեռեւս ոչ մեկ չէր կարող գուշակել, որ մեկ տարի հետո քանդվելու է Խորհրդային Կայսրությունը: Անգամ չգուշակեցին Խորհրդային գլխավոր հետախուզությունն և անվտանգությանը կոմիտեն; ( Военная разведка ГРУ СССР – КГБ) Հաշվի առնելով Գեներալ Ռուցկոյի փորձը, քանի որ նա հանդիսանում էր Խորհրդային հետախուզության ամենահմուտ մասնագետներից մեկը, նա փորձում էր Հայաստանի Աֆղանական վետերանների միջոցով իրագործել որոշ ծրագրեր, որոնք անհայտ են սակայն հիմնականը կարելի էր պատկերացնել որ ավելի մտահոգված էին կարգավորել տարածաշրջանի կայունությունը, հնարավոր է, որ գեներալ Ռուցկոյը համանման պատվիրակություն ուղարկված լինի նաև Բաքու, որպեսզի պայմանավորվեն նույն տարբերակը ադրբեջանցի վետերանների հետ: Սակայն այդ պատվիրակության հանդիպումը Վազգեն Սարգսյանի հետ դարձավ ճակատագրական, քանի որ այդ հանդիպումը եղել է փակ դռների ետևում, և այդ ամենի մանրամասները կմնաին այդպես էլ անհայտ, եթե պատահական այդ հանդիպմանը չմասնակցել է Վազգեն Սարգսյանի մտերիմներից մեկը, որը Ղարաբաղյան պատերազմի իրական հերոսներից է:

Անվտանգության համար չեմ նշում այդ բարձրաստիճան հրամանատարի անունը: Այդպիսով չեմ նշում այդ հանդիպման մանրամասները, սակայն կցանկանաի շեշտել այն փաստը, որ Ռուցկոյի պատվիրակները Վազգեն Սարգսյանին հասկացնում են որ նա հետագայում կանգնելու է մի փաստի առջև, որը և կոչվում է՝ «Պատերազմի Սինդրոմ»: Ճիշտ է Վ. Սարգսյանը չփորձեց դա ընդունել որպես լուրջ պրոբլեմ, քանի որ երկրում ավելի բարդացող իրավիճակը այլ մոտեցում էր պահանջվում: Այդպիսով Ռուցկոյի պատվիրակների խորհուրդը կարծես թե իր հետեւ անքները թողեցին Վ. Սարգսյանի վրա, որն էլ կարծես անտարբեր չեղավ այդ խորհուրդին հետեւելու: Քանի պատերազմը շարունակվում էր, նրանք այդ ծրագրի շրջանակում փորձում էին գտնել հավատարիմ զինակիցներ, որոնց տալով պաշտոններ և իշխանություն կարող էին ապահովվել իրենց դիրքերը, ժամանակի հետ էլ հենց այդ համախոխների ձեռքով ոչնչացնել իրենց իշխանության դեմ արտահայտվող քննադատող կամ ընդվզող ազատամարտիկներին:

Չնայած մինչև Ռուցկոյի պատվիրակության այցը ՀՀՇ -ական գործիչները նախօրոք որդեգրել էին իրենց դիրքերը ամրապնդելու քաղաքականությունը, որի արդյունքում կամ պատահական պատահարներից անհայտ պատճառներով ոչնչացվեցին մի շարք աչքի ընկնող երիտասարդներ, ազգային շարժմանը նվիրված դեմքեր եւ ավորականներ: Ինչպե՞ս էր այդ ամենը կազմակերպված, եւ ո՞րն էր իշխանությունների ամրապնդման ծրագիրը, այն որ ՀՀՇ-ականների կողմից գործում էին զինված խմբեր դա հասկանալի էր, նրանք չէին կարողանում իրենց իշխանությունը ապահովվել ՀԱԲ-ի տարբերակում: ՀԱԲ-ի ղեկավարներին որոնք չէին ընդումում ՀՀՇ-ական գործիչների քաղաքական հայացքները, և շատ դեպքերում նրանք օգտագործելով խորամանկ քաղաքականություն Երևանում տիրում էր անկայուն մթնոլորտ, գիշերային փոխհրաձգություններ, որը եւ վախեցնում էր ազգաբնակչությանը: ՀՀՇ.-ն օգտագործելով քարոզչական մեքենան փորձեց ժողովրդին հանել ՀԱԲ-ի դեմ:

Չեմ փորձի արդարացնել ՀԱԲ-ին, քանի որ իրոք այդ խմբավորման մեջ քրեական տարրերի առկայությունը շատ էր: Սակայն ինչ որ ծրագրել էին ՀՀՇ- ականները դա վտանգավոր քայլ էր: Շրջանցելով այդ դեպերը, անցնեմ կարևոր հարցին՝ իշխանությունների այդ գաղտնի ծրագրի մանրամասնություններին: ՀՀՇ-ական գործիչները հասկանում էին և պատկերացնում էին Ազատամարտիկների երազանքների և նպատակի հստակ պատկերը, այսինքն այդ պատկերը հետևյալն էր՝ Հայաստանը տեսնել ազատ անկախ եւ ուժեղ, որտեղ կգնահատվեն հայ մարդու իրավունքները եւ ազատությունը: Իսկ քանի որ նրանք այդ գաղափարախոսությունով են ելել պաշտպանելու հայրենիքը, ապա նրանք պատրաստ են ամեն գնով հասնել այդ գաղափարի իրականացմանը: Սակայն իշխանությունների ծրագիրը կարծես տարբերվում էր այդ ծրագրից: Քանի որ նրանց բռնած ուղին տանում էր դեպի կապիտալիզմ նույնիսկ կարելի է ասել իմպերիալիզմ, և ինչպես հասկանալի է կապիտալիստական հասարակարգում մարդու իրավունքները սահմանափակվում են այնտեղ, որտեղ սկիզբ է առնում դասակարգային բաժանումը: Իսկ ՀՀՇ-ի որդեգրված այդ ուղին կարող էր փլուզվել միայն հենց այդ Ազատամարտիկների շնորհիվ, քանի որ նրանք չէին հանդուրժի սեփական ժողովրդին հարստահարող եւ կողոպտող իշխանավորներին լուռ և խոնհար ծառայել:

Ուստի քանի շարունակվում էր պատերազմը հարկավոր էր կազմակերպել այդ գործընթացը, որը թույլ կտար ժողովրդի աչքից հեռու իրագործել դավադիր ծրագիրը: Ռուցկոյի պատվիրակների այցից հետո արդեն նկատելի էր դառնում Վազգեն Սարգսյանին հարաբերությունների կտրուկ վատացում Ազատամարտիկների հանդեպ, այսինքն իր ասելով «զինակից ընկերների» հանդեպ: Այդ պատճառով սկսեց նա ավելի վստահել և նախապատվությունը տալ ՆԳՆ-ի աշխատակիցների վրա, քան այսպես կոչված «զինակիցների»: Չնայած որ ինչպես ասացի նա սկսում էր կամաց- կամաց իր կողմը գրավվել իր կողմակիցներին, որոնք անգամ հեռու էին հայրենասիրական գաղափարախոսությունից, փոխարենը կարող էին հպատակվել եւ կատարել ցանկացած հրաման, անգամ սեփական ժողովրդի գնդակահարելու հրամանը իրագործելով:

Այդպիսով այդ գայթակղիչ առաջարկի շնորհիվ նա կարողացավ հավաքել իսկապես մի «զինակիցների թիմ», որը պատրաստ էր ամեն ինչի, իսկ նրանց իսկ ձեռքով կամաց կամաց ոչնչացնել հայրենասեր և ազգասեր անհատականություններին: Շատերը չգիտեն 50-ական թվականներին Խորհրդային Հայաստանում տեղի ունեցող մի շարք գաղտնի գործարքներ, որոնց ետևում կանգնած էին Կոմունիստական կուսակցական որոշ գործիչներ, ՊԱԿ -ի գլխավորությամբ և նրանք կարծես վերցնելով այդ փորձը օգտագործեցին Ազատամարտիկների տարբերակում:

Հարցը նրանումն էր, որ 50-ական թվականներին Ստալինի մահից շատ քրեական հեղինակություններ ազատվեցին եւ վերադարձան, սակայն իշխանությունների կողմից նրանց դեմ պայքարելու համար խուլիգաններից գրպանահատներից ստեղծում են մի գաղտնի կառույց՝ «Գվարդիականներ» անուններով և հենց նրանց միջոցով էլ հաշվեհարդար էր տեսնում քրեական աշխարհի ներկայացուցիչների եւ հեղինակություններ դեմ: Չնայած ինչքանով պատմում են այդ պատմության մասին տեղյակ մարդիկ հետագայում հենց նույն այդ «Գվարդիականները» դարձան ավելորդ բեռ իշխանությանների համար, չնայած նրանց հարցերը լուծելը բարդ գործ չէր այն ժամանակվա իշխանությունների համար: Չնայած որ ինչպես ասում են իշխանությունները՝ «Ուրիշի ձեռքով շագանակներ հանեցին կրակից»:

Խորհրդային Իշխանությունների գաղտնի ծառայությունների այն տարիների «Գվարդիականների» քայլերը հասկանալի էին ուղղված էին քրեական աշխարհի դեմ, իսկ ՀՀՇ – ական իշխանավորների կողմից ստեղծված քրեական՝ Աֆ-ի ջոկատները ստեղծված էին ու՞մ պատժելու համար, ազգային գաղափարին նվիրված տղաների՞… Երկրի ժողովրդի պաշտպանի դեմ… թե՞ իրենց իշխանությունը և կարողությունները պահելու համար: Նշանակում է եկած ռեժիմը ավելի բարբարոս և դաժան էր քան Խորհրդային համակարգը: Նշանակում է, որ այդ հրեշավոր հաշվեհարդար սեփական ազգի դեմ, ավելի սարսափելի է քան Բերիայի եւ Ստալինյան Գուլագները:

Ղարաբաղյան Պատերազմի ժամանակ բազմիցս անգամ դաշտային հրամանատարներ դժգոհություններով եւ հանդուգն քայլերով սպառնացել են իրենց «զինակից» Վազգեն Սարգսյանին իր անփույթ և անպատասխանատու քայլերի համար, չնայած հետագայում այդպիսի մարդիկ տարբեր առիթներով կամ մարտադաշտում ընկան՝ թշնամու գնդակից, կամ էլ յուրայինների դավաճանության հետևանքով, այդպիսի մարդկանց թվին կարելի է գումարել՝ ԼՂՀ առաջին նախագահ Արթուր Մկրտչյան, Գնդապետ Վլադիմիր Կարապետյանը, Նորիկ Դանելյանը, Մոնթե Մելքոնյանը, Աշոտ Ղուլյանը՝ Ասկոլկեն, Ռեմիկ Մարդանյանը, Մեղրի հրամանատար Ղեւոնդ Հովհաննիսյանը եւ մի շարք հայրենասեր գործիչներ:

Իսկ գեներալ Ռուցկոյի հայ գործընկերների մասին շարունակում ենք լռել, հնարավոր է, որ նրանք ինչ որ կապ ունենաին այդ գործընթացների հետ, սակայն հետագայում նրանց գործունեությունը Լևոն Տեր-Պետրոսյանին թիկնազորում առիթ էր տալիս խորհել: Ինչպես ասացի սա վերաբերվում է Աֆղանստան ծառայած մի խումբ վետերանների, որոնք իշխանությունների կողմից ստացան հասարակական օբեկտների այդ յուղոտ պատառը: Ինչպես գիտենք այդ նույն «Աֆղանցի» էին նաև Դուշման Վարդանը ( Վարդան Ստեփանյան ) եւ մի շարք տղաներ, որոնք միավորվելով ՀՀՇ -ի Սմբատ Հակոբյանի հետ կազմեցին այդպես կոչված «Ազգային Լեգիոնը», որի գործունեությունը երկար չտեւեց, չհաշված մեկ դրվագից, որը տեղի ունեցավ Մեղրու շրջանի Նյուվադի գյուղի դեմ կատարված հեռահար գնդակոծումից: Հետագայում այդ գյուղում նկարահանված տեսաերիզով պիտի համոզեին, հասարակությանը որ իրենք կռվել են հայրենիքի համար:

Այդ խումբը տրոհվեց և հայրենիքին նվիրված հեռացան «Աֆղանակական» այդ ջոկատից, մնացածները մնացին, դառնալով Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին թիկնազորի հավատարիմ անդամները: Երեւի հենց այդ ժամանակ էլ Դուշման Վարդանը նկատել էր այդ եւ առանձնանալով նրանցից, դարձել էր դաշտային հրամանատար: Նույնիսկ Դուշման Վարդանը խորհուրդ էր տվել այդ «Աֆղանցիներին» հեռանալ հանցագործ ճանապարհից: Այդ թվում մի շարք Աֆղանական պատերազմի տղաներ, որոնք մեր Ազատամարտի առաջին շարքերում էին կռվում անձնվեր կռվեցին մինչեւ վերջ, զոհվելով հերոսի նման: Պատերազմական գործողությունների ընթացքում թիկունքից անկատ ոչնչացված ըմբոստ հրամանատարի մահը իշխանությունները ներկայացնում էր որպես ճակատային գծում զոհված:

Այդ թվում նաև պատերազմի վերջում հմուտ ազատամարտիկների ջոկատները ուղղորդվում էին ականապատված տարածքներում գրոհ կազմակերպելու համար, և այդպիսի «հմուտ հրամանատարներից» մեկը՝ 5- րդ հաղթական բրիգադի հրամանատար՝ Վազգեն Սարգսյանի սանիկ՝ գնդապետ Մանվել Գրիգորյանն էր: Այս ձև եին վարվում Խորհրդային իշխանությունները 1941 թվականին՝ Հայրենական պատերազմում «Տուգանային մահապարտների գումարտակները» որոնք ՆԿՎԴ-ի գնդացիրների կրակի տակ գրոհի էին նետվում: Սակայն մեր Ազատամարտիկները ոչ դասալիքներ էին եւ ոչ հանցագործեր, նրանք հայրենիքի պաշտպանելու համար կամավոր էին գնում ականների վրա, առանց քննարկելու այդ դավաճան հրամանատարների հրամանը: Այստեղ ոչ թե պատերզմի ընթացքից էր կապված նրանց լինելու և չլինելու հարցը, այլ դավաճանության և անհեռանկար «հրամանատարների» քայլերից:

Շատ դեպքերում ճակատային գծում չպլանավորված գործողությունների արդյունքում հայկական ջոկատները իրար դեմ կռիվ էին մղում չիմանալով անգամ, որ կռվում են հենց յուրայինների դեմ: Տաքուկ առանձնասենյակներում որոշումներ էր կայացվում, որոնք խլում էին հարյուրավոր կյանքեր, որոնց ետևում հարյուրավոր ընտանիքներ էին՝ կանայք եւ երեխաներ: Իսկ արդյունքում այդպիսի արկածախնդիրները եւ տականքները հետագայում դարձան զորավարներ եւ քաղաքական գործիչներ: Եւ նրանք ամեն ինչ արեցին որպեսզի այդ հաղթանակների դափնիները իրենց շնորհվեն, ամեն ինչ արեցին որպեսզի իրենց անուներով գրքեր եւ սուտ պատմություններ հյուսվեն: Ղարաբաղյան պատերազմի իրական պատկերը դեռ բացահայտված չէ, իրական էլ չէ «փորփրել» այն, քանի որ այդ ամենը մնաց հաղթանակի ստվերում, սակայն հարկավոր է այդ սխալներից դասեր քաղել, որովհետև պատերազմը դեռ ավարտված չէ:

Արդյունքում՝ Ազատամարտիկները այդպես լռեցին և լռելով կարողացան տանել իշխանությունների կողմից իրենց համար նախատեսված դառնությունների ու դժբախտությունների փշոտ արահետը: Պատերազմի ավարտից հետո իշխանությունները փնտրեցին քավության նոխազ եւ դրանք եղան նորից նրանք՝ Ազատամարտիկները: Իրավապահպան մարմինների տրված արտոնությունները, ռազմական ոստիկանությունում կաշառքով «դեսանտ» իջած զինվորական կոչեցիալներին՝ գնդապետ Վահրամ Խոռխոռունու պես «Ազգային հերոսները» որոնք ավելի սարսափելի դահիճներ էին քան ՆԿՎԴ-ի ոճրագործները: (Վահրամ Խորխոռունի. ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար, գնդապետ: Սպանվել է 1998 թվականի դեկտեմբերի 10-ին՝ իր բնակարանի շքամուտքում, հրազենից: Սպանությունը բացահայտված չէ: )

Նրա հրամանով Ռազմական ոստիկանությունում մի զինվորի այդպես ասած իրենց լեզվով «Նստացրել են շշի վրա» բռնաբարելով նրան: Այդպիսով իշխանությունները անօրինական զենք եւ զինամթերքի անվան տակ ձերբակալվեցին հարյուրավոր Ազատամարտիկների այնուհետև հորինվեց ինչ որ Դաշնակցական «Դրո» կառույցը, որը հնարավորություն կտար իշխանություններին ժողովրդի անվտանգության ապահովելու անվան տակ ոչնչացնել և ձերբակալել ազատամարտիկներից շատերին: Երկրում տիրում էր Ստալինյան և Բերիական ռեժիմը: Գործում էր Կոմունիստական Դիկտատուրայի ամենախիստ միջոցները, իշխանությունները գործ էին դնում նաև վարկաբեկումը անգամ՝ հայրենիքի դավաճանության տակ էին ձերբակալվում ազատամարտիկներ: Սակայն կար եւ մեդալիոնի հակառակ կողմը, բերեմ միայն մեկ օրինակ փորձելով տալ միայն նրա անունը:

ՆԳՆ համակարգում աշխատող՝ Մուրադը բարձրաստիճան՝ Վազգեն Սարգսյանի զինակիցներից մեկը կապեր հաստատելով Թուրքիայում գտնվող քրդերի հետ, նրանց էր վաճառել խոշոր եղջուրավոր անասուններ, սակայն դա ավելի սարսափելի չէր լինի եթե նրանք քրդերին չվաճառեին մի հայ կնոջ, աղմուկը շատ մեծ էր և հարցը հասավ արդեն զենքին: Միայն Վազգեն Սարգսյանի միջամտելուց հետո, ինչպես իրենք են ասում այդ միջադեպը «ջրեցին գնաց»: Ինչու՞ էր դա այդպես, ի՞նչ խաղ էր, այդպիսի մարդիկ իրենց իշխանությանը վտանգ չէին սպառնում, քանի որ նրանք էին պատմություններ ստեղծելու չեղած «հերոսների» շուրջ:

Պատերազմից անցել է տասը տարի սակայն այդ նվաստացած դեգերումների միջով անցած Ազատամարտիկները հայտնվել են բառիս բուն «բոմժի» կարգավիճակում, ինքներդ տեսեք մեր իշխանությունները Ազատամարտիկ ասելով նկատի ունեն միայն զոհված Ազատամարտիկներին, հեռուստատեսային քարոզներով և մեծ տոնակատարություններով հիշելով մեր զոհված ազատամարտիկներին, դա շատ լավ է եւ խրախուսելի, սակայն ինքներդ տեսեք ոչ մի խոսք կենդանի ազատամարտիկների մասին, որոնք հայտնվել են չքավորության մեջ, քանի որ իշխանությունները վստահ են որ զոհվածները իրենց գահին չեն կարող սպառնալ: Սակայն այն որ նրանք վախենում են այն թշվառ եւ անճար Ազատամարտիկներից, որոնք անգամ դեղորայքի համար գումար չունեն դա փաստ է:

Ազատամարտիկների սպանդը շարունակվեց նաև Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանավության օրոք եւ մինչև հիմա շարունակվում է կարժես դա արդեն ավանդույթ է դարձել մեր իշխանություննեի մոտ: Տասնամյակներ է անցել եւ իշխանությունները համոզվեցին որ Ղարաբաղյան պատերազմի վետերանները երբեք էլ «Ղարաբաղյան Սինդրոմով» չեն տառապել, եւ երբեք էլ նպատակ չեն ունեցել իրենց պահանջները թելադրել Հայաստանի իշխանություններին, սակայն այնուամենայնիվ նրանք վախենում են նրանցից, որովհետեւ հասկանում են որ երբեւէ կգտնվեն ազատամարտիկներ, որոնք ժողովրդին կուղորդեն դեպի ճշմարիտ ուղին:

Պետական կառույցների կողմից ստեղծվել են հասարակական տարբեր կառույցներ, որոնք ընդհանրապես կապ չունեն Ազատամարտիկների հետ, անգամ ՊՆ-ի թոշակավորման հանձնաժողովը, որի եզրակացության հիման վրա թոշակավորվում են վիրավոր և հաշմանդամ ազատամարտիկները, այդ եզրակացությունների դիմաց բժիշկ կոչեցիալները առանց ամաչել կաշառք են պահանջում: Չհաշված որ նրանց եզրակացության հիման վրա հարյուրավոր քաղաքացիներ, որոնք կապ չունեն ազատամարտի հետ թոշակավորվել են որպես «Ազատամարտիկներ»:

Կցանկանաի բերել մեկ օրինակ: Արտաշատի շրջանի Մխչյան գյուղի ազատամարտիկներից մեկի հազար դրամ էլեկտրաներգիայի պարտքի դիմաց բնակարանը հոսանքազրկել են, հարեւանների բողոքին էլեկտրոցանցի աշխատակիցը պատասխանել է, որ դա ռուսական ընկերություն է ու նրանց չի հետաքրքրում, ազատամարտիկ ով լինելը: Ահա ի՞նչ կարելի է պատասխանել այդ մարդ կոչեցիալին, որի ետեւում կանգնած են մեր իշխանությունները, նրա մեղադրել չի լինի քանի որ դա արվել և արվում է պետական պաշտոնյանների հովանավորությամբ: Իսկ ամենահետաքրքիրը այն դեպքն է, որը կարելի է անունով կոչել Արտաշատի երկրապահ վարչության Քարտուղարուհի՝ Մարիետայի ամուսինը հարբած խրախճանքից վերադառնալիս իր ընկերուհիների հետ ենթարկվում է ավտովթարի, իսկ արդյունքում այն եղավ, որ Մարիետան դարձավ «զոհված ազատամարտիկի այրի» իսկ ընտանիքը «զոհված ազատամարտիկի ընտանիք»:

Ա՛յ տեսնու՞մ եք թե հաջողությունը ոնց է իր ոտքով գալիս, մեկ կրակոցով ոչ թե երկու այլ մի քանի նապատակ… Այդպիսով Մարիետան ազատվեց՝ դավաճան ամուսնուց, հետո էլ կարողացավ օգտվել զոհված ազատամարտիկների ընտանիքներին նախատեսված արտոնություններից, նույնիսկ ես վստահ եմ որ ավելին քան հասնում է:

Այդպիսով ինչպես կարելի է ավարտել Լյուդմիլա Հարութունյանին ասելով որ «Պատերազմը ավարտվեց սակայն տղերքը սարերից այդպես էլ չիջան, որպեսզի պայքարեն գոնե իրենք իրենց պաշտպանության և իրավունքների համար» Ազատամարտիկներից շատերը հեռացան կյանքից չքավորության և դժբախտության մեջ, մի թե մեր ժողովորդը ընդունակ է մեր իշխանությունների պես ոտի տակ տալ այդ ազնվասիրտ մարդկանց:

15.06.2004 թվական Վարդան Հովհաննինսյան Իսպանիա  © VH

 «Ազատամարտիկի  Նոթատետրից» surhandak

http://azatamartikihishatakaran.blogspot.se/p/1988-1988-1991-1991-1988-1988-1-2-3-1945.html

http://surhandak.wordpress.com

http://blognews.am/arm/news/43315/huyzh-gaxtni-xarabaxyan-sindrom.html